Şerh-i Kasîde-i Ahmedî Adlı Eser Bağlamında Anadolu Sahasında İlk Türkçe Şiir Şerhi Meselesi

Yıl 2022, Cilt: 29 Sayı: 29, 331 - 342, 30.12.2022

İsrafil Babacan

Öz

Bu makale, 16. asır sonlarında öldüğü düşünülen Süleymân Rusûhî’nin, Ahmedî’nin (ö. 1412-13) bir kasidesine yazdığı şerhi ve bu şerhten hareketle Anadolu’da yazılan Türkçe ilk şiir şerhi meselesini ele almaktadır. Klâsik şiir şerhi geleneğimiz, bilindiği üzere, büyük oranda Arapça-Farsça eserlerin şerhine dayanır. Türkçe eserlerin şerhi ise, nadir görülen bir durumdur. Ayrıca Türkçe şiirlere yapılan şerhler, Arapça ve Farsça eserlere yapılan örneklerde olduğu gibi, ekseriyetle tasavvufî metinlere yöneliktir. Sosyo-kültürel içerikli ya da âşıkâne şiirlerin çok az şerh edilmesi, bu metinlerin kendi dönemlerinde anlaşılmasından kaynaklanmış olabilir. Bu makalede ele aldığımız kaside şerhi, İslam felsefesi, kelâm, akaid ile devrin türlü inanç ve kabullerine dayandığı için, şerh geleneğimiz açısından ehemmiyete haizdir. Yazımızda önce, daha evvel Anadolu’da Türkçe bir şiir üzerine yazılan ilk şerhin hangisi olduğu ve bu bağlamda, ilk Türkçe şiir şârihinin de kim olduğu konusu, geçmiş araştırmalardan yola çıkarak aktarılmıştır. Daha sonra yakın zamanlarda yapılan iki çalışmanın verileri, burada incelediğimiz kaside şerhi ile karşılaştırılmak suretiyle konuya farklı bir açıdan yaklaşılmıştır. Bu doğrultuda elde ettiğimiz neticelere göre, Anadolu’da tasavvufî veya tasavvuf dışı konulu şiirlerin şerhi ile bunların şarihleri ayrı ayrı tespit edilmiştir. Öte yandan Anadolu sahasında yazılmamakla birlikte, Türkçe olması bakımından hangi şiirin ilk kez şerh edildiği meselesi de değerlendirilmiştir. Ayrıca Şerh-i Kasîde-i Ahmedî adlı eser, muhteva ve şerh metotları açısından incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Şerh, Şerh-i Kaside-i Ahmedî, Süleyman Rusûhî, Ahmedî, Anadolu’da Türkçe Şiir Şerhi Geleneği, Şerh, Şerh-i Kaside-i Ahmedî, Süleyman Rusûhî, Ahmedî, Anadolu’da Türkçe Şiir Şerhi Geleneği

Teşekkür

Kemal Yavuz Armağanı sayısı için gönderilmiştir. Teşekkür ederim

Kaynakça

• AKBAYAR, NURİ (1998), Mehmed Süreyyâ Sicill-i Osmânî Yâhûd Tezkire-i Meşâhir-i Osmanî C. 5, İstanbul: KTB-Tarih Vakfı Ortak Yay.
• AKDOĞAN, Yaşar (1979), Ahmedî Dîvânı (Tenkitli Metin ve Dil Hususiyetleri) I-II, Doktora Tezi, İstanbul: İÜSBE.
• BABACAN, İsrafil (2018), “Şeyh Safiyüddîn-i Erdebilî’nin Bilinmeyen Bir Türkçe Şiiri ve Şerhi”, IV. Uluslararası Alevilik ve Bektaşilik Sempozyumu Bildiriler Kitabı Cilt 1, ss. 133-151, (Editörler: Orhan Kurtoğlu-Ayşe Çamkara Erginer), Ankara: Ankara HBV Üniversitesi Yay.
• BANARLI, Nihad Sâmi (2001), Resimli Türk Edebiyatı Tarihi C. I, İstanbul: MEB Yay.
• CEYLAN, Ömür (2007), Tasavvufî Şiir Şerhleri, İstanbul: Kapı Yay.
• ERGUN, Saadettin Nüzhet (1935), Türk Şairleri C. I, İstanbul: (?).
• KAPLAN, Yunus (2020), Rusûhî Maddesi, madde detay/rusuhi-suleyman, http://teis.yesevi.edu.tr (15.08.2022).
• KILIÇ, Filiz (2010), Âşık Çelebi Meşâirü’ş-Şu’arâ C. 3 (İnceleme-Metin), İstanbul: İAE Yay.
• KÖPRÜLÜ, M. Fuad (2004), Edebiyat Araştırmaları II, Ankara: Akçağ Yay.
• ÖRS, Derya vd. (2008), Ankara Üniversitesi DTCF Kütüphanesi Yazmalar Kataloğu II/1, Ankara: AÜ Yay.
• SARAÇ, M. A. Yekta, (2007), “Şerhler”, Türk Edebiyatı Tarihi 2, ss. 121-132, (Editörler: Talât Sait Halman vd.), İstanbul: KTB Yay.
• SUNGURHAN, Aysun (2017), Kınalızâde Hasan Çelebi Tezkiretü’ş-Şu’arâ, Ankara: KTB Yay.
• Süleymân Rusûhî (?), Şerh-i Kasîde-i Ahmedî, (Yazma Eser) AÜ DTCF Yazmalar Kütüphanesi, 327/I.
• ŞAHİN, Oğuzhan (2016), “Rusûhî’nin Kuş Diliyle Bir Gazeli ve Yûsuf Sinâneddîn ile Münîrî’nin Şâire Reddiyesi”, Osmanlı Araştırmaları Dergisi, 47/47, 209-248.
• Şemseddîn Sâmî (1314), Kâmûsu’l-A’lâm C. 3, İstanbul: Mihrân Matbaası.
• TAŞTAN, Erdoğan (2017), “Âyînezâde Muhammed Şemseddîn-i Sirozî’nin Şerh-i Manzûme-i Rusûhî Adlı Eseri”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 19, 313-344.
• TAŞTAN, Erdoğan (2020), “Küçük Hâfız Mustafa Efendi’nin Sofyalı Süleymân Rusûhî’nin Şiirine Yazdığı Şerh: Şerh-i Kasîde-i Rusûhî”, RumeliDe Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 7, 439-454.
• TUMAN, Mehmed Nâil (1949), Tufe-i Nâilî C. I (Tıpkıbasım), Ankara: Bizim Büro Yay.
• UYAN, Ömer (2016), Müşkil-Güşâ (İnceleme-Açıklamalı Metin), İstanbul: Kitabevi Yay.
• YAZAR, Sadık (2011), Anadolu Sahası Klâsik Türk Edebiyatında Tercüme ve Şerh Geleneği, Doktora Tezi, İstanbul: İÜSBE.