Son Dönem Osmanlı Aydınlarında Farsçanın Tesiri ve İbnülemin Mahmud Kemal ö. 1957 Örneği

Yıl 2015, Cilt: 15 Sayı: 15, 167 - 194, 30.12.2015

Nurettin Gemici

Öz

Farsça, Selçuklu ve Gazneliler gibi Türklerin kurduğu devletlerde yazı dili olarak kullanılmıştır. Hükümdarların bazı zaferleri Şehname tarzında yazılmış, sünnet ve evlilik gibi törenler Farsça olarak minyatürlere işlenmiştir. İran ile yüzyıllarca süren savaş ve düşmanlık bile bazı Osmanlı padişahlarının Farsça şiirler yazmasına engel olmamıştır. Osmanlı sarayında İran asıllı pek çok sanatçı bulundurulmuş ve sanatlarını burada icra imkânı sağlanmıştır. Kültür ve sanat çalışmalarına paralel olarak, Fars dilinin öğrenimi için gerekli kitaplardan olan pek çok Farsça gramer ve sözlük çalışmaları da aralıksız olarak devam ettirilmiştir. Son dönem Osmanlı ulemasından olan İbnülemin Mahmud Kemal İnal da Farçanın tesirinde kalan aydınlarımızdan biridir. İbnülemin Mahmud kemal İnal’ın Osmanlı Devletinde Son Sadrazamlar isimli eserinde yer alan Farsça beyit ve deyişleri bir araya getirilince Farsçanın o dönem aydınları arasındaki kuvvetli etkisi açıkça görülebilmektedir. Farsçanın Osmanlı dönemindeki etkisi farklı çalışmalarda incelenmiştir. Burada, son devir Osmanlı aydınlarında Farsçanın tesiri ve İbnülemin’in hayatı ve eserlerinden kısaca söz edildikten sonra onun Farsçaya olan ilgisi, Son Sadrazamlar adlı eserindeki örneklerden hareketle ortaya konulmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

İbnülemin Mahmud Kemal, Son Sadrazamlar, Farsçanın etkisi

The Influence of Persian Language on Intellectuals During Ottoman Empire’s Last Period and Ibnü`l-Emin Mahmud Kemal

Öz

Many Turkish rulers like Seljuks or Ghaznavids used Persian as a written standard language. In Shah-Name books the Sultan’s victories were recorded. Celebrations on the occasions of a circumcision or wedding were depicted in Persian miniature. In spite of the wars and hostilities continuing for centuries between the two Empires, some of the Ottoman Sultans wrote poems in Persian language. Many Persian artists stayed in the Palace and pursued their activities there. Besides these occupations, language was being also investigated scientifically and works on grammar and dictionaries were being published. The number of these books is incredibly high. Besides that, commentaries and explanations, footnotes to the monumental Persian works, as well as books about this must not be omitted. The numerous publications of İbnülemin Mahmud Kemal İnal in which he has critically disputed with predominantly historical Turkish coevals pointed out mistakes and or incomplete representation of historical persons or connections and conducted a corresponding correction. Sometimes he wrote a hole opus to disprove such a mistake. Ibnü’l-emin Mahmud Kemal Inals work: „The Ottoman Empires last vizier“ involves persian poetries and maxims. It’s exemplary for other intellectual people’s works in time of Ottoman Empire. This indicates to influence of persian language. The influence of Persian language to Ottoman people was tested in different works. The short explanation shows the authors Ibnü`lemin Mahmud Kemal Inals life, work and interest to Persian language.

Anahtar Kelimeler

Ibnülemin Mahmud Kemal Inal, The Ottoman Empires last vizier, Influence of Persian language

Kaynakça

• AKÜN, Ömer Faruk 2000 , “İbnülemin Mahmud Kemal“, DİA, Ankara, XXI, 249-262.
• ATEŞ, Ahmet 1945 ,“Hicri VI-VIII XII-XIV asırlarda Anadolu'da Farsça eserler“, Türkiyat Mecmuası, VII-VIII, İstanbul.
• DANKOFF Robert 1990 , Evliya Çelebi in Bitlis. Leiden 1990.
• GÖVSA, İbrahim Alâeddin 1934 , Meşhur Adamlar, İstanbul 1934, II, 763.
• GÖVSA, İbrahim Alâeddin 1946 , Türk Meşhurları, Yedigün Matbaası, İstan- bul. 1946.
• GÖLPINARLI, Abdülbaki 1949 “İslam ve Türk illerinde Fütüvvet Teşkilatı ve kaynakları“, İ.Ü. Iktisat Fakültesi Mecmuası, XI, 1-4, 3-354.
• HÜSEYİN VASSÂF, Kemâlü'l-Kemâl 2009 , İbnülemin Kitapları, nr. 3314.
• HÜSEYİN VASSÂF, Sefîne-i Evliyâ-yı Ebrâr, I-V, Süleymaniye Ktp., Yazma Bağışlar, I, 214-220
• IBNİ BİBİ 1956 , el-evāmīrü’l- ‘Alā’iye, tıpkıbasım, Ankara.
• İNAL, İbnülemin Mahmud Kemal 1942 Son Asır Türk Şairleri, İstanbul, XII. cüz, 2201-2242.
• İNAL, İbnülemin Mahmud Kemal 1958 , “20 Nisan 1910 7 Nisan1326 tari- hinde kendi dilinden hal tercümesi”, Hoş Sadâ, s.XVI-XVII; İstanbul.
• İNAL, İbnülemin Mahmud Kemal 1982 , Osmanlı devrinde Son Sadrazamlar, İstanbul.
• İZ, Fahir 1971 , "İnal, İbn al-Amin Mahmud Kemâl", EI2 İng.], s.1199-1200
• İZ, Mahir 1990 , Yılların İzi, İstanbul.
• KARAİSMAİLOĞLU, Adnan 2001 , “Gecikmiş bir Tenkit: Osmanlı Toprak- larında Fars Dili ve Edebiyatı Kitabı” Yedi İklim, 137; 53-58.
• KARTAL, Ahmet 1999 , “Farsça’da Türkçe Kelimeler ve Fars Edebiyatı’nda “Türk” Kavramı ile İlgili Unsurlar”, Bilig, 1999, 11, 31-54.
• KARTAL, Ahmet 2002 , “Karahanlı, Gazneli ve Selçuklu Saraylarındaki Edebi Faaliyetler üzerine Düşünceler”, Bilig, 2001, 13, 21-65.
• KARTAL, Ahmet 2002 , “Anadolu’da Farsça Şiir Söyleyen Şairler XI-XVI. Yüzyıllar Türkler”, 2002, VII, 682-695.
• KARTAL, Ahmet 2007 , “Türk Fars Edebî ilişkileri”, Türk Edebiyatı Tarihi, I, İstanbul.
• KARTAL, Ahmet 2008 , Şiraz’dan İstanbul’a, Türk Fars Kültür Çoğrafyası Üze- rine Araştırmalar, İstanbul.
• KARATAY, Fehmi Edhem 1962 , Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi farsça Yazmalar Katalogu, İstanbul.
• KOÇU, Reşad Ekrem 1958 , “Abdülhamid II devrinde kaba sakal modası”, İstanbul Ansiklopedisi, I, İstanbul, 82-83.
• KREİSER, Klaus 1993 , “Persisch als Schulsprache bei den osmanischen Türken“, Sprach- und Kulturkontakte der türkischen Völker, Materi- alien der zweiten Turkologen Konferenz 13-16 Juli 1990 Wiesbaden.
• KÜÇÜK, Mustafa 2006 , “Vambery, Casus bir Türkologun Türkiye ve Avrupa’ya bakışı“, Arşiv Dünyası, İstanbul, 5; 35-39.
• MARDİN, Yusuf 1988 , Kocataş Yalısı Anılarım, İstanbul.
• ORTAÇ, Yusuf Ziya 1963 , Bir Varmış Bir Yokmuş: Portreler, İstanbul .
• RİYAHİ, Muḥammed Emin 1995 , Osmanlı Topraklarında Fars Dili ve Edebi- yatı, çev: Mehmet Kanar, İstanbul.
• RÖMER, Claudia 1981 , „Der Einfluss der Übersetzungen aus dem persischen auf die Entwicklung des osmanischen im 14. Und 15. Jahrhundert“, Wiener Zeitschrift, 73, Wien, 89-114.
• ŞEKER, M. Fatih, Kara İsmail 2009 , Bir Eski Zaman Efendisi İbnülemin Mah- mud Kemal Hüseyin Vassaf’ın Kemalü’l-Kemal adlı eseri , İstanbul.
• ŞEKER, Şemsettin 2009 , „İbnülemin Mahmud Kemal İnal’in Tarihî Romanı: Sabih“ basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Tür- kiyat Enstitüsü.
• TANPINAR, Ahmet Hamdi 1958 , “İbnül Emin Mahmut Kemal'e Dair“, Hoş Sadâ içinde, XLV1-LV; İstanbul
• TOROS, Taha 1992 , Mazi Cenneti, İstanbul, 31 -48
• TOROS, Taha 1998 , Türk Edebiyatından Altı Renkli Portre, İstanbul, s. 87-116
• ÜYEPAZARCI, Erol 2000 “İbnülemin Mahmud Kemal’in Sadrazam Yusuf Kamil Paşa ile ilgili bir risalesi” Müteferrika, sy. 17, İstanbul, 47-50, “Kamil Paşa’nın sadareti ve Konak meselesi”, 51-71.
• YENİ TÜRK ANSİKLOPEDİSİ 1985 , “İnal“, Ötüken yayınları, IV, 1438.
• YÜCEL, Hasan Âli 1958 “Üstad İbnülemin Mahmut Kemal İnal”, Hoş Sadâ, s. XI-XXXIV; İstanbul.
• ZEYNELABİDİN REŞİD BEY 1327/1911 , Taktuka, Halep.