Ebussuûd Efendi’nin Galatât-ı Avâm’ına Şehrî Mustafa Şevket Tarafından Yazılan Şerh

Yıl 2022, Cilt: 29 Sayı: 29, 635 - 653, 30.12.2022

Göker İnan

Öz

Bu çalışmada Ebussuûd Efendi’nin (ö. 982/1574) Türkçe olarak kaleme aldığı kısa bir risale olan Galatât-ı Avâm adlı esere Şehrî Mustafa Şevket (ö. 1291/1874) tarafından yazılan şerh ele alınmıştır. İlk olarak, 38 yaşında vefat eden ve akademik çalışmalarda hayatı hakkında ayrıntılı bir bilgiye rastlanmayan şarih hakkında bir biyografi denemesi yapılmış, ardından Arap dili ve İslâmî ilimler konusunda geniş bilgi sahibi olduğu anlaşılan Mustafa Şevket’in şerhteki açıklamaları incelenerek galat kavramıyla ilgili görüşleri değerlendirilmiştir. Şarih bu risalesinde hatalı kullanılan bazı kelimelerin gerekçelerini ayrıntılı dilbilgisi kaideleri ile yazarken önemli bir kısmını da kısaca geçiştirmiş; böylelikle eserini halktan ziyade iyi seviyede Arapça sarf bilgisine sahip kişilere hitaben yazdığını göstermiştir. Diğer taraftan gerekli gördüğü yerlerde Arapça kelimelerin Türkçe karşılıklarını da vermiş ve Ebussuûd Efendi’ye katılmadığı noktalarda itirazlarını dile getirmiştir. Şerhi boyunca müracaat ettiği lügatlerdeki alternatif harekelendirmeleri de dikkate alan Mustafa Şevket, galatların doğru kabul edilebilecek farklı okunuşları noktasında katı bir duruş sergilememiş, kelimelerin kullanıldığı zaman ve zemin içerisinde farklı anlamlar kazanabileceği görüşünü ise kısmen benimsemiştir.

Anahtar Kelimeler

Şehrî Mustafa Şevket, Ebussuûd Efendi, Galatât-ı Avâm, galat, şerh

The Commentary Written by Şehrî Mustafa Şevket to Ebussuûd Efendi’s Galatât-ı Avâm

Öz

In this study, the commentary written by Şehrî Mustafa Şevket (d. 1291/1874) for the work titled Galatât-ı Avâm, which is a short treatise written in Turkish by Ebussuûd Efendi (d. 982/1574), is discussed. First, the biography of the commentator, who died at the age of 38 and whose life is not detailed in academic studies, is written. Then, the explanations in the treatise written by Mustafa Şevket, who has extensive knowledge of the Arabic language and Islamic sciences, are examined and his views on the concept of galat are evaluated. Mustafa Şevket expounds the reasons for some of the misused words with grammatical rules. Therefore he also briefly explains a significant part in this commentary. Thus, his work is understood by people with good knowledge of Arabic morphology rather than the general public. On the other hand, he mentions the Turkish meanings of Arabic words when deemed necessary and expresses his objections at points where he is disagree with Ebussuud Efendi. Mustafa Şevket, who also takes into account the alternative accentuation in the lexicons he referenced throughout his commentary, acceptes the different pronunciation of galats. He partly adoptes the view that words can acquire different meanings depending on the time and place.

Anahtar Kelimeler

Şehrî Mustafa Şevket, Ebussuûd Efendi, Galatât-ı Avâm, galat (misconstruction/mumpsimus), commentary

Kaynakça

• AYVERDİ, İlhan (2010), Kubbealtı Lugatı: Misalli Büyük Türkçe Sözlük, İstanbul: Kubbealtı Neşriyat.
• BURSALI Mehmed Tahir (2016), Osmanlı Müellifleri, haz. Mehmet Ali Yekta Saraç, Ankara: Türkiye Bilimler Akademisi Yayınları.
• ÇAĞLAYAN, Nagihan (2016), “Mehmed Hafîd ed-Dürerü’l-Müntehabâtü’l-Mensûre Fî-Islâhi’l-Galatâti’l-Meşhûre (İnceleme-Transkripsiyonlu Metin)”, Doktora Tezi, Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• DEVELİ, Hayati (1997), “Kemalpaşazade ve Ebüssuûd’un Galatât Defterleri”, İlmî Araştırmalar 4, 99-125.
• ELMALI, Hüseyin (2007), “Râzî, Muhammed b. Ebû Bekir”, DİA, İstanbul, XXXIV, 487-88.
• FÎRÛZÂBÂDÎ, Muhyiddin Muhammed (1998), el-Kâmûsü’l-Muhît, thk. Muhammed Naîm el-Arkûsî, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
• İPŞİRLİ, Mehmet (2003), “Medrese, 2/4”, DİA, Ankara, XXVIII, 327-333.
• İSMÂİL HAKKI (2012), “Fâtih Dersi’âm-ı Mucîzlerinden Merhûm Şevket Efendi”, Sırâtımüstakîm, C. 1, (S. 1-26; 27 Ağustos 1908-18 Şubat 1909), Proje Yürütücüsü: M. Ertuğrul Düzdağ, Bağcılar Belediye Başkanlığı Yayınları, S. 1, 5-6.
• KILIÇ, Hulusi (2001), “el-Kâmûsü’l-Muhît”, DİA, İstanbul, XXIV, 287-88.
• KILIÇ, Hulusi (2010), “Tâcü’l-Luga”, DİA, İstanbul, XXXIX, 356-57.
• KÜLTÜRAL, Zuhal (1989), “Galatât Sözlükleri”, İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi.
• ŞEHRÎ Mustafa Şevket (1318/1901), “er-Risâletü’s-Sâlisetü Aşer: Fî Şerhi Risâleti Harrarahâ el-Müfti’l-Meşhûr bi-Ebi’s-suûd li-Beyâni’l-Galatâti bi’l-İbâreti’t-Türkiyyeti”, Mecmûatü’l-Fevâid, İstanbul: Mahmud Bey Matbaası, 30-39.
• MÜTERCİM Ahmed Âsım Efendi (2013), el-Okyânûsu’l-Basît fî Tercemeti’l-Kâmûsi’l-Muhît: Kâmûsu’l-Muhît Tercümesi, I-VI, haz. Mustafa Koç - Eyyüp Tanrıverdi, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• PAKALIN, Mehmet Zeki (1993), Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, I-III, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• SIRRI PAŞA (1301), Galatât, İstanbul: Matbaa-i Ebuzziyâ.
• SUNGURBEY, İsmet (1978), Eski Vakıfların Temel Kitabı, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları.
• VANKULU Mehmed Efendi (2014), Vankulu Lügati, I-II, haz. Mustafa Koç - Eyyüp Tanrıverdi, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları. Ebussuûd Efendi’nin Galatât-ı Avâm’ının İncelenen Nüshaları:
• Adnan Ötüken İl Halk Kütüphanesi, 06 Hk 2690/4, 51b-52a.
• Ankara Milli Ktp., 06 Milli Yz A 1032, 109a-110a.
• Burdur İl Halk Ktp., no. 949, 106a-106b.
• Bursa İnebey Ktp., Genel Koleksiyon, no. 45/6, 64b-65b.
• Kastamonu İl Halk Ktp., 37 Hk 997, 7b-8b.
• Süleymaniye Ktp., Denizli Koleksiyonu, no. 404, 16a.
• Süleymaniye Ktp., Esad Efendi Koleksiyonu, no. 3755, 4a-4b.
• Süleymaniye Ktp., Hacı Mahmud Efendi Koleksiyonu, no. 2890, 27b-28a.
• Süleymaniye Ktp., Murad Molla Koleksiyonu, no. 1828, 324b.
• Süleymaniye Ktp., Reşid Efendi Koleksiyonu, no. 1053, 42a-43b.
• Süleymaniye Ktp., Serez Koleksiyonu, no. 3879, 45b-46a.
• Süleymaniye Ktp., Şehid Ali Paşa Koleksiyonu, no. 2768, 53b-54a.
• Süleymaniye Ktp., Antalya Tekelioğlu Koleksiyonu, no. 869, 100a.
• Süleymaniye Ktp., Tırnovalı Koleksiyonu, no. 1865, 97b-98a.