YÛSUF ERDEBÎLÎ’NİN EL-ENVÂR Lİ A’MÂLİ’L-EBRÂR ADLI ESERİ BAĞLAMINDA KIYAS KONUSUNDAKİ GÖRÜŞLERİ

Yıl 2023, Cilt: 26 Sayı: 1 - DİCLE İLAHİYAT DERGİSİ 2023/1 SAYI: 26, 158 - 182, 05.07.2023

Kenan Kılınç , Erdoğan Sarıtepe

https://doi.org/10.58852/dicd.1279123

Öz

Kıyas, Kur’ân ve Hz. Peygamber’in (s.a.s) söz, fiil ve takrirleri üzerinde şekillenen ve İslâm hukukunun dogmatik olmasını engelleyen önemli bir delil/içtihat yöntemidir. Bu öneme binaen birçok İslâm âlimi kıyasa dair görüş ileri sürmüş, Yûsuf Erdebîlî’de onlardan biridir. Hicri VIII. yüzyıl Azerbaycan bölgesi Şâfiî âlimlerinden olan Yûsuf Erdebîlî, doğu medreselerinde okutulan el-Envâr li a’mâli’l-ebrâr adlı eseriyle meşhur olmuştur. Yûsuf Erdebîlî fürû-i fıkh dair te’lif ettiği bu eserinde; kıyası ele almış ve konuyu örnekleriyle inceleyerek ilim taliplilerine katkı sunmaya çalışmıştır. Eserde kıyas tanımlanarak konuya giriş yapılmış ve kıyas türleri örneklerle ele alınmıştır. Yûsuf Erdebîlî, kıyası celî ve hafî olmak üzere ikiye ayırmış akabinde bunların da her birini illet, delâlet ve kıyası fî ma’ne’l-asl olmak üzere üç kısma taksim etmiştir. Yûsuf Erdebîlî’nin kıyas fî ma’ne’l-asl başlığında zikrettiği kölenin hür kişiye ya da mala kıyas edilmesi meselesi, Şâfiî usul âlimleri tarafından kıyâsü’ş-şebeh bağlamında ele alınmıştır. Erdebilî dışında hiçbir Şâfiî usul âliminin bu örneği kıyas fî ma’ne’l-asl başlığında ele aldığını tesbit edemedik. Yûsuf Erdebîlî’nin değindiği diğer bir konu da fer’in bir ve birden fazla asıl arasında kalması durumu ile fer’in kendi cinsinden olan ve kendi cinsinden olmayan iki asıl arasında kalması durumunda hangisinin tercih edileceği konusudur. Yûsuf Erdebîlî’nin kıyas çeşitleri ve birden fazla asıl arasındaki kıyasa bakışı makalemizin ana konusunu teşkil etmektedir. Yusuf Erdebîlî’nin kıyas anlayışı, özelde mütekellimin metoduna göre te’lif edilmiş eserler; genelde ise, fukahâ ve memzuc metodla yazılmış eserler bağlamında ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

İslam Hukuku, Yûsuf Erdebîlî, el-Envâr, kıyas, Celî kıyas.

Kaynakça

• Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî el-Mervezî. el-Müsned. thk. Şüayb el-Arnaût vd. 50 Cilt. Müessesetü’r-Risâle, 1. Basım, 1421/2001.
• Aktan, Hamza. “Damân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8/450-453. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş - Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 12. Basım, 2011.
• Âmidî, Ebü’l-Hasen (Ebü’l-Kāsım) Seyfüddîn Alî b. Muhammed b. Sâlim es-Sa‘lebî. el-İḥkâm fî uṣûli’l-aḥkâm. thk. Abdurrezzâk Afîfî. 4 Cilt. Dimeşk-Beyrut: Mektebetü’l-İslâmî, 2. Basım, 1402.
• Apaydın, H. Yunus. “Kıyâs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25/528-538. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Attâr, Hasen b. Muhammed b. Mahmûd. Ḥâşiye ʿalâ Şerḥi’l-Celâl el-Maḥallî ʿalâ Cemʿi’l-cevâmiʿ. 2 Cilt. Dâru’l-Kütübi’l-’İlmiyye, ts.
• Bağdâtlı İsmâil Paşa. Hediyyetü’l-ʿârifîn, esmâʾü’l-müʾellifîn ve âs̱ârü’l-muṣannifîn. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, ts.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b el-Hüseyn b Alî. es-Sünenü’l-Kübrâ. thk. Muhammed Abdülkadir Ata. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu‘fî. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. Dimeşk: Dâru İbn Kes̱îr-Dâru’l-Yemâme, 5. Basım, 1414/1993.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî. el-Fuṣûl fi’l-uṣûl. thk. Uceyl Casim en-Neşemî. 4 Cilt. Kuveyt: Vizâretü’l-Evḳâfi’l-Kuveytiyye, 2. Basım, 1414/1994.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b Alî Râzî. Ahkâmü’l-Kur’ân. thk. Abdüselâm Muhammed Alî Şahîn. 3 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Kütübü’l-‘İlmiyye, 1. Basım, 1415/1994.
• Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b Alî Râzî. Şerhu Muhtasari’t-Tahâvî. thk. İsmetullah İnâyetullah Muhammed vd. 8 Cilt. Dârü’l-Beşâiri’l-İslâmiyye-Dâru’s-Sirâc, 1. Basım, 1431/2010.
• Cürcânî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Alî es-Seyyid eş-Şerîf. et-Taʿrîfât. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 1403/1983.
• Cüveynî, İmâmü’l-Harameyn Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdillâh b. Yûsuf. el-Burhân fî uṣûli’l-fıḳh. thk. Abdülazîm ed-Dîb. 2 Cilt. Katar, 1. Basım, 1399.
• Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdillâh b. Yûsuf. el-Varaḳāt fî uṣûli’l-fıḳh. thk. Abdüllatîf Muhammed el-Abd, ts.
• Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdillâh b. Yûsuf. et-Telḫîṣ fî uṣûli’l-fıḳh. thk. Abdullah Cûlim en-Nebâlî, Beşîr Ahmed el-Umerî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, ts.
• Debûsî, Ebû Zeyd Abdullāh (Ubeydullāh) b. Muhammed b. Ömer b. Îsâ. Taḳvîmü’l-edille fi’l-uṣûl. thk. Halîl Muhyiddin el-Meys. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 1. Basım, 1412/2001.
• Duman, Soner. Şâfiî’nin Kıyâs Anlayışı. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2007. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/TezGoster?key=ePX_SaJ
• Ebû Dâvûd, Ebû Dâvûd Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. es-Sünen. thk. Şuayb el-Arnaûd, Kâmil Karabellî. 7 Cilt. Dâru Risâleti’l-’İlmiyye, 1. Basım, 1430/2009.
• Ebû Ya‘lâ el-Ferrâ, Ebû Ya‘lâ Muhammed b. el-Hüseyn b. Muhammed b. Halef el-Ferrâ’. el-ʿUdde fî uṣûli’l-fıḳh. thk. Ahmed b. Ali Seyr el-Mübârekî. 5 Cilt. Riyâd, 2. Basım, 1410/1990.
• Ebü’l-Hüseyn el-Basrî, Ebü’l-Hüseyn Muhammed b. Alî b. Tayyib. el-Mu’temed fî Usûsli’l-Fıkh. thk. Halîl el-Meys. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983.
• Erdebîlî, Cemâlüddîn (İzzüddîn) Yûsuf b. İbrâhîm el-Erdebîlî. el-Envâr li Amâli’l-Ebrâr. thk. Müfdî el-Mutlak, el-Fazıl Halef. 3 Cilt. Cidde: Dârü’z-Ziyâ, 2006.
• Erdoğan, Mehmet. Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ensar Neşriyat, 3. Basım, 2010.
• Ferrâ’, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyâd b. Abdillâh el-Absî. Meʿâni’l-Ḳurʾân. thk. Ahmed Yûsuf Necâtî vd. Mısır: Dâru’l-Mısriyye li’t-te’lîf ve’t-terceme, 1. Basım, ts.
• Gazzâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed. Esâsü’l-Kıyâs. thk. Fehd Muhammed Serhân. Riyâd: Şirketü’l-Ubeykân, 1413/1993.
• Gazzâlî, Hüccetü’l-İslâm Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed. Şifâʾü’l-ġalîl fî beyâni’ş-şebeh ve’l-muḥîl ve mesâliki’t-taʿlîl. thk. Hamd Kübeysî. Bağdad: Matbaatü’l-İrşâd, 1. Basım, 1390/1971.
• Hindî, Ebû Abdillâh Safiyyüddîn Muhammed b. Abdirrahîm (Abdirrahmân) b. Muhammed. Nihâyetü’l-vüṣûl ilâ ʿilmi’l-uṣûl. thk. Sâlih b. Süleyman el-Yûsuf, Sâlim b. Sa‘d es-Suveyh. 9 Cilt. Mekke: el-Mektebetü’t-Ticâriyye, 1. Basım, 1416/1996.
• Hindî, Ebû Abdillâh Safiyyüddîn Muhammed b. Abdirrahîm b. Muhammed el-Urmevî. el-Fâik fî Usûli’d-Dîn. thk. Mahmud Nessâr. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1426/2005.
• İbn Cüzey, Ebü’l-Kāsım Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Kelbî el-Gırnâtî. el-Ḳavânînü’l-fıḳhiyye fî telḫîṣi meẕhebi’l-Mâlikiyye ve’t-tenbîh ʿalâ meẕhebi’ş-Şâfiʿiyye ve’l-Ḥanefiyye ve’l-Ḥanbeliyye. thk. Mâcid el-Hamevî. Beyrût: Dâru İbni Hazm, 1. Basım, 1434/2013.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed. ed-Dürerü’l-kâmine fî aʿyâni’l-miʾeti’s̱-s̱âmine. 6 Cilt. Hindistan: Dâireü’l-Maârifi’l-Osmâniyye bi Haydarâbâd, 2. Basım, ts.
• İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed el-Askalânî. ed-Dürerü’l-kâmine fî aʿyâni’l-miʾeti’s̱-s̱âmine. 6 Cilt. Haydarâbâd: Meclisü Dâireti’l-Maârifi’l-Osmâniyye, 2. Basım, 1392/1972.
• İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ebî Bekr b. Eyyûb ez-Züraî ed-Dımaşkī el-Hanbelî. İʿlâmü’l-muvaḳḳıʿîn ʿan rabbi’l-ʿâlemîn. thk. Muhammed Abdüsselâm İbrâhîm. 4 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1. Basım, 1411/1991.
• İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullâh Ahmed b. Muhammed b. Kudâme el-Makdisî. Ravżatü’n-nâẓır ve cünnetü’l-münâẓır fî uṣûli’l-fıḳh ʿalâ meẕhebi’l-İmâm Aḥmed. thk. Şa’ban Muhammed İsmâil. 2 Cilt. Müessesetü’r-Reyyân, 2. Basım, 1423/2002.
• İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. Sünenü İbni Mâce. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî. 2 Cilt. Dâru İhyâi Kütübi’l-Arabî, ts.
• İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Alî b. Ahmed el-Ensârî er-Rüveyfiî. Lisânü’l-ʿArab. 15 Cilt. Beyrût: Dâru Sâdır, 3. Basım, 1414.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Berekât Mecdüddîn Abdüsselâm b. Abdillâh b. el-Hadır el-Harrânî. el-Müsevvede fî uṣûli’l-fıḳh. thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhâmid. Maṭba’tü’l-Medenî, ts.
• İbnü’l-Irâkī, Ebû Zür‘a Veliyyüddîn Ahmed b. Abdirrahîm b. el-Hüseyn el-Kürdî el-Mihrânî. el-Ġays̱ü’l-hâmiʿ şerḥu Şerḥi Cemʿi’l-cevâmiʿ. thk. Muhammed Tâmir Hicâzî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1425/2004.
• İbnü’l-İmâd, Ebü’l-Felâh Abdülhay b. Ahmed b. Muhammed es-Sâlihî el-Hanbelî. Şeẕerâtü’ẕ-ẕeheb fî aḫbâri men ẕeheb. thk. Mahmûd el-Arnaût. 11 Cilt. Dimeşk-Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1. Basım, 1406/1986.
• Îcî, Ebü’l-Fazl Adudüddîn Abdurrahmân b. Ahmed b. Abdilgaffâr. Şerhü’l-‘Adud ‘alâ Muhtasari’l-Müntehâ’l-Usûlî ve me’ahu Hâşiyetü’s-Sa’d ve’l-Cürcânî. thk. Muhammed Hasan Muhammed İsmâ’îl. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1424/2004.
• İmâd Abdüsselâm Raûf. el-Âsârü’l-hattiyye fi’l-Mektebeti’l-Kadiriyye. 5 Cilt. Bağdad: Matbaâtü’l-İrşâd, 1. Basım, 1394/1974.
• Kahraman, Abdullah. Fıkıh Usûlü (Uṣûlü’l-Fıḳh) Giriş-Deliller-Hükümler-Hüküm Çıkarma Yöntemleri. İstanbul: Rağbet Yayınları, 6. Basım, 2018.
• Kâtib Çelebi, Mustafâ b. Abdullâh Hâcî Halîfe. Keşfü’ẓ-ẓunûn ʿan esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn. 2 Cilt. Beyrût: Dâru iḥyâi’t-türâsi’l-Arabî, 1941.
• Kâtib Çelebi, Mustafa b. Abdullâh Hâcî Halife. Süllemü’l-vüṣûl ilâ ṭabaḳāti’l-fuḥûl. thk. Mahmût Abdülkâdir el-Arnaût. 6 Cilt. İstanbul: Mektebetu İrsika, 2010.
• Kehhâle, Ömer Rızâ. Muʿcemü’l-müʾellifîn. 15 Cilt. Beyrût: Mektebetü’l-Müsennâ, ts.
• Kurtubî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh. el-Câmiʿ li-aḥkâmi’l-Ḳurʾân. thk. Ahmed el-Berdûnî, İbrahim ’Atfîş. 20 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 2. Basım, 1384/1964.
• Mâlik b. Enes, Ebû Abdillâh Mâlik b. Enes b. Mâlik b. Ebî Âmir el-Asbahî el-Yemenî. el-Muvaṭṭaʾ. thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf, Mahmûd Muhammed Halîl. 2 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1412/1992.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî. Edebü’l-kādî. thk. Muhyî Hilâl es-Serhân. 2 Cilt. Bağdad: Matbaʿatü’l-İrşâd, 1391/1971.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî. el-Ḥâvi’l-kebîr. thk. Alî Muhammed Muavvaz, Âdil Ahmed Abdülmevcud. 19 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1. Basım, 1419/1999.
• Merdâvî, Ebü’l-Hasen Alâüddîn Alî b. Süleymân b. Ahmed. et-Tahbîr Şerhu’t-Tahrîr. thk. Abdurrahman b. Abdullah el-Cibrîn vd. 8 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1. Basım, 1421/2000.
• Molla Gürânî, el-İmâm Şehâbeddîn Ahmed b. İsmaîl el-Kurânî. ed-Dürerü’l-levâmi’ fî Şerhi Cem’i’l-Cevâmi’. thk. Said b. Galip Kâmil el-Mecidî. 5 Cilt. el-Medinetü’l-Munevvere: el-Câmi’atü’l-İslâmiyye, 1429/2008.
• Molla Hüsrev. Fıkıh Usûlü Mirḳātü’l-vüṣûl tercüme ve şerhi. çev. Haydar Sadıkoğlu. İstanbul: Özgü Yayınları, 2019. Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ. thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkī. 5 Cilt. Kahire: Matbaatu Îsâ el-Bâbî el-Halebî ve Şürekâuhû, 1374/1955.
• Nasirov, Elnur. Orta Asrlarda yaşamış Azerbaycanlı Âlimler. Bakü, 2011.
• Nasirov, Elnur. XIII. Yüzyıl Başlarında Anadolu Azerbaycan İlişkileri. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2003.
• Nemle, Abdülkerîm b. Alî b. Muhammed. el-Müheẕẕeb fî ’ilmi uṣûli’l-fıḳhi’l-muḳâren. 5 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1. Basım, 1420/1999.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî. es-Sünenü’l-kübrâ. thk. Hasan Abdülmün’im Şelebî. 12 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1. Basım, 1421/2001.
• Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. Ravżatü’ṭ-ṭâlibîn ve ʿumdetü’l-müttaḳīn. thk. Züheyr eş-Şâvîş. 12 Cilt. Dimeşk: el-Mektebü’l-İslâmî, 3. Basım, 1412/1991.
• Özsoy, İsmail. “Faiz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/110-126. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Râgıb el-İsfahânî, Ebü’l-Kāsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal. el-Müfredât fî ġarîbi’l-Ḳurʾân. Dimeşk-Beyrut: Dârü’l-Kalem-Dârü’ş-Şâmiyye, 1. Basım, 1412.
• Râzî, Ebû Abdillâh (Ebü’l-Fazl) Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn er-. el-Mahsûl. thk. Tâhâ Câbir Feyyaż el-Alvânî. 6 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 3. Basım, 1418/1997.
• Râzî, Ebû Abdillâh (Ebü’l-Fazl) Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn. Mefâtîḥu’l-ġayb et-Tefsîrü’l-kebîr. 32 Cilt. Beyrût: Dâr İhyâi’t-türâsi’l-’Arabî, 3. Basım, 1420.
• Rûyânî, Ebü’l-Mehâsin Fahrülislâm Abdülvâhid b. İsmâîl b. Ahmed. Baḥrü’l-meẕheb fî fürûʿı meẕhebi’l-İmâm eş-Şâfiʿî. thk. Tarık Fethi es-Seyyid. 14 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 1. Basım, 1430/2009.
• Sem‘ânî, Ebû Sa‘d Abdülkerîm b. Muhammed b. Mansûr. el-Ensâb. thk. Abdurrahmân b. Yahyâ b. Alî el-Muallimî el-Yemânî, vd. 13 Cilt. Haydarâbâd: Meclisü Dâireti’l-Maârifi’l-Osmâniyye, 1. Basım, 1382/1962.
• Sem‘ânî, Ebü’l-Muzaffer Mansûr b. Muhammed b. Abdilcebbâr et-Temîmî el-Mervezî. Ḳavâṭıʿu’l-edille fi’l-uṣûl. thk. Muhammed Hasan İsmâ’ill. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 1. Basım, 1418/1999.
• Semerkandî, Ebû Bekr Alâüddîn Muhammed b. Ahmed b. Ebî Ahmed. Mîzânü’l-uṣûl fî netâʾici’l-ʿuḳūl. thk. Muhammed Zekî Abdülber. Katar: Metâbi’u-‘d-Davhe’l-Hâdîse, 1. Basım, 1404/1984.
• Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. Uṣûlü’s-Seraḫsî. nşr. Ebü’l-Vefâ el-Efgānî. 2 Cilt. Haydarâbâd, ts.
• Serkîs, Yûsuf b. İlyân b. Mûsâ Serkîs ed-Dımaşkī. Muʿcemü’l-maṭbûʿâti’l-ʿArabiyye ve’l-muʿarrebe. 2 Cilt. Mısır: Matbaâtü Serkîs, 1346/1928.
• Sirâceddin el-Urmevî, Ebü’s-Senâ Sirâcüddîn Mahmûd b. Ebî Bekr b. Ahmed b. Hâmid el-Urmevî. et-Taḥṣîl mine’l-Maḥṣûl. thk. Abdülhamîd Ali Ebû Züneyd. 2 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 1. Basım, 1408/1988.
• Şa’bân, Zekiyyuddin. İslam Hukuk İlminin Esasları (Uṣûlü’l-Fıḳh). çev. İbrahim Kâfî Dönmez. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 5. Basım, 2001.
• Şâfiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs b. Abbâs. el-Üm. 8 Cilt. Beyrût: Dârü’l-Fikr, 2. Basım, 1403/1983.
• Şâfiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs b. Abbâs. er-Risâle. thk. Ahmed Muhammed Şâkir. Mısır: Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1. Basım, 1357/1938.
• Şâfiî, Ebû Abdullah Muhammed b İdris b Abbas. Tefsirü’l-İmami’ş-Şâfiî. thk. Ahmed Mustafâ el-Ferrân. 3 Cilt. el-Memleketü’l-Arabiyyetü’s-Suûdîyye: Dârü’t-Tedmuriyye, 1. Basım, 1427/2006.
• Şevkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî b. Muhammed. İrşâdü’l-fuḥûl ilâ taḥḳīḳi’l-ḥaḳ min ʿilmi’l-uṣûl. thk. Ahmed Azv İnâye. 2 Cilt. Dimeşk: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1. Basım, 1419/1999.
• Şîrâzî, Ebû İshâk Cemâlüddîn İbrâhîm b. Alî b. Yûsuf. el-Lümaʿ fî uṣûli’l-fıḳh. Beyrût: Dârü’l-Kütübi’l-’İlmiyye, 2. Basım, 1424/2003.
• Şîrâzî, Ebû İshâk Cemâlüddîn İbrâhîm b. Alî b. Yûsuf. et-Tebṣıra fî uṣûli’l-fıḳh. thk. Muhammed Hasan Heyto. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1. Basım, 1980.
• Şîrâzî, Ebû İshâk Cemâlüddîn İbrâhîm b. Alî b. Yûsuf. Şerḥu’l-Lümaʿ. thk. Abdülmecîd Türkî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1. Basım, 1408/1988.
• Taberânî, Ebü’l-Kāsım Müsnidü’d-dünyâ Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb. el-Muʿcemü’l-kebîr. thk. Hamdî Abdülmecîd es-Selefî. 25 Cilt. Kahire: Mektebetü İbni Teymiyye, 2. Basım, ts.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî. Câmiʿu’l-beyân ʿan teʾvîli âyi’l-Ḳurʾân. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 24 Cilt. Dâru Hecer, 1422/2001.
• Tûfî, Ebü’r-Rebî‘ Necmüddîn Süleymân b. Abdilkavî b. Abdilkerîm b. Saîd. Şerḥu Muḫtaṣari’r-Ravża. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. 3 Cilt. Müessesetü’r-Risâle, 1. Basım, 1407/1987.
• Zekeriyyâ el-Ensârî, Ebû Yahyâ Zeynüddîn Zekeriyyâ b. Muhammed b. Ahmed es-Süneykî el-Ensârî el-Hazrecî. Gayetü’l-Vusul Şerhu Lübbi’l-Usûl. Mısır: Dârü’l-Kütübi’l-Arabiyye, ts.
• Zerkeşî, Ebû Abdillâh Bedrüddîn Muhammed b. Bahâdır b. Abdillâh et-Türkî el-Mısrî el-Minhâcî. el-Baḥrü’l-muḥîṭ fî uṣûli’l-fıḳh. 8 Cilt. Dâru’l-Kütübî, 1. Basım, 1414/1994.
• Ziriklî, Ebû Gays Muhammed Hayrüddîn b. Mahmûd b. Muhammed b. Alî b. Fâris. el-Aʿlâm. Dârü’l İlm li’l Melâyin, 15. Basım, 2002.
• Zühaylî, Vehbe. el-Vecîz fî uṣûli’l-fıḳhi’l-İslamî. Dımaşk/Suriye: Dâru’l-Ḫayr, 1427/2006.