Künhü’l-Ahbâr’ da Ölümü Tanımlayan İfadeler

Yıl 2022, Cilt: 29 Sayı: 29, 1260 - 1274, 30.12.2022

Savaşkan Cem Bahadır

Öz

Türkçe bir tarih kitabı olarak Gelibolulu Âlî tarafından kaleme alınan Künhü’l-Ahbâr’ın dördüncü “rükn”ü Osmanlı İmparatorluğu’nun başlangıcından 1598-99 yılına kadar olan olayları, devrin devlet adamlarını, bilginleri, şeyhleri ve çalışmanın ana konusunu oluşturan şairleri konu almaktadır. Eserin iki ciltten oluşan dördüncü bölümünde Osmanlı İmparatorluğunun kuruluşundan III. Mehmed dönemine kadar yaşamış 305 şairin biyografisinin yer alması Künhü’l-Ahbâr’ı edebiyat tarihi ve tezkirecilik açısından da önemli hale getirmektedir. Hazırlanan çalışma bir seri makale dizisi olarak yayımlamaya çalıştığımız ve 16. yüzyıl şuara tezkirelerinde ölümü tanımlayan ifadeleri derleyip akabinde kendi aralarında karşılaştırmayı hedefleyen çalışmaların dördüncüsüdür. Bu çalışmada da öncelikle Künhü’l-Ahbâr ve Gelibolulu Âli hakkında kısa bilgiler verildikten sonra eserin içerdiği biyografiler ölüm kavramı etrafında değerlendirilecektir. Yapılacak olan değerlendirme ölümün basit ifadelerle ya da ölümün sanatlı olarak tasviri konusunda olacaktır. Bahsedilen değerlendirme Künhü’l-Ahbâr’da yer alan 305 şair biyografisinde Âlî’nin şairlerin ölümlerini anlatırken “ölüm” kavramını nasıl tanımladığını ortaya koymayı amaçlamaktadır. Bu amaç etrafında eserde yer alan şair biyografileri incelenmiş ve daha önceki makalelerde olduğu gibi doğrudan ya da benzetme unsurlarına dayalı olarak ölüm kavramının nasıl tanımlandığı izaha çalışılmıştır. Ayrıca Künhü’l-ahbâr’da kullanılan ölümü tanımlayan ifadeler ile Meşa‘irü’ş-şuarâ ve Gülşen-i Şuarâ’da kullanılmış olan ölümü tanımlayan ifadelerin karşılaştırılması da çalışmanın diğer amacıdır. Tezkireler temelinde hazırlanan bu çalışma ile sadece şiirlerde değil nesirde de edebi zevkin döneminde nasıl algılandığına dair ipuçlarının ortaya çıkarılması hedeflenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Künhü’l-ahbâr, Gelibolulu Âli, ölüm

Kaynakça

• BAHADIR, Savaşkan Cem (2013), “Klasik Türk Şiirinde Bir Motif Olarak Ölüm Sonrası Aşk”, Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2, s. 273-294.
• BAHADIR, Savaşkan Cem (2018), “Meşâ’irü’ş-Şuarâ’da “Ölüm”ü Tanımlayan İfadeler-I “Ölüm”ün Basit İfadelerle Tasvir Edildiği Şair Biyografileri”, Hikmet Akademik Edebiyat Dergisi, 2, s. 220-230.
• BAHADIR, Savaşkan Cem (2019), “Meşâ’irü’ş-Şuarâ’da “Ölüm”ü Tanımlayan İfadeler- II “Ölüm”ün Sanatlı İfadelerle Tasvir Edildiği Şair Biyografileri”, Hikmet Akademik Edebiyat Dergisi, 10, s. 28-46.
• BATİSLAM, Hanife Dilek (2003), “Divan Şiirinde Âşık, Sevgili, Rakip Üçlüsü ve Ölüm”, Folklor/Edebiyat, 9 (34), s.186-199.
• CEBECİOĞLU, Ethem (2009), Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, İstanbul: Anka Yayınları.
• DEVELLİOĞLU, Ferit (1999), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara: Aydın Kitabevi.
• DOĞAN, Muhammet Nur (2009). Fuzûlî’nin Poetikası, İstanbul: Yelkenli Yayınları.
• DURMUŞ, Mustafa (2012), “Ölümü Güzelleştiren Eda: Türkçe Şair Tezkireleri ile Şairnamelerde Ölüme Bakış ve Ölümün İfade Biçimleri Üzerine”, Millî Folklor, 94, s. 105-122.
• İSEN, Mustafa (1997), Acıyı Bal Eylemek, Ankara: Akçağ Yayınları.
• KANAR, Mehmet (2000), Farsça-Türkçe Sözlük, İstanbul: Deniz Kitabevi.
• KAPLAN, Yunus (2010), “Divan Şiirinde Ölüm Karşısında Âşıkların İstekleri”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 5(3), s. 3-20.
• KIZILTAŞ, Maşallah (2018), “Beliğ Tezkiresi’nde Şairlerin Ölümünün İfade Edilişi”, Turkish Studies, 13(28), s. 553-577.
• ÖZTÜRK, Murat (2012), “Mâtemin Keyfini Çıkarmak: Klasik Türk Şiirinde Ölümlere Duyulan Sevinçler”, Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 7 (1), s. 1803-1823.
• SAMİ, Şemseddin (2002), Kâmus-ı Türkî, İstanbul: Çağrı Yayınları.
• YAZAR, İlyas (2013), “Şair Tezkirelerinde Ölüm Bağlamında Dil ve Üslup Üzerine Bir İnceleme”, Sosyal Bilimler Dergisi, 11(1), s. 457-466.