ŞİİR MECMÛALARINDA NERGİSÎ’NİN TÜRKÇE GAZELLERİ VE BU GAZELLER ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2014, Sayı: 12, 1 - 20, 01.12.2014

Bahir Selçuk

Öz

Mehmed Nergisî, Saraybosna‟da doğmuş, aile unvanından dolayı Nergisî-zâde, Nergis-zâde isimlerini de kullanmış, Nergisî ismiyle tanınmıştır. Saraybosna‟dan İstanbul‟a gelip Kaf-zâde Feyzullah Efendi‟ye intisap etmiştir. Özellikle münşî olarak bilinen ve edebiyatımızdaki tek mensur hamse sahibi olan Nergisî, şuara tezkirelerinde ismi geçen bir şairdir. Bazı kaynaklarda, divan sahibi olduğu kayıtlıdır. Nergisî‟nin Türkçe, Farsça ve Arapça çeşitli şiirleri mensur eserlerinde yer almaktadır. Şiir mecmû‟alarında da Nergisî adına kayıtlı kaside, gazel, terkib-i bent nazım şekilleri ile kaleme alınmış şiirler bulunmaktadır. Bunların bazılarına, mensur eserlerinde de rastlanmaktadır. Yaptığımız araştırmalarda Nergisî‟nin kendi mensur eserlerinde ve tezkirelerde de bazı beyitlerine rastlanan on sekiz gazelini tespit ettik. Çok yönlü bir sanatçı olan Nergisî‟nin şairlik yönünü yansıtma açısından bu gazeller, büyük önem arz etmektedir. Bu çalışmada, Nergisî‟nin şairlik yönü üzerinde durulacak, şiir mecmû‟alarından hareketle tespit edilen on sekiz gazeli değerlendirilecek ve bu gazellerin çevriyazılı metinleri verilecektir

Anahtar Kelimeler

Nergisî, Türkçe, mecmû‟a, gazel, yapı, muhteva

NERGISÎ’S TURKISH GHAZELS IN POEM MACMUASAND AN EVALUATION ON THESE GHAZELS

Öz

Mehmed Nergisî was born in Sarajevo. Having used the names Nergisî-zâde, Nergis-zâde because of his family‟s appellation, he had his actual fame with the name Nergisî. He came to Istanbul from Sarajevo, and pay homage to Kaf-zâde Feyzullah Efendi. Mostly known as munshi and being the only person having a prose hamsa in our literature, Nergisî is a poet whose name takes place in tazkiras. In some sources it is expressed that he also has a diwan. There are Turkish, Persian and Arabic poems in Nergisî‟s prose works. In poetry macmuas qasidas, ghazels, terkib-i bent and some written poems registered to the name of Nergisî take place. Some of these poems also takes place in Nergisî‟s prose works. We have detected 18 ghazels of Nergisî in poem macmuas in our search. Some couplets of these ghazels takes place in Nergisî's own prose works and tazkiras. These ghazels are very important in terms of reflection of Nergisî's poet direction who is a multi-faceted person. In this study, it will be focused on Nergisî‟s poetic talent and the structural features and meaning of these ghazals will be discussed and will be given the transcriptions of 18 ghazels

Anahtar Kelimeler

Nergisî, Turkish, ghazel, macmua, structure, meaning

Kaynakça

• Abdulkadiroğlu, Abdulkerim (hzl.) (1999). İsmail Beliğ Nuhbetü‟l-Âsâr li-zeyli Zübdetil-Eş‟âr. Ankara: AKMB Yay.
• Akbayar, Nuri (hzl.) (1996). Mehmed Süreyyâ Sicill-i Osmanî. C. 4. İstanbul: Tarih Vakfı Yay.
• Akün, Ömer Faruk (1997). “Nergisî”. İslam Ansiklopedisi. C. 9. İstanbul: MEB Yay.
• Atik, Kayhan (1990). Gazavât-ı Mesleme. Yüksek Lisans Tezi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi.
• Çaldak, Süleyman (1999). “Nergisî‟nin Horos-nâme‟si”. AÜ, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. S.13: 243-250.
• Çaldak, Süleyman (2006). “Nergisî”. İslam Ansiklopedisi. C. 32. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 560-562.
• Çaldak, Süleyman (2010). Nergisî ve Nihâlistân‟ı. İstanbul: Kesit Yay.
• Çaldak, Süleyman (2014). “Nergisî‟nin Farsça Gazelleri”, UTEK‟14 Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Kongresi, Saraybosna, Bosna Hersek (23-25 Mayıs).
• Çelik, Nurten (2012).Nergisî İksîr-i Sa‟âdet (İnceleme-Metin-Dizin).YüksekLisans Tezi. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Direkli, İbrahim (2013). El-Akvâlü‟l-Müselleme fi-Gazâvâti‟l-mesleme (Metin- Dizin).YüksekLisans Tezi. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Faik Reşad (y.t.y). Eslâf, (hzl. Şemsettin Kutlu). İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser.
• Habîb Efendi (1306). Hatt ve Hattâtân, İstanbul: Ebuzziya Matbaası.
• Haksever, Halil İbrahim (1995). Eski Türk Edebiyatında Münşe‟âtlar ve Nergisî‟nin Münşe‟âtı. Doktora Tezi. Malatya: İnönü Üniversitesi.
• İnal, İbnülemin Mahmud Kemâl (hzl.) (1928). Müstakîm-zâde Süleyman Sadeddin Tuhfe-i Hattâtîn. İstanbul.
• İpekten, Haluk (2001), Eski Türk Edebiyatı Nazım Şekilleri ve Aruz, 4. Baskı, İstanbul: Dergah Yay.
• Kavruk, Hasan (1999). “Şeyhülislâm Yahyâ-Nergisî Münasebeti”. Journal of Turkish Studies. V. 23, 135-144.
• Kılıç, Atabey (2008).”Aruz İmlâsı Üzerine Notlar”, Turkish Studies,Volume 3/6 Fall, 471-487.
• Kayabaşı, Bekir (hzl.) (1997). Kaf-zâde Fâizî‟nin Zübdetü‟l-eş‟âr‟ı. Doktora Tezi. Malatya: İnönü Üniversitesi.
• Oluk, Fahri (2007). “El-vasfu'l-Kâmil fi-Ahvâli Veziri'l-Âdil” Adlı Yazma Eserin Transkripsiyon ve Değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi.
• Özcan, Abdülkadir (hzl.) (1989). Şeyhî Mehmed Efendi Vakayıü‟l-fuzalâ, (Şakâyık- ı Numaniyye ve Zeyilleri). C. III. İstanbul: Çağrı Yay.
• Paşagiç, Safvet Beg (1912). Bosnjacı İ Hercegovci u İslamskoj Knjizevnosti. Sarajevo(Trc. Ş.B.). Nergisî. Yeni Mecmua. C.I. İstanbul 1917. 15.
• Selçuk, Bahir (2009). Nergisî, Meşâkku‟l-„uşşâk (İnceleme-Metin). Erzurum: Salkımsöğüt Yay.
• Selçuk, Bahir (2013). Nergisî Kânûnu‟r-reşâd (Ahlâku‟s-Saltana Çevirisi). İstanbul: Kesit Yay.
• Selçuk, Bahir (2014). “Bir Şehir Medhiyesi: Nergisî‟nin Saray Kasidesi”. International Journal of Language Academy. Volume 2/3 Autumn. 27/39.
• Selçuk, Bahir (2014). Divan Şiirinde Ahenk Unsurları Nef'î Divanı Örneği, Saarbrücken: Türkiye Alim Kitapları.
• Selçuk, Bahir, “Nergisî, Mehmed”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&deta y=310, (E.T. 15.08.2014).
• Suyolcu-zâde Necîb Mehmed, Devhatü‟l-küttâb, Fatih (Sül. Ktb.) No:4352.
• Uşşâkî-zâde Seyyid İbrahim Hasib. Zeylu Zeyli‟ş-şakâyık Hafid Ef. (Sül Ktb.), 242.
• Zavotçu, Gencay (hzl.)(2009). Rızâ Tezkiresi (İnceleme-Metin). İstanbul: Sahhaflar Kitap Sarayı. Mecmû’alar
• Mecmû‟a, Konya Bölge Yazma Eserler Kütüphanesi, 3005.
• Mecmû‟a, Koyunoğlu Müzesi Kütüphanesi, 13596, 79b.
• Mecmû‟a-i Eş‟âr, University of Michigan, İsl. Ms. 416, 2a-2b.
• Mecmû‟a-i Eşâr, Milli Kütüphane, 06 Hk 3625, 65a.
• Mecmû‟a-i Eşâr, Milli Kütüphane 06 Mil Yz A 875, 23a.
• Mecmû‟a-i Eşâr, Milli Kütüphane, 06 Mil Yz FB 464.
• Mecmû‟a, Süleymaniye Kütüphanesi, 34 Sü-Tarlan 77, 3b.
• Mecmû‟a-i Eş‟âr ve Fevâ‟id, TDK A.390, 36a.