Mecmau'l-Emsâl'in XIX VE XX. Yüzyıldaki Türkçe Tercümelerinin Mukayeseli Bir Değerlendirmesi

Yıl 2023, Cilt: 30 Sayı: 30, 254 - 270, 27.06.2023

Muhammet İnce

Öz

Klâsik Anadolu sahası Türk edebiyatındaki tercüme faaliyetleri, Tanzimat’a kadar gelişimini Arapça ve Farsça eserler etrafında sürdürmüştür. Tanzimat’tan sonra yaşanan eksen kaymasıyla tercümenin yönü Batı kaynaklı eserlere kaysa da Doğu klasiklerinin tercümelerinde de önemli ölçüde artış olmuştur. Söz konusu eserlerden biri Ahmed Meydânî’nin Arap atasözlerini açıkladığı Mecmau’l-Emsâl’idir. Eserin XIX. yüzyılın sonu ile XX. yüzyılın ilk yarısında yapılmış üç tercümesi bulunmaktadır. Bu makalede, üç eserin tercümede takip ettikleri metot, hedefleri, konuları işleyiş tarzı, içerikleri ve kaynakları açısından mukayesesi yapılmıştır. Bunlardan ilki, Saîd Paşa’nın Nuhbetü’l-Emsâl adlı tercümesidir. Saîd Paşa, Mecmau’l-Emsâl’den seçtiği 330 atasözünü sanat kaygısından uzak bir dille tercüme etmiş, yer yer ilave açıklamalarla tercümesini genişletmiştir. İkincisi, Hâfız Mehmed Şâkir’in Menbau’z-Zülâli Meânî fî-Tercemeti Mecmau’l-Emsâli Meydânî adlı tercümesidir. Mehmed Şâkir, 30 bölümden oluşan Mecmau’l-Emsâl’in ilk 22 bölümünü tercüme etmiştir. Tercüme sırasında çok sayıda Arapça ve Farsça şiirden örnekler vermiştir. Mecmau’l-Emsâl’de olmayan birçok atasözüne de yer verip bunları açıklamıştır. Üçüncüsü, Ali Salâhaddin’in Nuhbetü’l-Emsâl adlı eseridir. Ali Salâhaddin, Mecmau’l-Emsâl’den seçtiği 829 atasözünü sade ve anlaşılır bir dille tercüme etmiş, ardından her bir atasözünü mutlaka en az bir beyitle de ifade etmiştir. İkisi Tanzimat biri Cumhuriyet döneminde kaleme alınmış olan bu eserler, yöntem olarak geleneksel tercüme anlayışını sürdürmekle birlikte dil ve amaç bakımından yazıldıkları dönemin izlerini de yansıtmaktadırlar.

Anahtar Kelimeler

Eski Türk edebiyatı, Tercüme, Mecmau'l-Emsâl, Saîd Paşa, Mehmed Şâkir, Ali Salâhddin

Kaynakça

• Boran, U. (2017). Mesel Kitabı Nuhbetü’l-Emsal. Büyüyen Ay.
• Hâfız Mehmed Şâkir. (t.y.). Menbau’z-Zülâli Meânî fî-Tercemeti Mecmau’l-Emsâli Meydânî. İstanbul Üniversitesi, Nadir Eserler Kütüphanesi.
• Levend, A. S. (2008). Türk Edebiyatı Tarihi (5. bs, C. 1). Türk Tarih Kurumu.
• Meydânî, A. b. M. (1284). Mecmau’l-Emsâl (C. 1). Bulak.
• Meydânî, A. b. M. (1955). Mecmau’l-Emsâl (Muhammed Muhyiddin Abdülhamid, Ed.; C. 1). Dârü’l-Marife.
• Paker, S. (2014). Telif, Türcüme ve Özgünlük Meselesi. İçinde Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları IX Metnin Halleri: Osmanlı’da Telif, Tercüme ve Şerh (ss. 36-71). Klasik Yayınları.
• Saîd Paşa. (1289). Nuhbetü’l-Emsâl. Diyarbekir Vilayet Matbaası.
• Şeyh Sâdî-i Şîrazî. (1980). Bostan ve Gülistan (Kilisli Rıfat Bilge, Çev.; 12. bs). Zafer Matbaası.
• Tanyıldız, A. (2016). Saîd Paşa’nın Nuhbetü’l-Emsâl Adlı Eseri Üzerine. Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 86-95.
• Ülken, H. Z. (2009). Uyanış Devirlerinde Tercümenin Rolü (5. bs). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.