Zeki Arslantürk’e Göre Sosyoloji ve Milli İnşacı Sosyologlar

Yıl 2025, Cilt: 5 Sayı: 8, 100 - 116, 30.04.2025

Ebubekir Değerli , Muhammed Özdil

Öz

Sosyoloji bilimsel bir alan olarak yaklaşık iki yüzyıllık bir geçmişe sahiptir. Ortaya çıkışından günümüze kadar ilgilendiği temel toplumsal yapı, süreç ve ilişkilerin yanı sıra belli başlı birtakım paradigmalarla şekillenmiştir. Toplumsal olanın karmaşıklığı farklı sosyolojik ekollerin ortaya çıkmasını adeta zorunlu kılmıştır. Çünkü toplumsal yapı ve olayların bütünsel ve tek nedenli açıklamalarının değişen bir fenomen olarak toplumsal olguların karakteristiğinden dolayı her zaman ve her toplum için geçerli olmayışı birbirinden farklı ve çok nedenli bakış açılarının ortaya çıkmasına yol açmıştır. Sosyolojinin bu tek tip olmayan yapısı Türk toplumbilimde ve sosyologlarında karşılık bulmuştur. Bu toplumda da sosyoloji anlayışları ve sosyologlar farklı paradigma ve ekollerin temsilcisi olagelmiştir. Bu doğrultuda bu makalede günümüz Türk sosyologlarından ve aynı zamanda din sosyologlarından biri olan Zeki Arslantürk’ün sosyoloji anlayışı, sosyolojiyi ele alış biçimi ve bir Türk sosyoloğu olarak nerede durduğu ele alınmaktadır. Bu çalışmada Arslantürk’ün sosyolojiye yüklediği anlam, sosyoloji yapma tarzı ve kendine dayanak aldığı görüşler ile tarihsel referansları bağlamında Türk İslam sosyolojisi hakkındaki görüşlerine yer verilmektedir. Çalışmanın ana eksenini bilimsel kitap ve makalelerindeki görüşleri bağlamında Arslantürk’ün Türk sosyoloji geleneğindeki yerine işaret etmek oluşturmaktadır. Arslantürk yakın tarihte hem Türk sosyolojisi içinde hem de Türk din sosyolojisinde ülkemizde bu alanda yetişen önemli bir bilim adamı olarak yer almaktadır. O Türk toplumunun Osmanlı’dan günümüze yapısını ve almış olduğu yeni şekli benimsediği sosyoloji ekolüne bağlı olarak açıklamaktadır. Netice itibariyle sosyolojinin, toplumun en küçük yapı taşından başlayarak bütün grupları, oluşumları inceleyen bilim dalı olduğu gerçeğinden hareket etmek toplumdaki grupları açıklamada kullanışlı olduğu kadar toplumsal gerçeği ele alan kişilerin oluşturduğu bilimsel grupları da açıklama noktasında işlevseldir. Aynı topraklarda hayatını sürdüren insanların kolektif bilinçlerinin oluşmasına ve gelişmesine rehberlik ve önderlik eden yapıyı inceleyen bir bilim olarak sosyolojiyle toplumu anlamak, anlatmak ve gelecek nesillere aktarmak bağlamında ortaya çıkan akımlardan bir tanesi de “Milli İnşacı Sosyologlar”ın temsil ettiği gruptur. Arslantürk’ün bu geleneğin temsilcisi sosyologlara verdiği önem dikkat çekicidir. Türk sosyoloji geleneğinde ana akım bir damar olarak görülebilecek bu sosyologlar önemli bir boşluğu doldurmaktadır. Arslantürk de bu geleneğe yaptığı güçlü vurgu ve kendi sosyoloji anlayışını buraya dayandırması ile bu geleneğin son temsilcisi olarak kabul edilebilir.

Anahtar Kelimeler

Din Sosyolojisi, Sosyoloji, Zeki Arslantürk, Sosyolojik Kuram, Milli İnşacı Sosyologlar

Kaynakça

• Arslantürk, Zeki. Din Sosyolojisi Din Sosyolojisinin ‘Nedir’liği. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2014.
• Arslantürk, Zeki. Din Sosyolojisine Giriş. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2015.
• Arslantürk, Zeki. “Türk Sosyolojisinde Erzurum Ekolü: Fındıkoğlu Ziyaeddin Fahri: Hayatı, Eserleri ve Sistemi”. Türk-İslam Düşünce Tarihinde Erzurum. 89-104. Erzurum, 2007.
• Arslantürk, Zeki. Türk-İslam Düşünce Tarihinde Sosyali Düşünme Geleneği ve Milli-İnşacı Türk Sosyologları. Ankara: Ertem Kafkars Yayınları, 2022.
• Arslantürk, Zeki. Yokuşun Başında Naîma’ya Göre XVII. Yüzyılda Osmanlı Devleti. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2017.
• Arslantürk, Zeki - Amman, M. Tayfun. Sosyoloji. İstanbul: Kaknüs Yayınları, 2000.
• Arslantürk, Zeki - Konuk, Savaş. “Milli-İnşacı Türk Sosyolojisi ve Amiran Kurtkan Bilgiseven’in Din Sosyolojisi Anlayışı”. Türk Dünyası Araştırmaları 176 (2008), 19-55.
• Dikici, Erkan. Amiran Kurtkan Bilgiseven’in Sosyolojik Fikirleri. Konya: Eğitim Yayınevi, 2020.
• Eröz, Mehmet. “Çeşitli İdeolojiler Karşısında Türk Milliyetçiliği ve İslamiyet”, Töre 21 (1973), 3-6.
• Eröz, Mehmet. “Türk Kültürünün Gelişme Seyrine Kısa Bir Bakış” Töre 4 (1971), 5-10.
• Eröz, Mehmet. “Türk Millî Birliğine Doğru”, Töre 9 (1972), 15-22.
• Farabî. İdeal Devlet. çev. Ahmet Arslan. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2017.
• Giddens, Anthony. Sosyoloji. çev. Hüseyin Özel vd. İstanbul: Kırmızı Yayınları, 2008.
• Gökalp, Ziya. Kitaplar, haz. Şevket Beysanoğlu vd. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2007.
• Gözel, Uğur - Gürleyik, Halit. “Prof. Dr. Zeki Arslantürk’le Hayatı ve Çalışmaları Üzerine Söyleşi”. Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi 3 (2012), 169-181.
• Hacib, Yusuf Has. Kutadgu Bilig. çev. Ayşegül Çakan. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2015.
• Kaya, Fatma Özlem. Mehmet Eröz’ün Toplum ve Din Anlayışı. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Odabaşı, Fatma. “Prof. Dr. Zeki Arslantürk’e Göre Sosyoloji-Din İlişkisi ve Din Sosyolojisinin Konusu”. Toplum Bilimleri Dergisi 5/9 (2011), 87-114.
• Sarıboğa, Sibel. Ziyaeddin Fahri Fındıkoğlu’nun İlmi Hayatı, Milli Kültür ve Dil Anlayışı. Adıyaman: Adıyaman Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2021.
• Sökmensüer, Yaşar. “Ziyaeddin Fahri Fındıkoğlu. Türk Toplumbilimcileri 2. haz. Emre Kongar. 115-146. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1988.
• Talas, Mustafa. “Mehmet Eröz (1930-1986)”. Türkiye’de Sosyoloji (İsimler-Eserler) II. der. M. Çağatay Özdemir. 301-323. Ankara: Phoenix Yayınevi, 2008.
• Taş, Kemaleddin. “Ziyaeddin Fahri Fındıkoğlu’nun Sosyolojik Görüşleri”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 5 (2000), 607-620.
• Turhan, Mümtaz. Kültür Değişmeleri -Sosyal Psikoloji Bakımından Bir Tetkik-. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 4. Baskı, 2002.
• Türkdoğan, Orhan. Çağdaş Türk Sosyolojisi. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık, 2003.
• Türkdoğan, Orhan. Ziya Gökalp Sosyolojisinin Temel İlkeleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlâhiyat Vakfı Yayınları, 2. Baskı, 1998.