Ergenekon Destanının Yeni Bulunan Doğu Türkistan Nüshası Ve Bu Nüshada Geçen Azgınakon (Ergenekon) Adı Üzerine

Yıl 2025, Cilt: 19 Sayı: 37, 53 - 67, 07.11.2025

Mehmet Vefa Nalbant , Erhan Ayduran

Öz

Bozkurt destanının yeniden türeme anlatısı olarak kabul edilen fakat Moğollara atfedilen Ergenekon destanının bugüne kadar elimize ulaşmış birkaç varyantı bulunmaktadır. Bu varyantların tümünde anlatı kırıma uğramış Türk veya Moğol boylarının Ergenekon adı verilen efsanevî bir mekânda yeniden türeme ve çoğalmaları üzerine kurulmuştur. Bütün varyantlarda şahıslar ve temel olaylar aynı olmakla birlikte Ergenekon adı farklı biçimlerde anılmakta ve anlam verilmektedir. Bu makale çerçevesinde Ergenekon destanının bilinen varyantlarına ek olarak yeni tespit edilmiş bir varyantı bilim dünyasına tanıtılacak, bu arada söz konusu destanda geçen Ergenekon adı yine eserde geçtiği yeni şekliyle anlatıya bağlı olarak açıklanmaya çalışılacaktır. Söz konusu varyantın bulunduğu nüsha Doğu Türkistan’da kaleme alındığı için bu yeni nüsha Ergenekon Destanı’nın Doğu Türkistan Nüshası olarak anılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Türeyiş destanı , Ergenekon destanı , Çengizname , Azgınakon

On the Newly Found East Turkestan Copy of the Ergenekon Epic and the Name Azginakon (Ergenekon) in This Copy

Öz

There are several variants of the Ergenekon epic that have reached us to date, which is accepted as a re-emergence narrative of the Bozkurt epic but attributed to the Mongols. In all of these variants, the narrative is based on the re-emergence and proliferation of the decimated Turkish or Mongol tribes in a legendary place called Ergenekon. Although the individuals and basic events are the same in all variants, the name Ergenekon is mentioned and given different meanings. Within the scope of this article, in addition to the known variants of the Ergenekon epic, a newly identified variant will be introduced to the scientific world, and in the meantime, the name Ergenekon in the epic in question will be tried to be explained in the new form it is used in the work, depending on the narrative. Since the copy containing the variant in question was written in East Turkestan, this new copy will be referred to as the East Turkestan Copy of the Ergenekon Epic.

Anahtar Kelimeler

The epic of Türeyiş , the epic of Ergenekon , Çengizname , Azgınakon

Kaynakça

• BAKIR, Abdulhalik; ALTINGÖK, Ahmet (2011). “Klasik Ve Çağdaş Kaynaklar Işığında Turan-İran Kavramı ve Tarihsel Coğrafyası”, Tarih İncelemeleri Dergisi, Cilt/Volume XXVI, Sayı/Number 2, Aralık/December, 361-422
• DEMİR, Necati (2022). Şecere-i Terakime, İnceleme, Metin, Sözlük, Tıpkıbasım, İstanbul: H Yayınları.
• DEMİR, Necati (2022). Şecere-i Türk, İnceleme, Metin, Tıpkıbasım, İstanbul: H Yayınları.
• DODANGEH, Abdollah (2017). “Şeceretü’l-Etrak, Tarih-i Ekvâm-ı Erbe‘a [Ulûs-u Erbe‘a] Adlı Eser Üzerine Bir Değerlendirme”, Toroslardan Tanrı Dağlarına Genel Türk Tarihi Araştırmalarına Adanmış Bir Ömür: Prof.Dr. Gülçin Çandarlıoğlu 75. Yaş Armağanı, ed. Erman Şan, s. 511-524, İstanbul.
• ERCİLASUN, Ahmet Bican (1985). “Ergenekon Destanı”, Başlangıcından Günümüze Kadar Büyük Türk Klâsikleri Tarih- Antoloji- Ansiklopedi, 1, 53-54, İstanbul: Ötüken-Söğüt.
• ERCİLASUN, Ahmet Bican (2019). Nehir Destan Oğuzname (Oğuz Bitig), Ankara: Dergah.
• GÜLENSOY, Tuncer (2020). Ötemiş Hacı, Cengizname, Ankara: Bilge Kültür Sanat.
• KARASOY, Yakup; TOKER, Mustafa (2005). Türklerde Şecere Geleneği ve Anonim Şibani-name, Konya: Tablet Kitabevi.
• NUR, Rıza (2009). Türk’ün Soy Ağacı, Türk Şeceresi, (Çeviren: Yunus Yiğit), İstanbul: İlgi Kültür Sanat.
• ÖGEL, Bahaeddin (2003). Türk Mitolojisi (Kaynakları ve Açıklamaları İle Destanlar) I, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• ÖLMEZ, Zuhal (2003). Şecere-i Türk’e Göre Moğol Boyları, İstanbul: Kebikeç.
• ÖLMEZ, Zuhal (2021). Şecere-yi Türk, Ankara: Bilgesu.
• SAVCI, Esra Bilge (2022), “Bellek Mekânı Adlandırması Üzerine Bir İnceleme: [Ergene Kon] = [Erkin Kün] Efsanesi”, Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, Cilt: 15, Sayı: 37, 139-150.
• ŞEŞEN, Ramazan (1993). “Camiü't- Tevarih”, İslam Ansiklopedisi, Cilt 7, ss.132-134, Ankara: TDV Yayınları.
• TOGAN, Zeki Velidi (1982). Oğuz Destanı, Reşideddin Oğuznamesi, Tercüme ve Tahlili, İstanbul: Enderun Yayınları.
• YILDIRIM, Dursun (1997). “[Ergene Kon] = [Erkin Kün] mü?”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 45 (1997), 61-149.
• ZORİKTUEV, Bulat Radnaevich (2015). “The Turkıc Versıon Of The Ergene-Kun Legend: Mistakes And Delusions”, Археология, этнография и антропология Евразии, Tom 43, 107-115.