1582 Tarihli Yeni Bir Surname Metni: Akşemseddin’in Torunu Kadîmî’nin Sûr-nâme’si

Yıl 2020, Cilt: 25 Sayı: 25, 1 - 77, 30.12.2020

Türkan Alvan

Öz

Sur-nameler Osmanlı toplumunun gündelik hayatını, saray geleneklerini, sanat dallarını, satan eseri üretim sürecini anlatan, oldukça zengin ve nitelikli bilgiler içeren eserlerdir. 1582 yazında Sultan III. Murad III oğlu Şehzade Mehmed’in sünnet düğünü için elliyi aşkın gece ve gündüz süren muazzam bir şenlik yaptırdı. 1582 Sünnet Şenliği saray halkı, İstanbullular, yurt içi ve yurt dışından gelen misafirler için muhteşem bir olaydı. Düğüne Doğu’dan ve Batı’dan gelen birçok büyükelçi, vekil iştirak etti. Bu makale 1582 Şenliğine katılan XVI. yüzyılın ikinci yarısındaki şairlerin caize için yazdıkları sur-nâmelerden bahsediyor. 1582 Şenliği hakkında Kadîmî’ninkiyle beraber müstakil beş sûr-nâme yazılmıştır. Gelibolulu Âlî’nin Câmi’u’l-Buhur Der Mecâlis-i Sûr’u, İntizâmî’nin Sûrnâme-i Hümâyûn’u Ferâhî’nin Sûr-nâme’si ve Derviş Paşa’nın Zübdetü’l-Eş^âr bu festivalden bahseden önemli eserlerdir. 1582 Sünnet şenlikleri vesilesiyle devrin pek çok şairi de padişaha sunduğu sûriyye türündeki kasidelere, tarihlere ve gazellere dîvânında yer vermiştir. Bu makalede esasen Şehzade III. Mehmed’in 1582 Sünnet Şenlikleri hakkında yazılmış yeni bir sûr-nâme tanıtılacaktır. Kadîmî adlı bir şaire ait olan bu Sûr-nâme431 beyitten ibarettir ve eserin içinde farklı nazım şekilleri kullanılmıştır. Bu eserin sahibi Kadîmî, Hamdullah Hamdî’nin oğlu veya torunudur. Başka bir ifadeyle Kadîmî Akşemseddin’in torunudur. Bu makalede hayatı hakkında çok az bilgimiz olduğu için, belgelere ve bazı ipuçlarına göre Kadîmî’nin hayatı hakkında analizler yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sultan III. Murad, Akşemseddin, Vakfiye, düğün, divan şiiri, surname

A New Sur-nama The Circumcision Feast Text Dated 1582 : The Sur-nama of Akshamsaddin’s Grandson Qadimi

Öz

Sur-nama texts The texts of Circumcision Feast serves as rich, qualified and important sources for subjects such as the daily life of the Ottomans, court traditions, means of production and various forms of art. In the summer of 1582, Sultan Murad III celebrated the circumcision of his son Mehmed with a magnificent imperial festival sur-ı humayun which lasted over fifty days and nights. This Sur-ı Humayun was a splendid event for the members of the Ottoman court and for the populace of Istanbul and its environs; but the festivities were also attended by an extraordinarily large number of foreign ambassadors, both from the West and the East. This article focus on literary works that were written to meet the immediate concerns and the personal expectations of the poets who attended the 1582 Festival. Five sur-nama texts were written along with Qadímí 's poem about the 1582 Festival. Câmi’u’l-Buhur Der Mecâlis-i Sûr of Gelibolulu Âlî and Sûrnâme-i Hümâyûn of İntizâmî, Ferâhî’s Sûr-nâme and Dervish Pasha’s Zubdatu’l-Aş^âr are the most important literary works describing this festival. In addition, many poems were presented to the sultan for this festival. This article will introduce a new sur-nama consisting of 431 couplets about the 1582 Festival. The author of this Sur-nama is Qadímí being the grandson of Akshamsaddin. In other words, Qadímí is Hamdullah Hamdí’s son or grandson. He died when he was a clerk at the Topkapı Palace in 1587. In this study, some analyzes were made to shed light on Qadímí’s unknown life based on the documents.

Anahtar Kelimeler

Sultan Murad III, Akshamsaddin-zada, vaqfıyya, festival, Ottoman poetry, sur-nama

Kaynakça

• AÇIKGÖZ, Namık Haz. 2017 , Riyâzî Muhammed Efendi, Riyâzu’ş-Şu’arâ, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay. https://ekitap.ktb.gov.tr/ 12.09.2020
• AKBAYAR, Nuri Haz. 1998 , Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmânî Yâhud Tezkîre-i Meşâhir-i Osmânî , c.III . İstanbul: Kültür Bakanlığı-Tarih Vakfı Ortak Yay.
• AL-SHAMAN, Mesad 1991 , “Hamdullah Hamdî’nin Tuhfetü’l-Uşşak Adlı Mesnevisi”, Türklük Bilgisi Araştırmaları Dergisi, 15, 169-255.
• ARSLAN, Mehmet 1999 , Türk Edebiyatında Manzum Surnâmeler: Osmanlı Saray Düğünleri ve Şenlikleri, Ankara: AKM Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yay.
• ARSLAN, Mehmet 2007 . “Kültür Tarihimiz Açısından Zengin Bir Kaynak: Sûr-nâmeler”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, c.5, sayı:10, 221-258.
• AYNUR, Hatice 2009 , “Sûrnâme”, DİA, c.37, 565-567.
• CANIM, Rıdvan 2000 Haz. . Latîfî, Tezkiretü’ş-Şu’arâ ve Tabsıratü’n-Nuzamâ İnceleme-Metin . Ankara: AKM Yay.
• CUNBUR, Müjgan 1993 “Akşemseddin ve Göynük”, Türk Kültürü Araştırmaları Dergisi, sayı: 29/1-2, 77-104.
• ÇAL, Halit 2007 , “Göynük Bolu Şehri Mezar Taşları”, Vakıflar Dergisi, Sayı: XXX, Ankara, 307–395.
• ÇELEBİOĞLU, Âmil 1989 , “Akşemseddin-zade Hamdullah Çelebi ve Pendnâmesi”, Akşemseddin Sempozyumu Bildirileri 25-27 Mayıs 1988 , Ankara: Akşemseddin Hz.Vakfı Yay., 172-203.
• DONUK, Suat, 2016 , Türk Edebiyatında Vefayatnâme ve İsmail Beliğ’in Güldeste-i Riyâz-ı İrfân’ı, edt. Fatih Köksal, Ankara: Gece Kitaplığı Yay.
• EMECEN, Feridun M. 2012 , Fetih ve Kıyamet: 1453 İstanbul’un Fethi ve Kıyamet Senaryoları, İstanbul: Timaş Yay., 4.bs.
• ENÎSÎ, Emir Hüseyin 2011 , Menâkıb-ı Akşemseddîn, Bilal Aktan, Mustafa Güneş Haz. , İstanbul: H Yay.
• Enîsî, Emir Hüseyin, Menâkıb-ı Akşemseddîn, AÜDTCF Kütüphanesi, Muzaffer Ozak I, 957, 338; 1040.
• ERBAY, Nazire 2012 , Edirneli Şâhidî’nin Leylâ vü Mecnûn Gülşen-i Uşşâk Mesnevisi İnceleme-Tenkitli Metin , Atatürk Üniversitesi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erzurum.
• ERDOĞDU, İbrahim 2000 , “Osmanlı İktisadi Düzeninde İhtisab Müessesesi ve Muhtesiblik Üzerine Bir Deneme” Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, sayı:11, 123-145.
• GELİBOLULU Mustafâ Âlî 1997 Kitâbü’t-Târîh-i Künhü’l-Ahbâr, İ.H.Çuhadar vd. Haz. , c.I/I-II, Kayser: Erciyes Üniversitesi Yay.
• GIYNAŞ, Kamil Ali Haz. , 2017 , Pervâne Bey Mecmuası, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay. https://ekitap.ktb.gov.tr/ 12.09.2020
• GÜNEŞ, Mustafa 2014 . Hamdî ve Tuhfetü’l-Uşşâk’ı Âşıklara Armağan . Ankara: Bizim Büro Yay.
• HÜSEYİN VASSAF 2006 , Sefine-i Evliya, c.II, Mehmet Akkuş, Ali Yılmaz Haz. , İstanbul: Kitabevi Yay.
• İÇLİ, Ahmet 2019 “Harîmî’nin Manzum Mektubu”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, sayı:243, 251-278.
• İNALCIK, Halil 2003 , Şair ve Patron: Patrimonyal Devlet ve Sanat Üzerine Sosyolojik Bir İnceleme, Ankara: Doğu Batı Yay.
• KÂBİLÎ, 2018 Sulṭân-ı Ḫūbâna Münasib Eş’âr, Mehmet Gürbüz Haz. , Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara: https://ekitap.ktb.gov.tr/ 12.09.2020
• KADIOĞLU, İdris Haz. , 2018 , Ali Emîrî Efendi, Tezkire-i Şu˘arâ-yı Âmid
• KADÎMÎ, Leyla vü Mecnûn, AÜDTCF, Yazma Eserler Kütüphanesi, M. Ozak 1102.
• KAFZÂDE FÂ’İZÎ, Zübdetü’l-Eş’âr. İBB Atatürk Kitaplığı, Belediye 11. vr.152a.
• KARAHAN, Abdülkadir 1989 , Fuzulî Muhiti Hayatı ve Şahsiyeti, Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
• KAZICI, Ziya 1987 , Osmanlılarda lhtisab Müessesesi. Istanbul: Zafer Matbaası.
• KORKMAZ, Gülsüm Ezgi 2004 , Sûrnâmelerde 1582 Şenliği, Bilkent Üniversitesi Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• KURNAZ, Cemal ve Mustafa Tatcı Haz. 2001 . Mehmet Nâil Tuman, Tuhfe-i Nâilî- Dîvân Şâirlerinin Muhtasar Biyografileri. C. 2, Ankara: Bizim Büro Yay.
• LÂMİÎ Çelebi 1993 , Nefehât Tercümesi, İstanbul: Marifet Yay.
• LEVEND, Agâh Sırrı 1952 , “Kadîmî’nin Leylâ vü Mecnûn’u”, Türk Dili, sayı:I/21-26, 517-522.
• LEVEND, Agâh Sırrı 1957 , Türk Edebiyatında Leylâ vü Mecnûn Yazan Şairler, Ankara: TTK Basımevi.
• LEVEND, Agâh Sırrı 1959 , Arap, Fars ve Türk Edebiyatlarında Leylâ vü Mecnûn Hikâyesi, Ankara: TTK, İş Bankası yay.
• NUTKU, Özdemir 1987 . IV. Mehmet’in Edirne Şenliği 1675 . Ankara: TTK Basımevi.
• ONUR, Naci 1982 . Hamdullah Hamdî, Yusuf u Züleyha İnceleme-Metin , Atatürk Üniversitesi Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erzurum.
• ÖNAL, Güray Haz. 2018 , Osman Şakir Efendi, Musavver Sefâretnâme-i İran, İstanbul: TYEKB.
• ÖNGÖREN, Reşat 2012 , Osmanlılarda Tasavvuf, İstanbul: İz Yay.
• ÖZCAN, Abdulkadir Haz. 1989 . Mecdî, Hadâiku’ş-Şakâik. İstanbul: Çağrı Yay.
• ÖZDEMİR, Mehmet 2016 , Ferâhî-Sûrnâme: Bir Özge Âlem, Osmanlı Payitahtında 1582 Şenliği, Ankara: Grafiker Yay.
• ÖZDEMİR, Mehmet 2018 , “1582 Şenliğine Dâir Yeni Keşfedilen Bir Eser: Ferâhî Sûrnâmesi”, Osmanlı İstanbulu V Uluslararası Sempozyum Bildirileri 19-21 Mayıs, edt.Feridun Emecen vd., İstanbul: 29 Mayıs Üniversitesi. Yay., 379-414.
• ÖZGÜL, İbrahim 2019 , “Eyüp Sultan Vakfı Hakkında Yapılan Şikâyetler”. Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Elektronik Dergisi, sayı:10/1, 97-108.
• ÖZKAN, Nevin 2003 , “Bir İtalyan Arşiv Belgesine Göre Şehzade Mehmed’in Sünnet Düğünü 1582”, Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4/4, 89-110.
• ÖZLÜ, Zeynel, 2006-2007 , “19.Yüzyılda Akşemseddin’in Göynük’teki Ahfâdı”, Akademik Araştırmalar Dergisi, sayı:31, s.157-174.
• ÖZÖNDER, Hasan 1989 , “Akşemseddin’in Türbesi ve Vakıfları”, Akşemseddin Sempozyumu Bildirileri, Ankara: Akşemseddin Hz. Vakfı Yay., 117-131.
• ÖZTÜRK, Zehra 1997 , “Hamdullah Hamdî”, DİA, c.15, 452-454.
• ÖZYILDIRIM, Ali Emre 1999 . Hamdullah Hamdî ve Divanı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
• SOLMAZ, Süleyman Haz. 2018 , Bağdatlı Ahdî Gülşen-i Şu˘ara, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay. https://ekitap.ktb.gov.tr/ 12.09.2020
• STOUT, Robert Elliot 1966 , The Sûr-ı Hümayun of Murad III: A Study of Ottoman Pageantry and Entertainment, Unpublished Ph.D. Thesis, The Ohio State University, Michigan.
• SUNGURHAN, Aynur 2017 , Kınalızâde Hasan Çelebi Tezkiretü’ş-Şuara, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay. https://ekitap.ktb.gov.tr/ 12.09.2020
• ŞAHİN, Haşim 2015 , “Bayramiyye”, Türkiye’de Tarikatlar Tarih ve Kültür, Semih Ceyhan Edt. , İstanbul: İSAM Yay.
• TAŞKÖPRÜLÜZÂDE Ahmed Efendi 2019 , Eş-Şakâ’iku’n-Nu‘mâniyye fî Ulemâi’d-Devleti’l-Osmâniyye, Çev.Muhammed Hekimoğlu, İstanbul: TYEKB Yay.
• TOPRAKEŞENLER, Sema 1994 , XVI.yüzyılda Göynük ve Yenice-i Taraklı Kazaları, Anadolu Üniversitesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir.
• TOSKA, Zehra 1999 , “Bir Armağan Zübdetü’l-Eş’ar” Prof. Dr. Nihad M. Çetin’e Armağan, Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul: 293-358.
• TUMAN, Mehmet Nâil 2001 , Tuhfe-i Nâ’ilî: Divân Şâirlerinin Muhtasar Biyografileri, Cemal Kurnaz; Mustafa Tatcı Haz. , Ankara: Bizim Büro Yay.
• YARDIM, Ali 1989 , “Akşemseddin Türbesi ve Hazîresindeki Tarihî Kitabeler”, Akşemseddin Sempozyumu Bildirileri. Ankara: Akşemseddin Hz.Vakfı Yay., 133-142.
• YURD, Ali İhsan ve M. Kaçalın 1994 , Akşemseddin, Hayatı ve Eserleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yay.
• YUVACI, Bünyamin 2014 , Tuhfe-i Nâilî Metin ve Muhteva II. Cilt S.735-999 , Cumhuriyet Üniversitesi Türk İslam Edebiyatı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sivas.