Bayramî-Melâmîliğine Dair Bir Eser: Risâle-i Cevâhirü’lİrfân Yahut Risâle-i Müşkilât-ı Esrâr-ı Işk

Yıl 2021, Cilt: 27 Sayı: 27, 571 - 608, 30.12.2021

Ferudun Hakan Özkan

Öz

Çalışmaya konu edilen eser, 16. yüzyıl Melâmî mutasavvıflarından Abdurrahmân el-Askerî tarafından kaleme alınmıştır. Dört nüshası bulunan eser 565 beyitten oluşmaktadır. Risâle-i Cevâhirü’l-İrfân yahut Risâle-i Müşkilât-ı Esrâr-ı Işk, Allâh’ın birliğini ve Allâh’a hamdi içeren beyitlerle başlar, bunları peygambere salat u selam ve miraç mucizesinin anlatıldığı beyitler takip eder. Akabinde hidâyet, irfân, nûr-ı Hak, namaz, ma’ârif, aşk konuları ele alındıktan sonra eserin yazılış sebebi anlatılır. Giriş mahiyetindeki bu bölümün ardından sırasıyla insân-ı kâmilin hâlleri ve kutbu’l-aktâbın alametleri; veliler silsilesi; aşkın hâlleri ve velâyet sırrının Hicaz’dan çıkışı gibi başlıklar ele alınır. Cezbe, kutub, insân-ı kâmil, velâyet, velî, muhabbet, aşk, feyiz, hâl, ma’nâ, tecellî, irfân, ma’ârif konuları etrafında yoğunlaşan eserde sık sık Kur’ân-ı Kerîm’den âyetler iktibâs edilmiştir. Çalışmada öncelikle eserin niçin bir Melâmî metni olduğu izah edilmiş; ardından, ayrıntılı bir tartışma ve karşılaştırmayla, metinde adı geçmeyen eserin müellifinin, Abdurrahmân el-Askerî olduğu tespit edilmiştir. Eserin nüshalarından ikisinde epeyce yer tutan dönemin padişahı Kânûnî Sultan Süleymân’la ilgili bölümlerin diğer iki nüshada yer almadığı görülmüş; bu durumun, önemli Bayramî-Melâmî şeyhlerinden Oğlan Şeyh olarak bilinen İsmâil-i Ma’şûkî’nin Kânûnî döneminde idam edilmesiyle ilgili olabileceği sonucuna ulaşılmıştır. Çalışmada ayrıca, eserde geçen Melâmî kavramları üzerinde durulmuş, bu kavramlar müellifin diğer eserinden ve kimi tasavvuf sözlüklerinden yapılan alıntılarla ve eserin kendi anlatımıyla açıklanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Cevâhir-i İrfân, Risâle-i Müşkilât-ı Esrâr-ı Işk, Tasavvuf, Melâmîlik, Abdurrahmân el-Askerî

A Work on Bayramî-Melâmî Philosophy: Risâle-i Cevâhirü’l-İrfân or Risâle-i Müşkilât-ı Esrâr-ı Işk

Öz

Written by Abdurrahmân el-Askerî, one of the 16th century Melâmî philosophers, the writing in question has four different copies and consists of 565 couplets. Risâle-i Cevâhirü’l- İrfân or Risâle-i Müşkilât-ı Esrâr-ı Işk starts with couplets about unity of and gratitude to Allâh, continues with appreciation towards the prophet and the miracle of ascension. After topics such as the true path, wisdom, God’s light, worship, education and love have been mentioned, the reason behind the creation of this work has been explained. After this whole part of the writing which may be considered as “introductory chapter”, author starts discussing about the perfect human being, marks of the “kutbu’l aktab”, the chain of saints, states of love and the secret of saintliness coming from Hejaz. Having ecstasy, ascended people, saintliness, saints, affection, love, prosperity, state, spiritual realm, manifestation, wisdom and education as its topics, this piece has often quoted parts from Qur’an. In the work in question, firstly it has been explained why this is a Melâmî piece of art; then, with a detailed discussion and comparison, it has been discovered that the author of this piece, which hasn’t been mentioned in the piece itself, is Abdurrahmân el-Askeri. It is noticed that certain chapters of the book about the sultan of the day, Kanuni Sultan Süleyman, was taken out of its two copies, the reason of which was considered to be that one of the important Bayramî-Melamî shaikhs, İsmâil-i Ma’şuki, also known as Oğlan Şeyh, has been executed in Kânûnî. This work also analyzes some of the Melami terminology, attempting to explain it with the help of the expression of the book in question, the other book of the author and certain quotations from certain mysticism dictionaries.

Anahtar Kelimeler

Risâle-i Cevâhir-i İrfân, Risâle-i Müşkilât-ı Esrâr-ı Işk, Mysticism, Melâmîlik, Abdurrahmân el-Aske

Kaynakça

• Abdurrahmân el-Askerî, Risâle-i Cevâhirü’l-İrfân, Millet Kütüphanesi Ali Emîrî Koleksiyonu Manzum nu. 908/1.
• Abdurrahmân el-Askerî, Risâle-i Cevâhirü’l-İrfân, Süleymaniye Kütüphanesi Hacı Mahmud Efendi Koleksiyonu nu. 3766.
• Abdurrahmân el-Askerî, Risâle-i Müşkilât-ı Esrâr-ı Işk, Mevlânâ Müzesi Abdulbâkî Gölpınarlı Kütüphanesi nu. 159/I, vr. 1-13.
• Abdurrahmân el-Askerî, Risâle-i Müşkilât-ı Esrâr-ı Işk, Süleymaniye Kütüphanesi Mihrişah Sultan Koleksiyonu nu. 203, vr. 63-76.
• AYÇİÇEĞİ, Bünyamin Haz. 2020 , La’lîzâde Abdulbâkî Hak Âşıklarına Rehber Hediyyetü’l-Müştâk, İstanbul: Ketebe Yayınları.
• BOLAT, Ali 2011 , Bir Tasavvuf Okulu Olarak Melâmetîlik, İstanbul: İnsan Yayınları.
• CEBECİOĞLU, Ethem 2009 , Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, İstanbul: Ağaç Kitabevi Yayınları.
• CEYLAN, Ömür 2007 , Tasavvufî Şiir Şerhleri, İstanbul: Kapı Yayınları.
• CHİTTİCK, William 2008 Der. ve Çev. Turan Koç , Varolmanın Boyutları, Tasavvuf ve Vahdetü’l-Vücûd Üstüne Yazılar, 3. bs. , İstanbul: İnsan Yayınları.
• ÇELEBİOĞLU, Âmil 1967 Haz. , Mesnevî-i Şerîf Manzûm Nahifî Çevirisi, VI cilt , İstanbul: Sönmez Neşriyat.
• DEMİREL, Mustafa 2005 , İbrahim Tennûrî Gülzâr-ı Ma’nevî Giriş-İnceleme- Metin-Sözlük-Tıpkıbasım, İstanbul: Çağrı Yayınları.
• DEMİRLİ, Ekrem 2005 Çev. , Suad El-Hakim İbnü’l-Arabî Sözlüğü, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• ERAYDIN, Selçuk 2008 , Tasavvuf ve Tarikatlar, 8. bs. , İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• ERÜNSAL, İsmail E. 2003 , XV-XVI. Asır Bayramî-Melâmîliği’nin Kaynaklarından Abdurrahmân El-Askerî’nin Mir’âtü’l-Işk’ı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• GÖLPINARLI, Abdülbâkî 2003 , Mevlânâ Müzesi Abdülbâkî Gölpınarlı Kütüphanesi Yazma Kitaplar Kataloğu, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• GÖLPINARLI, Abdülbâkî 2011 , Melâmilik ve Melâmîler, İstanbul: Devlet Matbaası.
• KARAİSMAİLOĞLU, Adnan 2007 Çev. , Mesnevî Mevlânâ, Ankara: Akçağ Yayınları.
• KONUK, A. Avni 2011 , Mevlâna Celâleddîn Rûmî Mesnevî-i Şerîf Şerhi, İstanbul: Kitabevi.
• OCAK, Ahmet Yaşar 2003 , Osmanlı Toplumunda Zındıklar ve Mülhidler, 3. bs. , İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• OCAK, Ahmet Yaşar 2021 , Tasavvuf, Velâyet ve Kâinatın Görünmez Yöneticileri, İstanbul: Alfa Yayınları.
• ÖZKAN, Ferudun Hakan 2011 , Bostanzâde Yahyâ Gül-i Sad-Berg İnceleme- Tenkitli Metin , Yayımlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Eski Türk Edebiyatı Bilim Dalı, Ankara.
• ÖZKAN, Ferudun Hakan 2020 Haz. , Mahremî Söylenmemiş Harfler Risâle-i Cevâhirü’l-Esrâr, İstanbul: Büyüyen Ay Yayınları.
• Sarı Abdullah Efendi 1288 , Semerâtü’l-Fuâd, İstanbul: Matba’a-i Âmire.
• ŞİMŞEK, Selami 2017 , Tasavvuf Edebiyatı Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Litera Yayıncılık.
• ULUDAĞ, Süleyman 2005 , Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, 2. bs. , İstanbul: Kabalcı Yayınevi.