Ebu’l- Fazl Musâ elİznikî’nin “Terceme-i Kısas-ı Enbiyâ” İsimli Eseri

Yıl 2021, Cilt: 27 Sayı: 27, 315 - 326, 30.12.2021

Şebnem Çambel Kalço

Öz

Ahbâr-ı enbiyâ tabiriyle de anılan kısas-ı enbiyâ türü, çeşitli kavimlerin ve peygamberlerin hayatını anlatan eserlerdir. Zamanla müstakil bir tür olarak gelişen kısas-ı enbiyâların ilk örneklerini Vehb b. Münebbih ö. 732 , Muhammed b. Abdillah el-Kisâî XI. asır ve Muhammed b. İbrâhîm es-Sa’lebî ö. 1035 gibi müellifler vermiştir. Rabguzî XIV. asır ve Ahmet Cevdet Paşa ö. 1895 gibi müelliflerin yazmış olduğu Türkçe kısas-ı enbiyâlarda da, genellikle Sa’lebî ve Kisâî’nin eserlerinden faydalanılmıştır. Edebiyatımızda kısas-ı enbiyâ türüne kaynaklık eden bu eserler, pek çok kez Türkçeye tercüme edilmiştir. Günümüze ulaşan ve mütercimi bilinen eserlerden biri de Ebu’l-Fazl Musâ İbn Hacı Hüseyin İznikî’ye ö. 1435 ait “Terceme-i Kısas-ı Enbiyâ” isimli bir Sa’lebî tercümesidir. Bu zamana kadar söz konusu tercümenin yalnızca birinci cildini kapsayan, Yozgat ve Şazeli nüshaları bilinmekte idi. Konuyla alakalı yapılan araştırmalar esnasında Diyanet İşleri Başkanlığı Yazma Eserler Kütüphane’sinde, bu eserin yeni bir nüshası daha tespit edilmiştir. Bulunan yeni nüshanın, İznikî’ye ait olan diğer nüshalardan farklı olup Terceme-i Kısas-ı Enbiyâ’nın iki cildini de kapsayan tam bir tercüme olduğu belirlenmiştir. Makalede öncelikle, genel hatlarıyla kısas-ı enbiyâlardan ve Ebu’l-Fazl Mûsâ elİznikî’nin hayatından bahsedilerek eserleri hakkında bilgilendirmeler yapılmıştır. Daha sonra ise bulunan yeni nüshanın tanıtımı yapılarak Terceme-i Kısas-ı Enbiyâ’dan örnekler verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kısas-ı Enbiyâ, Sa’lebî, İznikî, Tercüme, Arapça, Türkçe

Ebu'l-Fazl Musa el-Izniki’s Work Titled Tercume-i Kısas-i Enbiyâ

Öz

The qisas-i anbiyas, which are also used as Ahbar-i anbiya, are works that describe the lives of various tribes and prophets. The first examples of qisas-ı anbiyas, which developed as an independent genre over time, were found in Vehb b. Münebbih, Muhammed b. Abdillah el-Kisâî and Muhammed b. He gave authors such as Ibrahim es-Sa'lebî. The works of Sa'lebî and Kisâî were generally used in Turkish qisas-ı anbiyâs written by authors such as Rabguzî and Ahmet Cevdet Pasha. These works, which are the source of the qisas-ı anbiyas in our literature, have been translated into Turkish many times. One of the works that have survived and whose translator is known is a Sa'lebi translation named "Terceme-i Kısas-ı Enbiyâ", which belongs to Ebu'l-Fazl Musa İbn Haci Hüseyin İznikî. A new copy of this work has been found in the Library of Manuscripts of the Presidency of Religious Affairs. This new copy found is a translation belonging to Ebu'l-Fazl Musa el-İznikî and is different from the other copy belonging to İznikî. In the old copy called the Yozgat copy, there is only the first volume of Terceme-i Kısas-ı Enbiyâ. However, it has been determined that the copy in the Presidency of Religious Affairs Manuscripts Library is a complete copy covering both volumes. In the study, briefings were given about the new copy by mentioning the qisas-ı anbiyas and the life of Ebu'l-Fazl Mûsâ el-İzniki in general terms.

Anahtar Kelimeler

Kısas-ı Anbiya, Sa’lebi, İzniki, Translation, Arabic, Turkish

Kaynakça

• ALTINER, Süleyman 2017 , Ebu’l-Fazl Musa İznikî’nin Zâdu’l-İbâd Kullara Gıda Adlı Eseri Giriş-Dil İncelemesi-Metin-Sözlük-Dizin , Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• ATEŞ, Ahmet 1958 , “Anadolu Kütüphanelerinden Bazı Mühim El Yazmaları”
• İstanbul Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, C. 8, S. 0, s. 90-108.
• AYVERDİ, İlhan 2011 , Misalli Büyük Türkçe Sözlük, İstanbul: Kubbealtı Yayınları.
• BAYRAKTAR, Nesrin 2008 , Ebu’l-Fazl Mûsâ bin Hacı Hüseyn İznikî Kasasü’l-Enbiyâ Tercümesi, Ankara: Ebabil Yayıncılık.
• CEMİLOĞLU, İsmet 1988 , “Kısas-ı Enbiyâ ve Türkiye Kütüphanelerindeki Kısas-ı Enbiyâ Nüshaları”, Türk Kültürü Araştırmaları Dergisi, C. 26, S. 2, s. 235-242.
• DEMİR, Şehmus 2003 , Mitoloji, Kur’an Kıssaları ve Tarihi Gerçeklik, İstanbul: Beyan Yayınları.
• Ebu’l-Fazl Musâ el-İznikî, Kitâb-i Kasasi’l-Enbiyâ ‘Aleyhisselâm, Diyanet İşleri Başkanlığı Yazma Eserler Kütüphanesi, No: 4456.
• ERASLAN, Kemal 1970 , “Kisâî’nin Kitâb-ı Bed’i’d-Dünyâ ve Kısasi’l-Enbiyâ Adlı Eserinin İstanbul’daki Tercümeleri”, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, C. 18, S. 0, s. 125-132.
• ERŞAHİN, Seyfettin 2003 , “Türklerin Hz. Muhammed Hakkındaki İlk Bilgi Kaynaklarından Kısas-ı Enbiyâlar: Kısas-ı Rabgûzî Örneği”, Diyanet ilmî Dergi “Peygamberimiz Hz. Muhammed” özel sayı , s. 197-224.
• KARATAŞ, Ahmet 2011 , “Hindî Mahmud, Hayatı, Şahsiyeti, Eserleri ve Kısas-ı Enbiyâ’sının Tenkidli Metni, Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul.
• KARATAŞ, Ahmet Haz. 2013 , Hindî Mahmûd, Sergüzeştnâme-i Hindî Mahmûd - İnebahtı Gâzîsi Hindî Mahmûd ve Esâret Hâtıraları İnceleme-Tıpkıbasım , İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• KARATAŞ, Ahmet 2013 , “Türk-İslam Kültür ve Edebiyatında Kısas-ı Enbiyâ Türü”, Diyanet İlmî Dergi, C. 49, S. 3, s. 113-126.
• ÖKTEN, Meriç 2000 , Sa’lebi’nin Kısasü’l-Enbiyâsının XIV. yüzyılda Türkçe tercümesi, Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• ŞAHİN, M. Süreyya 2002 , “Kısas-ı Enbiyâ”, İslâm Ansiklopedisi, 25. cilt, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 495-496.
• YAŞAROĞLU, M. Kamil 2006 , “Mûsâ İznikî”, İslâm Ansiklopedisi, 31. cilt, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 218-219.
• YILMAZ, Emine ve Nurettin DEMİR 2009 , “Sa’lebî’nin Kitâb-ı arâisi’l- mecâlis fî kısasi’l-enbiyâ’sının Anadolu Sahasında Yapılmış Çevirileri”, Journal of Turkish Studies, C. 33, S. 2, s. 357-370.
• YILMAZ, Emine, DEMİR, Nurettin ve Murat Küçük 2013 , Kısas-ı Enbiyâ Metin - Sözlük- Dizin- Notlar , Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.