FUZÛLÎ, SEVDÂYÎ’NİN KISSA-İ LEYLÎ BİRLE MECNÛN’UNU KULLANMIŞ MIDIR?

Yıl 2024, Cilt: 33 Sayı: 33, 125 - 149, 26.12.2024

Burhan Can

https://doi.org/10.15247/devdergisi.1552687

Öz

Sevdâyî (ö.?) isimli bir şairin Kıssa-i Leylî Birle Mecnûn’u ile Fuzûlî’nin (ö.1556) Leylâ vü Mecnûn’u arasında çok sayıda ortak beyit bulunmaktadır. Araştırmacılar iki metin arasındaki ilişkinin Sevdâyî’nin müstensihinin eklemeleri sonucunda olduğunu kabul etmişlerdir. Bununla birlikte eserlerdeki parçalar Sevdâyî ve Fuzûlî’nin model metni olan Hâtifî’nin (ö.1512) Leylî vü Mecnûn’unda da yer almaktadır. Fuzûlî, Sevdâyî’den alıntılar ve çeviriler yapmasa bile Hâtifî’yi kullanmıştır. Bu nedenle metinler arasındaki alıntılama, çeviri, özetleme gibi metin üretim yöntemlerini dikkate alan bir inceleme yapılmıştır.
Bu çalışmada da adı geçen üç eserdeki ortaklıklar ele alınmış, Sevdâyî’nin Kıssa-i Leylî Birle Mecnûn’unda yer alan ve müstensih eklemesinin yapıldığını düşündüren beyitler model metinle karşılaştırılmıştır. Yapılan karşılaştırma sonucunda müstensih veya yazarın tercihlerinin eserin yazılış amacı ile uyumu ve metnin bütünsel tutarlılığı sorgulanmıştır. Fuzûlî ile ortak olan ama müstensih müdahalesi olduğunun ispatlanması mümkün olmayan parçalar ise anlatım biçimleri, çeviri teknikleri ve üslup özellikleri dikkate alınarak kendisinden önce yazılan bu iki metinle değerlendirilmiştir. Böylece Sevdâyî ve Fuzûlî’de yer alan beyitlerin nesnel ve tüm ihtimalleri göz önüne alan bir karşılaştırması yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Klâsik Türk edebiyatı, Fuzûlî, Leylâ ve Mecnûn, Sevdâyî.

Kaynakça

• Bayak, Cemal. Leylâ ile Mecnûn (Kıssa-ı Leylî Birle Mecnûn). Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2019. Bayard, Pierre. Önceden İntihal. İstanbul: Everest Yayınları, 2020. Can, Burhan. "‘Kıssa-ı Leylî Birle Mecnûn'un Yazarı Kimdir?" Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi 7, no. 2 (2023): 950-985. Can, Burhan. Fuzûlî’nin Leylâ vü Mecnûn Mesnevisinde Anlatı Söylemi ve Köken İncelemesi (Nizâmî’den Fuzûlî’ye- Yeniden Yazılan Leylâ ve Mecnûn Mesnevileri Bağlamında). Doktora tezi, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi, 2024.
• Cohn, Dorrit. Şeffaf Zihinler. Çev. F. Burak Aydar. İstanbul: Metis Yayınları, 2008.
• Cürcânî, Abdülkâhir. Belagatin Sırları. Çev. Z. Çelik. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2018.
• Dankoff, Robert. "The Lyric in the Romances: The Use of Ghazals in Persian and Turkish Masnavis." Journal of Turkish Studies 43 (1984): 9-25.
• Demircioğlu, Cemal. Çeviribilimde Tarih ve Tarihyazımı. Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, 2016.
• Fuzûlî. Leylâ ile Mecnûn. Haz. Necmettin Halil Onan. İstanbul: Maarif Basımevi, 1956.
• Genç, İlhan. Tezkire-i Şu’arâ-yı Mevleviyye. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2018. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/57762,tezkire-i-suara-yi-mevleviyyepdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 15.05.2023).
• Gibb, Elias John Wilkinson. Osmanlı Şiir Tarihi Cilt 1-2. Çev. A. Çavuşoğlu. Ankara: Akçağ Yayınevi, 1998.
• Grunebaum, Gustave Edmund von. "The Concept of Plagiarism in Arabic Theory." Journal of Near Eastern Studies 3, no. 4 (1944): 234-253.
• Hâtifî, Abdullah. Leylî vü Mecnûn. Haz. M. Ç. Umrânî & M. Sâdıkî. Tahran: İntişârât-ı Âheng-i Kalem, 1974.
• Hamdî, Hamdullah. Leylâ vü Mecnûn. Haz. Güler Doğan Averbek. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2020.
• İsen, Mustafa. “Nesir”. Türk Dili ve Edebiyatı Tarihi C.I. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2007.
• Kurnaz, Cemal ve Mustafa Tatçı. Tuhfe-i Nâilî. Ankara: Bizim Büro Yayınevi, 2001.
• Levend, Agâh Sırrı. Arap, Fars ve Türk Edebiyatlarında Leylâ ve Mecnûn Hikâyesi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1959.
• Ong, Walter J. Sözlü ve Yazılı Kültür- Sözün Teknolojileşmesi. Çev. Sema Postacıoğlu Banon. İstanbul: Metis Yayınları, 2018.
• Schoeler, Gregor. İslam’ın İlk Dönemlerinde Yazı ve Rivayet. Çev. Güllü Yıldız. İstanbul: Vakıfbank Kültür Yayınları, 2022.
• Scholes, Robert, James Phelan ve Robert Kellogg. The Nature of Narrative. Oxford: Oxford University Press, 2006.
• Şahin, M. Ünal. Leylî ve Mecnûn, Sevdâ’î, Transkripsiyon ve Dil İncelemesi. Yüksek Lisans Tezi, İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1988.
• Yaşar, Zübeyde. Sevdâyî Dîvânı’nın Çeviri Yazı Metni ve Günümüz Türkçesiyle Nesre Aktarımı. Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2008.