YAZMA ESERLERİN FERAĞ VE İSTİNSAH KAYITLARINDA GÖRÜLEN BİR GARİP BİLMECE: KESİRLERLE TARİH

Yıl 2023, Sayı: 32 (Dicle Üniversitesi'nin 50. Yılına Özel 50 Makale), 712 - 729, 01.03.2023

Sedat Akay

Öz

Medeniyetimizin köklerini oluşturan miras ve eserlerle sağlıklı bir irtibat kurulabilmesi, ilim adamları ve araştırmacıların bu eser ve mirası doğru bir şekilde okuyup yorumlanmasına bağlıdır. İşte bu mirasın en önemli unsurlarından biri de yazma eserlerdir. Yazma eserlerden yeterince faydalanılması, bu eserlerin doğru anlaşılabilmesi ve doğru bilgiye ulaşabilmesi, uzun süre devam eden bu köklü ve yerleşik geleneğin bilinmesi ile mümkündür. İslam telif geleneğinde müelliflerin kaleme aldığı eserlerin genellikle sonunda bazen de mukaddimesinde telif veya istinsah tarihini gösteren ferağ kayıtları bulunur. Bu kayıtlar, telif veya istinsah işinin kimin tarafından yapıldığına ve hangi yıl, ay, gün veya gecede, saat kaçta bitirildiğine dair kısa bilgiler verir. Söz konusu tarihler, açık bir şekilde yazılabildiği gibi bazı kayıtlarda karmaşık ve kapalı bir şekilde ifade edildiğinden dolayı bir bilmece hâlini almıştır. Osmanlı Devleti’nin büyük âlimlerinden İbn-i Kemal Paşa tarafından ilk olarak kullanıldığı kabul edilen bu tarih düşürme türü, yazma eserler alanında çalışan araştırmacıların karşılaştığı zorluklardan biridir.
Çalışmamızın birinci bölümünde, kesirlerle tarih belirtme biçimi ile ilgili genel bilgiler verilmiş, kesirlerle tarih düşürme geleneğinin Osmanlılarla ortaya çıktığı ve bunun ilk uygulayıcısının ünlü Osmanlı-Türk bilgini İbn-i Kemal Paşa olduğu konusundaki görüşler ele alınmıştır. İkinci bölümde, kesirlerle ifade edilen tarih düşürme türü için kullanılan kesirler, zaman birimleri ve takip edilecek işlem basamakları üzerinde durulmuştur. Üçüncü bölümde ise detaylı açıklamalar eşliğinde verilen örnekler üzerinden konunun kapalı yönlerinin açıklığa kavuşturulmasına gayret edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Arap Dili, Yazma eser, Bilmece, Kesirli tarih

Kaynakça

• Arslan, A. T. (2005). “Eski yazma kitap ve belgelerde kullanılan kısaltma ve rumuzlar”, XIV. Türk Tarih Kongresi (Ankara 9-13 Eylül 2002) Bildirileri II. Cilt II. Kısım, 1533-1549
• el-Avfî, M. (2009). et-Tarih bi’l-küsûr fi’l-kitabi’l-Arabiyyi’l-mahtut. Mecelletü’l-Cami’ati’l-İslamiyye. 144 (2), 1-55.
• Batur, H. (2022). Kilisli Rıfkî’nin tarih manzumeleri. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (7), 150-165.
• Bilgin, O. (1995). “Ferâğ Kaydı”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 12/354-356. Diyanet Vakfı Yayınları.
• Bozkurt, N.- Kaya, N. (2001). “İstinsah”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 23/369-371. Diyanet Vakfı Yayınları,
• el-Cezâirî, T. (1303/1886). Teshîlü’l-mecâz ilâ fenni’l-muʿammâ ve’l-elġâz. Vilayet Matbaası.
• Coşan, M. E. (1975). Bazı yazmalarda görülen bilmeceli tarih kayıtları, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İslâm İlimleri Enstitüsü Dergisi, (2), 55-65.
• Durmuş, İ. (2020). “Muamma”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 30/319-320. Diyanet Vakfı Yayınları. el-Mevalidi, M. (1996). Hallu ta’miyeti’t-tarihi bil kusur. Mecelletu ma’hedi’l-mahtutatil-Arabiyye. Ma’hedi’l-Mahtutat el-Arabiyye, Cilt. 39, (2), 212-255.
• Oğraş, R. (2007). Türk edebiyatında kitap yazımına ve basımına tarih düşürme geleneği. Turkish studies, 2 (4 Kış), 647-669.
• es-Samarrai, M. Y. İ. (2012). et-Tevarihu’l-mu’ammayatü fi’l-mahtutati’l-’Arabiyye. Mecelletü’l-buhus ve’d-dirasati’l-İslamiyye, (28), 201-221.
• Yıldırım, A. (2016). Kesirlerle bilmeceli tarih usûlü ve çözümü. Bayburt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2 (4), 75-95. https://dergipark.org.tr/tr/pub/bayburt-ilahiyat/issue/33332/370986