Yapay Zekâ Perspektifinden Kadın ve Erkek Dindarlığı: ChatGPT ve Gemini Karşılaştırması

Yıl 2025, Cilt: 5 Sayı: 9, 39 - 68, 30.10.2025

İdris Yakut

Öz

Yapay zekâ modellerinin cinsiyet temelli dindarlık algılarını nasıl yansıttığını ortaya koyarak, dijital çağda toplumsal cinsiyet algılarının dini temsiller üzerindeki etkisini anlamaya çalışmak önem arz etmektedir. Bu bağlamda araştırmada, yapay zekâ modelleri ChatGPT-4.0 (OpenAI) ve Gemini-2.0 (Google) tarafından üretilen metinler aracılığıyla kadın ve erkek dindarlığı algıları incelenmiştir. Araştırma, dindarlığın inanç, ibadet, duygu, bilgi ve etki boyutlarında her iki yapay zekâ modelinin ortaya koyduğu cinsiyet temelli farklılıkları belirlemeyi amaçlamaktadır. Bu doğrultuda, yapay zekâ sistemlerinin kadın ve erkek dindarlığına ilişkin söylemlerini derinlemesine anlamak amacıyla nitel yaklaşım benimsenmiş; doküman incelemesi deseni çerçevesinde elde edilen veriler içerik analiziyle çözümlenerek karşılaştırmalı olarak değerlendirilmiştir. Veri toplama sürecinde, her iki modele yöneltilen altı soruya verilen yanıtlar içerik analizi yöntemiyle incelenmiştir. Elde edilen veriler belirli temalar altında toplanarak değerlendirilmiştir. Değerlendirme sonucunda ortaya çıkan bulgular, yapay zekâ modellerinin kadın dindarlığını daha çok duygusal ve merhamet odaklı; erkek dindarlığını ise sorgulayıcı ve akılcı özelliklerle tanımladığını göstermektedir. Ayrıca, her iki modelin de geleneksel dini roller ve toplumsal cinsiyet algılarında benzer tutumlar sergilediği tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Din Sosyolojisi , Yapay Zeka , Dindarlık , Kadın dindarlığı , Erkek Dindarlığı

Female and Male Religiosity from an Artificial Intelligence Perspective: ChatGPT and Gemini Comparison

Öz

It is important to try to understand the impact of gender perceptions on religious representations in the digital age by revealing how artificial intelligence models reflect gender-based perceptions of religiosity. In this context, the study analysed the perceptions of male and female religiosity through the texts generated by the artificial intelligence models ChatGPT-4.0 (OpenAI) and Gemini-2.0 (Google). The research aims to determine the gender-based differences revealed by both artificial intelligence models in the belief, worship, emotion, knowledge and influence dimensions of religiosity. In this regard, a qualitative approach was adopted to gain an in-depth understanding of the discourse of artificial intelligence systems regarding female and male religiosity; the data obtained within the framework of the document review pattern was analysed using content analysis and evaluated comparatively. During the data collection process, the responses to the six questions posed to both models were analysed by content analysis method. The data obtained were analysed under certain themes. The findings of the evaluation show that artificial intelligence models define female religiosity with more emotional and compassion-oriented characteristics, and male religiosity with questioning and rational characteristics. In addition, both models were found to exhibit similar attitudes towards traditional religious roles and gender perceptions.

Anahtar Kelimeler

Sociology of Religion , Artificial Intelligence , Religiosity , Female Religiosity , Male Religiosity

Kaynakça

• Adler, Alfred. Sosyal Roller ve Kişilik. çev. Turhan Yörükan. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları, 2000.
• Aslan, Esra. Şehirleşme ve Din: Diyarbakır’da Kadın Dindarlığı. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2014.
• Çelik, Celaleddin - Şahin, İlkay. “Kadın Dindarlığı: Bir Paradoksun Söyledikleri”. Toplum Bilimleri Dergisi 1-3/1-6 (2009 2006), 141-166.
• Çinici, Murat. Yapay Zekâ Çağında Dindarlık. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2025.
• Dale, Moyra. “Women’s Piety Movements in Islam”. Missiology: An International Review 50/3 (2022), 216-228. https://doi.org/10.1177/00918296211072845
• Devrim, Merve Orhan. Kadın Dindarlığının Ayırıcı Vasıfları (Bursa Örneği). Bursa: Uludağ Üniversitesi sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Diyanet İşleri Başkanlığı. Kadın Dindarlığı. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2013.
• Draz, Abdullah. Din ve Allah İnancı. çev. Bekir Karlığa. İstanbul: Bir Yayıncılık, 2007.
• Fidan, Fatma Zehra. “Kadın Dindarlığının İnşasındaki Eril Dönemeç: ‘Asr-ı Saadet’ Tahayyülünde Değişen Erkek Zihniyeti”. The Journal of Academic Social Science Studies (JASSS) 53 (2016), 65-90.
• Glock, Charles Y. - Stark, Rodney. Religion and Society in Tension. Chicago: Rand McNally, 1965.
• Güçlü, İdris. Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri Teknik-Yaklaşım-Uygulama. Ankara: Nika Yayınevi, 2021.
• Günay, Ünver - Çelik, Celaleddin. Dindarlığın Sosyo-Psikolojisi. Adana: Karahan Kitabevi, 2006.
• Işık, Zehra. Modern Kentte Farklı Kadın Dindarlıkları: İstanbul Örneği. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2020.
• Karaşahin, Hakkı. “Din Sosyolojisinde Dindarlığın Ölçülmesi Problemi Üzerine Bir Araştırma”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 49/1 (2008), 191-200. https://doi.org/10.1501/Ilhfak_0000000960
• Kaya, F. Şule - Uysal, Veysel. “Günümüzde Dindarlık ve Toplumsal Cinsiyet Rolü Algıları Üstüne Bir Araştırma”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 8/36 (2015), 646-662.
• Kızılgeçit, Muhammed vd. “Yapay Zekâ ile 2020-2025 Yıllarında Cinsiyete Göre Dindarlık Durumunun Tahmini”. İlahiyat Tetkikleri Dergisi 56 (2021), 283-307. https://doi.org/10.29288/ilted.993560
• Kozak, Jaroslaw - Fel, Stanislaw. “The Relationship Between Religiosity Level and Emotional Responses to Artificial Intelligence in University Students”. Religions 15/3 (2024), 1-18.
• Nieuwkerk, Karin van. “‘Uncovering the Self’: Religious Doubts, Spirituality and Unveiling in Egypt”. Religions 12/1 (2021), 1-19. https://doi.org/10.3390/rel12010020
• Okumuş, Ejder. “Kadın Dindarlığının Sosyolojik Yansımaları”. Kadın Dindarlığı. 24-34. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2013.
• Tarhan, Nevzat. Kadın Psikolojisi. İstanbul: Nesil Yayınları, 2008.
• Taş, Kemaleddin. Dindarlığın Sosyolojisi. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2023.
• Wach, Joachim. Din Sosyolojisi. çev. Ünver Günay. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Vakfı Yayınları, 1995.
• Većkalov, Bojana vd. “Who is Skeptical About Scientific Innovation? Examining Worldview Predictors of Artificial Intelligence, Nanotechnology, and Human Gene Editing Attitudes”. Science Communication 45/3 (2023), 337-366. https://doi.org/10.1177/10755470231184203
• Yakut, Selahattin. “Mevsimsellik ve Dindarlık İlişkisi”. OPUS-Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi 16/27 (2020), 370-396. https://doi.org/10.26466/opus.669291
• Yakut, Selahattin. Ahlaki Zekâ, Din ve Dindarlık (Psikososyal Bir Bakış). Ankara: İKSAD Publishing House, 2022.
• Yapıcı, Asım. “Cinsiyete Göre Farklılaşan Dindarlıklar ve Kadınlarda Dinsel Yaşamın Farklı Görüntüleri”. Dini Araştırmalar Kadın Özel Sayısı (2016), 131-161.