HANEFÎ MEZHEBİ ÂLİMLERİNDEN HASAN B. ZİYÂD EL-LÜ’LÜÎ’NİN MUAMELATLA İLGİLİ, MEZHEBİN İLK ÜÇ İMAMINA MUHALİF GÖRÜŞLERİ

Yıl 2022, Cilt: XXV Sayı: 2, 529 - 561, 04.01.2023

Nizamettin Ergüven

Öz

Hanefî Mezhebi denince ilk akla gelen Ebu Hanife’dir. Ondan sonra mezhepte müctehid seviyesindeki öğrencileri gelir. Bunlar; Ebu Yusuf, Muhammed b. Hasan eş-Şeybânî, Züfer b. el-Hüzeyl ve Hasan b. Ziyâd el-Lü’lüî diye derecelendirilir. Bu çalışmada Hasan b. Ziyâd’ın muamelatla alakalı görüşleri araştırma konusu edinilmiştir. Çalışma mevcut Hanefî mezhebi külliyatı arasında ilk olarak onun görüşlerine en çok yer veren, Şemsüleimme es-Serahsî’nin el-Mebsût eseri ışığında ele alınmıştır. Hasan b. Ziyâd’ın ilk üç imamla (Ebû Hanife, Ebû Yûsuf ve İmam Muhammed) aynı düşündüğü meseleler olduğu gibi, üçünden ayrı düşündükleri de vardır. Bu çalışmada üç imama da muhalif olduğu meseleler bir araya getirilmiştir. Serahsî, muamelatla ilgili yirmi küsür müstakil görüşü ona isnad etmektedir. İctihâdlarına baktığımızda, Hasan b. Ziyâd’ın görüşlerinin usûl açısından diğer imamlardan farklı olmadığı anlaşılmaktadır. Serahsî, Hasan b. Ziyâd’ın hesap konusunda Ebu Hanife’nin diğer öğrencilerinden daha öne çıktığından bahseder. Bunun yanında soru sorma, tefri‘ ve tahric konusunda da diğer öğrencilerinden önde oluğunu belirtmektedir. Çalışmada Hasan b. Ziyâd’ın muamamelatla ilgili ictihâdları gözönüne alındığında Sarahsî’in haklılığı daha iyi anlaşılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh, Hanefî Mezhebi, Hasan b Ziyâd, Serahsî, el-Mebsût, Muamelat, Fiqh, Hanafi Sect, Serahsi, al-Mebsut, Provisions life

THE OPINIONS OF HASAN B ZİYAD ABOUT MUAMLAT, OPPOSİNG THE FIRST THREE TEACHERS OF THE SCHOOL

Öz

When the Hanafi Sect is mentioned, the first thing that comes to mind is Abu Hanifa. After him, his students, who are at the mujtahid level in the madhhab, come. These; He is graded as Abu Yusuf, Muhahammd b Hasan al-Shaybani, Zufer b al-Huzeyl and Hasan b Ziyâd al-Lu'lui. In this study, the views of Hasan b Ziyâd about the transaction have been the subject of research. The study has been dealt with in the context of Serahsi's al-Mabsut work, which gives the most place to his views among the existing Hanafi sectarian corpus. In this study, the issues that he opposed to all three imams were brought together. Serahsi attributes to him twenty independent views on transactions. In another study, we determined that their views on the prayer code were about twents. When we look at his ijtihâds, it is understood that Hasan b Ziyâd's views are not different from other imams in terms of methodology.

Anahtar Kelimeler

Fiqh, Hanafi Sect, Serahsi, al-Mebsut

Kaynakça

• ‘İmrânî, Yahya b. Ebi’l-Hayr b.Selâm eş-Şâfiî el-Yamanî. el-Beyân fî mezhebi’l-İmam Şafiî (Şerhü’l-Mühezzeb). Cidde: Dâru’l-Minhâc, 2014 .
• Acar, Yusuf. “Hz. Peygamber’in Cenaze Namazlarını Kılmaktan İmtina Ettiği Kimselerle İlgili Rivayetlerin Tahlili”. İstem, 11/22 (2013), 145-170.
• Ak, Ayhan. “Hirâbe Ayetlerine Dair Yaklaşımların Metodolojik Tahlili”. İslam Bilimleri Araştırmaları Dergisi 1 (2016), 5-34.
• Akalın, Adanan. İslam Ceza Hukukunda Hırsızlık Suçu Ve Çalınan Mal İle İlgili İhtilaflar. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Akkuş, Betül Rumeysa. Mecelle’nin Şerhlerinde Örf ve Adetle İlgili Hükümler. Sivas: Cumhuriyet Ünivesitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Akşit, Mustafa Cevad. “Önsöz” Mebsût. Çev. Komisyon. Ed. M. Cevat Akşit. İstanbul: Gümüşev, 2008.
• Aktan, Hamza. “Zevi’l-Erhâm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/307-308. Ankara: TDV Yayınları, 2013.
• Akyol, Aşur. Hasan b. Ziyâd el-Lü’lüî ve Hadis İlmindeki Yeri. Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitütüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Albânî, Şevket Kerâsinîş. Mesâilü’l-İmam Ebu Hanîfe bi rivâyeti’l-Hasan b. Ziyâd el-Lü’lüî cem‘an dirâseten ve mukârene. Lübnan: Dâru’r-Risâletü’l- ‘Alemiyye, 2018.
• Ali, Ebu Abdullah el-Mu‘iz Muhammed. el-Fetva “fî Hükmi zıhâri’l-mer’e min zevcihâ”. https://ferkos.com/home/?q=fetwa=289. (Erişim tarihi: 29.05.2022).
• Alkış, Alpaslan. “İslam Miras Hukuku ile Türk Miras Hukukunun Varisler Yönüyle Karşılaştırılması”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 19/1 (2019), 61-79.
• Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî b. Sâbit el-Bağdâdî. Târîhu Bağdâd. Kahire: Dâru Ğerbi’l-İslamî, 1422/2001. Baktır, Mustafa. “Deri”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9/175-176. Ankara: TDV Yayınları, 1994.
• Balcı, İsrafil. “Mürtedlerin Yakılarak Öldürüldüğüne Dair Rivayetlerin Tahlili”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 6/4 (2006), 23-47.
• Bardakoğlu, Ali. “Bey‘”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6/13-19. Ankara: TDV Yayınları, 1992.
• Bardakoğlu, Ali. “Hırsızlık”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi.17/384-396. İstanbul: TDV Yayınları 1998.
• Bedir, Murteza. “Züfer b. Hüzeyl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/527-530. Ankara: TDV Yayınları, 2013.
• Bedr, Fahriye Muhammed Ali. el-Ahkâmü’l-fıkhiyye elletî hâlefe fîhâ el-Hesen b. Ziyâd el-Lü’lüî eimmete’l-mezhebe’l-Hânefi. Kudus: Kudus Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2012/1434.
• Bilgili, İsmail. “İslam Miras Hukukunda Kıyasın Fonksiyonu Ve Kıyas Uygulamaları”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 22 (2013), 225-256.
• Birsin, Mehmet. “Cami ve Mescitlerin Fıkhî Statüsü ve Kuruluş İmkânı”. Uluslararası Cami Sempozyumu. ed. Fikret Karaman vd. 2/67-79. Malatya: İnönü Üniversitesi Yayınları, 2018.
• Buhârî, Muhammed b. İsmâil. es-Sahih. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Çalış, Halil. “Zaruret”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/141-144. Ankara: TDV Yayınları, 2013.
• Çuhacıoğlu Abdulkadir. Kur’an ve Sünnet Işığında Mut ‘a Nikâhı. İstanbul: Kevser Yayıncılık, 2012.
• Dağcı, Şamil. “İşkence”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 21/429-433, Ankara: TDV Yayınları 2001.
• Dal, Betül. İslam Muhakeme Usulünde İşkence. Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Debbâğ, Abdussettar Hâmid. el-Hasen B. Ziyâd ve Fıkhuhû Beyne Muâsırîhi. Lübnan: Daru’l-Kütübü’l-‘İlmiyye, 1426/2005.
• Dirik, Mehmet. “İslam Hukuku’nda Ceninin Mal Varlığı Hakları”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 20 (2012), 211-235.
• Dönmez, İbrahim Kafi. “Vâcib”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/410-414. Ankara: TDV Yayınları, 2012.
• Ebû Davud, Süleyman b. Aş'as. es-Sünen. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Ebu Zehra, Muhammed. Ebû Hanîfe. Çev. Osman Keskioğlu. İstanbul: DİB Yayınları, 1997.
• Ergüven, Nizamettin. “Hasan b. Ziyâd el-Lü’lüî’nin İbadetler Konusunda, Hanefî Mezhebinin İlk Üç İmamına (Ebû Hanîfe, Ebû Yûsuf ve İmam Muhammed) Muhalif Görüşleri – Şemsüleimme es-Serahsî’nin el-Mebsût Eseri Ekseninde-“, Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 29 (2022), 158-188.
• Ergüven, Nizamettin. Kıyas ve Akıl. Malatya: Evin Yayınevi, 2020.
• Furat, Ahmet Hamdi. “İslam Hukukunda Avcılık (Fıkıh Kitaplarındaki Kitabu’s-Sayd Bahsinden Modern Avcılığa Bakış)”. Ekev Akademi Dergisi 17/55 (2013), 225-242.
• Hemidullah, Muhammed .“Şemsüleimme es-Serahsî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3/544-547. Ankara: TDV Yayınları,2003.
• https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-61.225.671, (Erişim tarihi: 31.05.2022)
• İbn ‘Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdilazîz el-Hüseynî ed-Dımaşkî. ‘Ukûd resmü’l-müfti, Ürdün: Merkezü’l-Envâr, 1441.
• İbn Nedîm. Ebü’l-Ferec Muhammed b. Ebî Ya‘kūb İshâk b. Muhammed b. İshâk. Kitâbü’l-fihrist li’n-Nedîm, thk. Rıza Teceddüd. Tahran: y.y., 1971.
• Kaya, Eyüp Said. “el-Mebsût”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 28/214-216. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
• Kevserî, Muhammed Zâhid. el-İmtâ‘ bi sîreti’l-imâmeyn Hasen b. Ziyâd ve sâhibihi Muhammed b. Şücâ‘. Kahire: Matba‘atü’l-Envâr, 1368.
• Koca, Ferhat. “Hanefî Mezhebinin Kurucu İmamları Arasındaki Kişisel İlişkiler”. İslami İlimler Dergisi 3/1, (2008), 63-97.
• Kureşî, Abdulkâdir b. Muhammed b. Muhammed. Cevâhirü’l-Mudiyye fî tebâkâti’l-Hanefîyye. Kahire: Hicr, 1993.
• Kurt, Leyla Müjde. “Ceninin Malvarlığı Hakları”. İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 2/1 (2011), 177-209.
• Mema, Ferdinand. İslam Hukukunda Yemin ve Kefâreti. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2011.
• Muşeykıh, Halid b. Ali b. Muhammed. Ahâmu’z-zıhâr. Riyad: Mektebetü’r-Rüşt, 2009/1430.
• Mürselova, Aliye. “Hanefi Mezhebindeki Zevi’l-Erham Sınıfının Caferi Fıkhı Açısından Mukayeseli Tahlili”. ETÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 2/3. (2017), 1-12.
• Müslim b. Haccac. Sahih-i Müslim. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
• Öğüt, Salim. “Ebû Yûsuf “. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/260-265. Ankara: TDV Yayınları, 1994.
• Özel, Ahmet. Hanefî Fıkıh Âlimleri. Ankara: TDV Yayınları 1990.
• Râğıb el-İsfehânî, Hüseyin b. Muhammed. el-Müfredâd fî Ğârîbi’l-Kur’an. Beyrut: Dâru’l-Kâlem, 1412.
• Saban, Ahmet. İslam Ceza Hukukunda Diyet Ve Âkile Sistemi. İstanbul: Sabahattin Zaim Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Serahsî, Şemsüleimme Ebû Sehl Ebû Bekir Muhammed b. Ahmed. Kitâbü’l-mebsût. Beyrut: Dârû’l-Ma‘rife, ts.
• Serahsî, Şemsüleimme Ebû Sehl Ebû Bekir Muhammed b. Ahmed. Mebsût. Çev. Komisyon. İstanbul: Gümüşev, 2008.
• Şemût, Hasan Teysîr ‘Abdurrahîm. “Ahkâmu mîrâsü zevi’l-erhâm fi’ş-şerî‘ati’l-İslâmiyye”. Mecelletü’l-‘Adl 14/54 (1433), 241-268.
• Taş, Aydın. “Muhammed b. Hasan Şeybânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/38-40. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Taşköprüzâde, Ahmed Efendi. Tabâkaâtü’l-fukâhâ. Musul: Mektebetü’l-Merkeziyye 1961.
• Topçuoğlu, Ali Aslan. “İslam Hukukunda Gâibin/Kayıp Kişinin Hükmen Ölü Sayılmasına Kadarki Süreçte Mallarının Yönetimi (Türk Medeni Kanunu ile Mukayeseli Olarak)”. Dini Araştırmalar Dergisi 7/19 (2004), 297-309.
• Uzunpostalcı, Mustafa. “Ebû Hanîfe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/131-138. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Yaman, Ahmet. İslam Devletler Hukukunda Savaş. İstanbul: Beyan Yayınları, 1998.
• Yaşar, Mehmet Aziz. “Şâfiî Hukuk Düşüncesinde Annenin Süt Emzirme Yükümlülüğü ve Sütannelik Uygulaması”. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/19 (2018), 170-200.
• Yılmaz, Okan Kadir. İlk Tedvin Döneminde Hanefî Mezhebi Literatürünün Kayıp Eserleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi Yüksek Lisans Tezi, 2017.
• Yüksel, Hayyire - Gültekin, Ayşe. “Hasen b. Ziyâd’ın Müsned’inde Yer Alan Mürsel Rivayetler”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 47 (2021), 52-73.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Mîzânü’l-i‘tidâl fî nakdi’r-ricâl. Beyrut: Dârû’l-Ma‘rife, ts..
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Siyeru aʿlâmi’n-nübelâʾ. Beyrut: Müessesetü Risâle, 1405/1985.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Tarîhû’l-İslam. Beyrut: Dârû’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1411/1991.