Erzurum Gurebâ Hospital in the Context of Social State Policies

Yıl 2024, Sayı: 36, 76 - 91, 04.07.2024

Meryem Çekim

https://doi.org/10.15182/diclesosbed.1397102

Öz

Health institutions, which were adopted as social welfare institutions in Ottoman society, made progress during the reign of Sultan Abdülhamid II and spread throughout the country. In this context, Erzurum Gurebâ Hospital is analyzed in the context of social state policies. Gurebâ hospitals, which were public hospitals where various diseases were treated, were built with the help of the people, the allocations allocated by the municipalities and the initiatives of statesmen. One of these buildings was Erzurum Gurebâ Hospital, which was officially opened on September 1, 1904. The hospital was named Hamidiye in honor of Sultan Abdülhamid II. In the hospital, which was built with the contributions of donations collected from the public and the contributions of Erzurum Mayor Şerif Bey, the poor, orphans, wounded soldiers, and people suffering from epidemics were treated free of charge. The maintenance, repair and permanent expenses of the hospital were initially covered by the Municipality of Erzurum. After a while, the municipality was unable to cover these expenses and government aid was requested. When the expected aid was not collected for a long time, the hospital was affiliated to the special administration in 1913, and after 1923 it was transformed into a sample hospital.

Anahtar Kelimeler

Erzurum, Gurebâ, Hospital, Social State, Mr. Şerif

Sosyal Devlet Politikaları Bağlamında Erzurum Gurebâ Hastanesi

Öz

Osmanlı toplumunda sosyal yardım müessesesi olarak benimsenen sağlık kuruluşları Sultan II. Abdülhamid döneminde ilerleme kaydederek ülke topraklarının geneline yayılmıştır. Bu bağlamda çalışmada, Erzurum Gurebâ Hastanesi sosyal devlet politikaları bağlamında ele alınarak incelenmiştir. Çeşitli hastalıkların tedavi edildiği kamu hastaneleri niteliğinde olan gurebâ hastaneleri; halkın yardımları, belediyelerin ayırdığı tahsisat ve devlet adamlarının teşebbüsleri ile yapılmıştır. Bu yapılardan biri Erzurum Gurebâ Hastanesi olup 1 Eylül 1904’te resmi olarak açılmıştır. Hastaneye Sultan II. Abdülhamid’in ismine izafeten Hamidiye adı verilmiştir. Halktan toplanan yardımlar, Erzurum Belediye Başkanı Şerif Bey’in katkılarıyla yapılan hastanede yoksullar, kimsesizler, yaralı askerler, salgın hastalıklara yakalanan kişiler ücretsiz bir şekilde tedavi edilmiştir. Hastanenin bakım, onarım, daimi masrafları başta Erzurum Belediyesi tarafından karşılanmıştır. Belediye bir süre sonra bu masrafları karşılayamayacak duruma gelmiş ve devlet yardımına başvurulmuştur. Beklenen yardım uzun süre tahsil edilmeyince hastane 1913’te özel idareye bağlanmış, 1923’ten sonra ise numune hastanesine dönüştürülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Erzurum, Gureba, Hastane, Sosyal Devlet, Şerif Bey

Etik Beyan

Sosyal Devlet Politikaları Bağlamında Erzurum Gurebâ Hastanesi adlı çalışmam etik kurul izni gerektirmeyen çalışmalar arasında yer aldığını beyan ederim.

Kaynakça

• T. C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA). Bâb-ı Âlî Evrak Odası Belgeleri (BEO). Dosya/Gömlek No: 3786/283898, Hicri (H)-23-07-1328 (31 Temmuz 1910).
• BOA, Dâhiliye Nezâreti Mektubî Kalemi (DH. MKT)
• BOA. DH. MKT. Dosya/Gömlek No: 439/69, H-19-04-1313 (9 Ekim 1895).
• BOA. DH. MKT. Dosya/Gömlek No: 2251/32, H-20-05-1317 (26 Eylül 1899).
• BOA. DH. MKT. Dosya/Gömlek No: 2560/104, H-14-08-1319 (26 Kasım 1901).
• BOA. DH. MKT. Dosya/Gömlek No: 476/61, H-01-01-1320 (10 Nisan 1902).
• BOA. DH. MKT. Dosya/Gömlek No: 732/14, H-06-04-1321 (2 Temmuz 1903).
• BOA. DH. MKT. Dosya/Gömlek No: 883/29, H-11-06-1322 (23 Ağustos 1904).
• BOA. DH. MKT. Dosya/Gömlek No: 902/19, H-13-08-1322 (23 Ekim 1904).
• BOA. DH. MKT. Dosya/Gömlek No: 925/81, H-17-11-1322 (23 Ocak 1905).
• BOA. DH. MKT. Dosya/Gömlek No: 688/6, H-20-01-1321 (18 Nisan 1903).
• BOA, Dâhiliye İdare (DH. İD). Dosya/Gömlek No: 53/31, H-14-04-1330 (2 Nisan 1902).
• BOA, Dâhiliye Umûr-ı Mahalliye-i Vilayât Müdüriyeti (DH. UMVM). Dosya/Gömlek No: 95/1, H-23-03-1328 (4 Nisan 1910).
• BOA, İrâde Dâhiliye (İ. DH). Dosya/Gömlek No: 1367/20, H-22-04-1317 (30 Ağustos 1899).
• BOA. İ. DH. Dosya/Gömlek No: 1427/17, H-16-07-1322 (26 Eylül 1904).
• BOA, İrâde Hususi (İ. HUS). Dosya/Gömlek No: 120/8, H-12-06-1322 (24 Ağustos 1904).
• BOA, İrâde Taltîfât (İ. TAL). Dosya/Gömlek No: 353/1, H-26-10-1322 (3 Ocak 1905).
• BOA, Şûrâ-yı Devlet (ŞD). Dosya/Gömlek No: 1523/8, H-27-06-1320 (1 Ekim 1902).
• BOA, Yıldız Esas Evrakı Defterleri (Y.EE. d). Dosya/Gömlek No: 413, H-20-06-1322 (1 Eylül 1904).
• BOA, Yıldız Perakende Evrakı Umum Vilayetler Tahrirâtı (Y. PRK. UM). Dosya/Gömlek No: 74/106, H-02-01-1323 (9 Mart 1905).
• Aksoy, E. & Aydın, D. (2022). Hastane tasarımlarının geçmişten günümüze değişiminin hasta odaları üzerinden incelenmesi. Bodrum Sanat ve Tasarım Dergisi, 1(2), 221-240.
• Aydın, H. (2023). Cumhuriyet dönemi’nde Kars, Erzurum ve Erzincan’a yapılan kamu harcamaları ve yatırımları (1923-1950). (Yök Tez Merkezi, Doktora Tezi). Atatürk Üniversitesi.
• Aydın, H. & Sinever, E. D. (2023). Erzurum’da eğitim alanında yapılan kamu harcamaları ve yatırımları üzerine bir değerlendirme (1928-1938). Journal of History School, 62, 159-182.
• Aydın, H. (2024). Mustafa Kemal Atatürk döneminde bir motivasyon kaynağı olarak taltifler. Belgi Dergisi, 27,1-18.
• Başar, Z. (1978). Erzurum Gureba Hastanesi ve sonrası. Dirim, (1-2), 48-53.
• Cevizliler, E. & Öncü, A. S. (2013). Erzurum Valisi Mustafa Nazım Bey’in vilayetteki çalışmalarına dair raporu (1905). History Studies, 5(1), 71-88.
• Çekim, M. (2023). Sultan II. Abdülhamid döneminde taltîfât (1876-1909). (YÖK Tez Merkezi, Doktora Tezi). Atatürk Üniversitesi.
• Çekim, M. & Kaya Doğanay F. (2023). Teşvikten tebriğe: Sultan II. Abdülhamid’in ulema taltifleri. Journal of History School, 62, 214-236.
• Çekim, M. (2024). Osmanlı sosyal hizmet örnekleminde Dârü’l-aceze kurumu ve mensuplarının ödüllendirilmesi. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 14, 875-888.
• Devellioğlu, F. (2001). Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik lügat. Aydın Kitabevi.
• Doktor Şerif Bey, (2011). Erzurum vilâyeti sıhhî ve ictimâi coğrafyası. ( Haz. M. Küçükuğurlu). Serander Yayınları.
• Gezgin, S. & Işık, T. (2018). Envar-ı Şarkiyye Anadolu’da çıkarılan ilk Türk gazetesi. S. Gezgin (Eds.). Medya ve iletişime diyalektik bakış (ss. 13-28 ). Eğitim Yayınevi.
• Gürkan, K. İ. (1944). Gureba hastanesi tarihçesi. Kenan Matbaası.
• Karataş, Y. (2010). Sultan II. Abdülhamid dönemi’nde Erzurum (Sosyal, ekonomik, idarî ve demografik yapı). (YÖK Tez Merkezi, Doktora Tezi). Atatürk Üniversitesi.
• Küçükuğurlu, M. (2008). Erzurum belediyesi tarihi-I: Osmanlı’dan cumhuriyet’e (1866-1930). Dergâh Yayınları.
• Mursal, S. (2017). Osmanlı Devleti’nde ilk gureba hastaneleri. (YÖK Tez Merkezi, Yüksek Lisans Tezi). Cumhuriyet Üniversitesi.
• Özbek, N. (2018). Osmanlı İmparatorluğu’nda sosyal yardım uygulamaları. H. İnalcık & M. Seyitdanlıoğlu (Eds.). Tanzimat: Değişim sürecinde Osmanlı İmparatorluğu (ss. 577-599). Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Pakalın, M. Z. (1971). Osmanlı tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü-I. Milli Eğitim Basımevi.
• Sarı, N. & İzgöer, A. Z. &Tuğ, R. (2014). Başbakanlık Osmanlı arşivi belgeleri ışığında: II. Abdülhamid devri’nde kurulan ve geliştirilen hastaneler. Nobel Tıp Kitabevleri.
• Şemseddin Sami, (1317). Kamus-ı Türkî. İkdam Matbaası.
• Taneli, B. & Şahin, H. (2013). Cumhuriyetten önce ve sonra ülkemizde hastaneler, çocuk hastaneleri ve tıp eğitimi. Ege Üniversitesi Basımevi.
• Taşkın, F. (2019). Erzurum’da bir misyoner hastanesi: Erzurum Amerikan Hastanesi. N. Hayta & B. Demirtaş & M. Can (Eds.). Tarihin izinde bir ömür Prof. Dr. Nuri Yavuz’a armağan (ss. 846-855). Berikan Yayınevi.
• Tonbul, Z. & Forta, Ö. (2009). Tarihi hastaneler: Gurebâ hastaneleri’nden memleket hastaneleri’ne ilk sivil hastaneler. Novartis Kültür Yayınları.
• Türk Dil Kurumu. (1998). Türkçe sözlük- I. Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Umar, N. & Sarı, F. Z. (2020). Geç dönem Osmanlı sağlık yapılarının gelişiminin Adana vilayeti Örneği üzerinden incelenmesi. Art-Sanat, 14, 469-493.
• Uyanıker, A. (2014). Sultan II. Abdülhamid döneminde Osmanlı Devleti’nde sağlık alanında yapılan çalışmalar (1876-1909). (YÖK Tez Merkezi, Doktora Tezi). Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi.
• Yazıcı Metin, N. (2020). Osmanlı’nın son döneminde bir kasaba hastanesi: İnşa süreci ve mimarisiyle Dedeağaç Gurebâ Hastanesi. Sanat Tarihi Dergisi, 29(2), 945-961.
• Yıldırım, B. (2021). Doğu’dan yükselen ışık: Envar-ı Şarkiyye vilayet gazetesi. Atatürk Üniversitesi İletişim Fakültesi, 8(1), 35-62.
• https://www.serifefendiasm.com/images/uploads/35d09478d6IMG_1283.JPG. (23 Kasım 2023).