RÜ’YETULLAH MESELESİ VE DİVAN ŞAİRLERİNİN MESELEYE LEN TERÂNÎ BAĞLAMINDA YAKLAŞIMLARI

Yıl 2024, Cilt: 33 Sayı: 33, 280 - 315, 26.12.2024

Seydi Kiraz

https://doi.org/10.15247/devdergisi.1553604

Öz

Bir ulü’l-azm peygamber olan Hz. Musa hakkında bilgi veren temel kaynaklardan biri de Kur’ân-ı Kerîm’dir. Hz. Musa’nın hayat öyküsü, Kur’ân’da zikredilen âyetler ve diğer kaynaklardaki bilgiler bir araya getirilerek oluşturulmuş ve günümüze kadar anlatılagelmiştir. İbretlerle dolu bu hayat, Kıssa-i Musa olarak adlandırılmış ve edebî metinlerde bahis konusu edilmiştir. Hz. Musa’nın hayatının farklı cephelerinin ele alındığı bu metinlerde en çok dikkat çeken hadiselerden birinin talep-i rüyet/rü’yetullah meselesi olduğu ifade edilmiştir. Hz. Musa’nın Tûr Dağı’nda Allah’ı müşahede etme arzusu ve mukabilinde aldığı len terânî (Sen beni asla göremezsin!) cevabı şeklinde özetlenebilecek bu meseleye, divanlarda len terânî iktibasıyla işaret edilmiştir. Divanların (XIII-XX. yüzyıl) esas alındığı bu çalışmada len terânî telmihinin kullanımında düşünülen inceliklerin tespit ve tahlili ile şairlerin meseleye bakışları tespit edilmeye çalışılacaktır. Bu hususların tespitinden önce len terânî ile ilişkili olduğu düşünülen rü’yetullah kavramı ve bu kavramın etrafında cereyan eden bazı tartışmalar üzerinde kısaca durulacaktır. Ardından çalışmanın asıl konusunu oluşturan len terânî ifadesinin divanlardaki yansımaları değerlendirilecek, verilerden yola çıkılarak iktibasın en çok ve en az kullanıldığı veya hiç kullanılmadığı divanlar tasnif edilecektir.

Anahtar Kelimeler

Divan şairleri, rü’yetullah, len terânî, Hz. Musa, Tûr Dağı

Teşekkür

Teşekkürler

The Issue of Rü'yetullah and the Approaches of the Poets to the Issue in the Context of Len Terânî

Öz

The Qur’an is one of the main sources of information about the Prophet Moses, who was a prophet of great importance. The life story of Prophet Moses was created and narrated by bringing together the verses mentioned in the Qur’an verse by verse and the information in other sources. This life full of exemplary lessons has been called Kıssa-i Musa and commemorated in literary texts. In these texts, in which different aspects of the life of Prophet Moses are discussed, it is stated that one of the most striking events is the issue of talep-i rüyet / rü’yetullah. This issue, which can be summarized as the Prophet Moses’ request to see God Almighty on Tûr Mountain and his response len terânî (You can never see me!), is referred to in the divans with the quotation of len terânî. This study, which is based on “Divans” (13th-20th centuries), will try to identify and analyze the subtleties considered in the use of the len terânî allusion and the poets’ views on the issue. Before the determination of these issues, the concept of rü’yetullah, which is thought to be related to len terânî, and some of the discussions around this concept will be briefly emphasized. Then, the reflections of the expression len terânî, which constitutes the main subject of the study, in the divans will be investigated, and the divans in which the quotation is used the most and the least and the divans in which it is not used at all will be classified.

Anahtar Kelimeler

Divan poets, rü’yetullah, len terânî, Hz. Moses, Mount Tûr

Kaynakça

• Aclûnî, İsmail b. Muhammed. (1351/1932), Keşfü’l-hafâ II, Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî.
• Akdemir, Hikmet. (2002). “Taberî’ye Göre Ru’yetullah Meselesi”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 9(9), 7-26.
• Akdoğan, Yaşar. (2024). Ahmedî Dîvânı. Ankara: KTB Yayınları.
• Akkuş, Metin. (2018). Nef’î Dîvânı. Ankara: KTB Yayınları.
• Akpınar, Şerife. (2017). Âgâh Dîvânı. Ankara: KTB Yayınları.
• Aktulga Gürbüz, Sevda. (2020). Tasavvufta Rü’yetullah Meselesi (Doktora Tezi). Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Van.
• Arslan, Mehmet. (2004). Antepli Aynî Divanı. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Arslan, Mustafa. (2020). Muhyî Dîvânı. Ankara: KTB Yayınları.
• Atik, Hikmet. (2007). Nakşî-i Ali Akkirmânî Divânı. Sivas: Buruciye Yayınları.
• Ayan, Hüseyin. (1990). Nesîmî Dîvânı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Aydemir, Yaşar. (2017). Ravzî Dîvânı. Ankara: KTB Yayınları.
• Baş, Mehmet Şamil. (2014). Aydınlı Bir Uşşâkî Şeyhi Ömer Hulûsî Dîvânı. İstanbul: Okur Akademi.
• Beyhan, Esra. (2021). Enderunlu Fâzıl Divanı (Metin-İnceleme) (Doktora Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
• Bilgin, A. Azmi. (2017a). Nigârî Dîvânı. Ankara: KTB Yayınları.
• Bilgin, A. Azmi. (2017b). Ümmî Sinan Dîvânı. Ankara: KTB Yayınları.
• Boz, Erdoğan. (2017). Hakîkî Dîvânı. Ankara: KTB Yayınları.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl (1422/2006). Sahîhu’l-Buhârî. Beyrut: Dâru Tavki’n-necât.
• Çakır, Maruf. (2022). Sirâcî 16. Yüzyılın Meçhul Şairi. Ankara: Sonçağ Akademi.
• Çavuşoğlu, Mehmed. (2023). Taşlıcalı Yahya Bey Dîvânı. Ankara: KTB Yayınları.
• Çavuşoğlu, Raşit. (2017). “Ahmed Tâlib-i İrşâdî’nin Dîvân’ı Üzerine”. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 19, 1-18.
• Coşgun, Gökhan. (2024). “Ortak Mahlas Sorununa Çarpıcı Bir Örnek: Eşrefzâde Abdülkâdir Efendi’nin (Necîb) Şiirlerinin Ali Emîrî Tarafından Sultan III. Ahmed’e (Necîb) Mal Edilmesi”. Hikmet - Akademik Edebiyat Dergisi Vefatının 100. Yılı Münasebetiyle Ali Emîrî Özel Sayısı 230-264.
• Demirel, Şener. (2014). Şehrî Dîvânı. Malatya: Malatya Kitaplığı.
• Erdoğan, Kenan. (2019). Niyâzî-i Mısrî Dîvânı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Ergin, Muharrem. (1980). Kadı Burhaneddin Divanı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.
• Erişen Yazıcı, Gülgün. (2017). Kâmî Dîvânı. Ankara: KTB Yayınları.
• Ersoy, Ersen. (2017). Münirî Dîvânı. Ankara: KTB Yayınları.
• Hocaoğlu, Kadriye. (2014). Fennî Dîvânı (İnceleme-Metin) (Yüksek Lisans Tezi). Uludağ Üniversitesi, Bursa.
• Horata, Osman. (2019). Esrâr Dede Dîvânı. Ankara: KTB Yayınları.
• Https://abadis.ir/fatofa [Erişim Tarihi: 22 Haziran 2024].
• İpekten, Haluk. (2019). Nâ‘ilî-i Kadîm Dîvânı. Ankara: KTB Yayınları.
• İsen, Mustafa - Canım, Rıdvan. (2019). Hamâmîzâde İhsân Dîvânı. Ankara: KTB Yayınları.
• Karaman, Hayrettin vd. (2023). Kur’an Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir (C. 2). Ankara: DİB.
• Karaman, Hayrettin vd. (2020). Kuran Yolu Meâli (8. bs). Ankara: TDV Yayınları.
• Karayazı, Nurgül. (2013). Yârî Dîvânı. TYEKB Yayınları.
• Kaya, Bayram Ali. (2020). Osman Nevres Dîvânı. Ankara: KTB Yayınları.
• Kazan Nas, Şevkiye. (2018). Celilî Dîvânı. Ankara: KTB Yayınları.
• Keleş, Reyhan. (2016). Divan Şiirinde Âyet ve Hadis İktibasları. İstanbul: Kitabevi.
• Kemikli, Bilal. (2000). Sun’ullâh-ı Gaybî Dîvânı İnceleme-Metin. İstanbul: MEB.
• Kurtoğlu, Orhan. (2017). Zâtî Dîvâni (Gazeller Dışındaki Şiirler). Ankara: KTB Yayınları.
• Küçük, İslam. (2008). Pîrkâl Dîvânı (İnceleme-Metin) (Yüksek Lisans Tezi). Fatih Üniversitesi, İstanbul.
• Macit, Muhsin. (2017). Hatâyî Dîvânı. İstanbul: TYEKB Yayınları.
• Memiş, Murat. (2020). “Rü’yetullah Tartışmalarına Metodolojik Bir Bakış”. Kocaeli İlahiyat Dergisi, 4(2), 47-104.
• Mermer, Kenan. (2011). Karabâş-ı Velî Oğlu Şeyh Mustafa Ma’nevî’nin Hayatı ve Dîvânı (Transkripsiyonlu-Mukayeseli Metin). Bursa: Emin Yayınları.
• Okçu, Naci. Şeyh Gâlib Dîvânı. Ankara: KTB Yayınları, e-kitap.
• Özdemir, Mehmet. (1999). Neccâr-zâde Rızâ Divanı’nın Edisyon Kritiği (Yüksek Lisans Tezi). Afyon Kocatepe Üniversitesi, Afyon.
• Özyıldırım, Ali Emre. (2024). Hamdullah Hamdî Divanı. Ankara: KTB Yayınları.
• Pakiş, Ömer. (2014). “Rü’yetullah ile İlişkilendirilen Âyetlerin Mu’tezilî Okuma Biçimi (Kādī Abdülcebbâr ve Zemahşerî Örneği)”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (21), 55-79.
• Pala, İskender. (2003). “Len Terânî”. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 27, s. 138). Ankara: TDV Yayınları.
• Şahin, Mehmet. (2023). Mustafa Fevzi b. Numan Hayatı Eserleri ve Dini Edebiyatla İlgili Şiirleri. Ankara: İlâhiyât Yayınları.
• Şeker, Necmeddin - Turğay, Ali. (2021). “Hadislerde Rü’yetullah Meselesi”. Antakiyat, 4(2), 237-262.
• Taş, Hakan. (2017). Vahyî Dîvânı. Ankara: KTB Yayınları.
• Tatcı, Mustafa. (2008). Yûnus Emre Dîvânı Tenkitli Metin. İstanbul: H Yayınları.
• Tatcı, Mustafa. (2016). Eşrefoğlu Rûmî Dîvân-ı İlahiyat. İstanbul: H Yayınları.
• Tuyan, Rabia Derya. (2007). Ayıntablı Hâfız ve Divânı (İnceleme-Metin-Dizin) (Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi, Ankara.
• Uludağ, Süleyman. (2008). “Rü’yet”. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 35, ss. 310-311). İstanbul: TDV Yayınları.
• Yenikale, Ahmet. (2017). Sünbülzâde Vehbî Dîvânı. Ankara: KTB Yayınları.
• Yeşilyurt, Temel. (2008). “Rü’yetullah”. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 35, ss. 311-314). İstanbul: TDV Yayınları.
• Yıldırım, Yusuf. (2021). Osman Şems Efendi ve Divanı. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı.
• Yıldız, Alim. (2010). Fenâyî Cennet Efendi Dîvânı. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları.
• Yılmaz, Mehmet. (2013). Kültürümüzde Ayet ve Hadisler, İstanbul: Kesit Yayınları.