Prominent Persons In The Qıraat Science in Harput

Yıl 2024, Cilt: 27 Sayı: 1, 46 - 58, 30.06.2024

Nesrişah Saylan

https://doi.org/10.58852/dicd.1466918

Öz

Harput, has been an important science and culture center from past to present. It has been instrumental in the training of many scientists after the conquest of Harput, which hosts many civilizations due to its location, by the Muslim Turks, institutions such as mosques, madrasahs, dârü'l-kurrâ, dârü'l-hadith, dârü'l-hattat, which were established here, increased their education and training activities and led to the development of many scientists. When the tabakat books, Islamic sciences and the works written about Harput are examined, there are many recitation scholars among these scholars who were competent in the science of recitation, trained and licensed many students in this field, and wrote important works on the science of recitation. In this study, the recitation scholars who were born and raised in Harput and studied there were introduced and their lives and the works they wrote were examined. In addition, information is given about the teachers from whom these Qurʾān students took lessons in the science of recitation and which books they read, the students who received education from them and which books they taught them to read, and the towns they went to for knowledge. Thus, it was tried to reveal the contribution of Harput to the world of science with the personalities it raised in the field of recitation in the history of Islam and Civilization.

Anahtar Kelimeler

Qur'an, recitation, recitation scholar, scholar, harput

Harput’ta Kıraat İlminde Öne Çıkan Şahsiyetler

Öz

Doğu Anadolu bölgesinde Elazığ ilinin dokuz km kuzeyinde yer alan ve temelleri M.Ö. 20. yüzyılda atılmış olan Harput, geçmişten günümüze kadar önemli bir ilim ve kültür merkezi olmuştur. Bulunduğu konum itibariyle birçok medeniyeti içinde barındıran Harput’un, Müslüman Türkler tarafından fethedilmesinden sonra kurulan camiler, medreseler, dârülkurrâ, dârülhadis, dârülhatt gibi müesseseler eğitim ve öğretim faaliyetlerini artırmış ve birçok ilim adamının yetişmesine vesile olmuştur. Tabakat kitapları, İslami ilimler ve Harput ile ilgili yazılan eserler tetkik edildiğinde bu ilim ehli arasında kıraat ilminde yetkinliğe sahip olmuş, bu alanda birçok öğrenci yetiştirerek onlara icazet vermiş ve kıraat ilmiyle ilgili önemli eserler telif etmiş birçok kurrâ bulunmaktadır. Bu çalışmamızda Harput’ta doğup yetişen ve burada tahsil gören kıraat âlimleri tanıtılarak onların hayatları, telif ettikleri eserler incelenmiştir. Ayrıca bu kurrâların kıraat ilminde ders aldıkları hocaları ve hangi kitapları okudukları, kendilerinden eğitim gören öğrencileri ve onlara hangi kitapları okuttukları, ilim için gittikleri beldeler hakkında da bilgi verilmiştir. Böylece Harput’un İslam ve Medeniyet tarihinde kıraat alanında yetiştirdiği şahsiyetlerle ilim dünyasına sağladığı katkı ortaya konmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kur'an, kıraat, kurrâ, Âlim, harput

Kaynakça

• Akdemir, Mustafa Atilla. Hâmid b. Abdülfettâh el-Paluvî Hayatı, İlmi Şahsiyeti, Eserleri ve Zübdetü’l-İrfân Adlı Eserinin Metodolojik Tanıtımı ve Tahkiki. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1999. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp.
• Akyüz, Abdullah. Osmanlı Kurrâları. İstanbul: Rabbani Yayınları, 2021.
• Arslan, Ahmet Turan. “Harput’ta Bir Alim Sülalesi: Efendigil Ailesi”. Dünü ve Bugünüyle Harput. ed. Fikret Karaman. Elazığ: 2005.
• Bozkurt, Nebi. “Dârülkurrâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 8/543-545. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Bursalı Mehmet Tahir. Osmanlı Müellifleri. İstanbul: Meral Yayınevi, 1972.
• Cevherî, İsmâîl b. Hammâd. es-Sıhâh tâcü’l-luğa ve sıhâhu’l-’Arabiyye. thk. Ahmed Abdülğafûr Attâr. Beyrût: Dâru’l-’İlm li’l-Melâyîn, 1990.
• Çollak, Fatih. “Reisü’l-Kurrâlık Müessesesi ve Esâmî-i Kurrâ Defteri”. Kur’ân ve Tefsir Araştırmaları IV -Kıraat İlmi ve Problemleri. İstanbul: Ensar Yayınları, 2002.
• Halîl b Ahmed, Ebû Abdirrahmân b. Amr b. Temîm el-Ferâhîdî. Kitâbü'I-Ayn. thk. Mehdi el-Mahzûmî, İbrâhîm es-Sâmerrâî. Beyrût: Müessesetü’l-Âlemi, 1408/1998.
• Harput Uleması. Konya: Yazma Eserler Kütüphanesi. 1423.
• İbn Manzûr, Cemâlüddîn Muhammed b. Mükrîm. Lisânü’l-Arab. Kahire: Dâru’l-Meârif, 1119.
• İbn Mücâhid, Ebû Bekir Ahmed b. Mûsâ b. el-Abbâs. e’s-seb‘ fi’l-kırâât. thk. Şevkî Dayf. Kahire: Dâru’l-Meârif, 1119.
• İbnü’l-Cezerî, Ebü’l-Hayr Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Alî. Müncidü’l-mukriîn ve mürşidü’t-tâlibîn. thk. Alî b. Muhammed Umran. Mekke: Dâru Âlemi’l-Fevaid, 1419.
• İnal, İbnü’l-Emin Mahmut Kemal. Son Asır Türk Şairleri. İstanbul: 1969.
• Karataş, Ahmet. “Harput Ulemâsından Müderris-Müftü Mehmed Kemâleddin Efendi”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 49/49 (Aralık 2015), 29-126.
• Kehhâle, Ömer Rıza. Mu’cemu’l-Müellifîn Terâcimu Musannifi’l-Kütübi’l-Arabiyye. Dımaşk: Müessesetü’r-Risâle, 1376.
• Kutluer, İlhan. “Sühreverdî, Maktûl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 38/36-40. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Mutluay, Enes. Sicill-i Ahvâl Defterlerine Göre Harputlu Devlet Adamları. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2017. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp. Saylan, Nesrişah. Harputlu Kurrâlar ve Hafızlar. İstanbul: Lisans Yayıncılık, 2023.
• Soysaldı, Mehmet. “Yaşayan Bir Kur’ân Hadimi Hafız Abdullah Nazırlı”. Geçmişten Geleceğe Harput Sempozyumu. ed. Enver Çakar. 1/393-402. Elazığ: Fırat Üniversitesi Harput Uygulama ve Araştırma Merkezi, 2013.
• Sunguroğlu, İshak. Harput Yollarında, İstanbul: 1959.
• Sürgeç, Celal. “Hafız Abdullah Nazırlı Efendi”. Diyanet Aylık Dergi 261, (Eylül 2012), 61-63. Sürgeç, Celal. “Harput’ta İlmi Kıraat ve Harput Kurrâsı”. Fırat Üniversitesi Harput Uygulama ve Araştırma Merkezi Uluslararası Harput’a Değer Katan Şahsiyetler Sempozyumu. ed. Enver Çakar vd. 1/309-318. Elazığ: Fırat Üniversitesi Harput Uygulama ve Araştırma Merkezi Yayınları, 2015.
• Temel, Nihat. Kıraat ve Tecvid Istılahları. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2013.
• Ünal, Mehmet Ali. “Harput”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 16/232-235. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Yapıcı, Süleyman. Harput Bir Havza Kültürünün Mânevî Hüviyeti Âlim- Müellif ve Mutasavvıfları. Ankara: Anıl Grup Matbaacılık, 2015.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Cârullâh Mahmûd b. Ömer b. Ahmed. Esâsü’l-Belâğa. thk. Muhammed Basil Uyunu’s-Sud. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1419/1998.
• Zerkânî, Muhammed Abdü’l-Azîm. Menâhilu’l-İrfân fî Ulumi’l-Kur’ân. thk. Fevvaz Ahmed Zemrelî. Beyrût: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 1415/1995.
• Ziriklî, Hayreddîn. el-A’lâm Kâmûsu Terâcim li-Eşheri’r-Ricâl ve’n-Nisâ mine’l-Arabî ve’l-Musta’ribîn ve’l-Müsteşrikîn. Beyrut: Dâr-u ‘ilm li’l-melâyîn, 2002.