The Poetıc Source of Gul Atayı’s “Leyli and Majnun”: “The Book of Dede Korkut”

Yıl 2025, Sayı: 23, 87 - 94, 22.09.2025

Masuma Rzayeva

Öz

Starting from the periods in which Nizami Ganjavi's undying works were written, they have always been at the center of attention and admired globally, transcending national and geographic borders, translated into various languages, and studied by poets and intellectuals from many countries. His "Khamsa" which includes several poems, has garnered numerous commentaries, inspiring beautiful artistic examples in languages of Eastern peoples on Nizami's themes. One such poet influenced by his creativity is Azerbaijani poet Atayi, who wrote about translating Nizami's "Leyli and Majnun" but did not merely content himself with translating his predecessor's epic. Instead, he added modifications, abridgements, and supplements. In his similarly titled poem, Atayi also recalls "Book of Dede Korkut" incorporating many verses attributed to it, distinguishing his work from other versions of "Leyli and Majnun". This indicates his close connection with the ancient Turkic epic. Many sections of the work directly relate to "Book of Dede Korkut" recalling events from the epic overtly.

Anahtar Kelimeler

Atayi , "Leyli and Majnun" , "Book of Dede Korkut" , mathnawi , Nizami

Kul 'Atâyî'nin “Leylâ ve Mecnûn” Eserinin Poetik Kaynağı: “Kitabi-Dede Korkut”

Öz

Nizâmî Gencevî’nin ölümsüz eserleri, kaleme alındığı dönemden itibaren tüm millî ve coğrafi sınırları aşarak dünyanın birçok ülkesindeki şair ve düşünürlerin her daim ilgi odağı olmuş, sevgiyle okunmuş, çeşitli dillere çevrilerek incelenmiştir. Şairin “Hamse”sine dâhil olan mesnevilere çok sayıda nazireler yazılmış, Nizâmî konularında Doğu halklarının dillerinde güzel sanat örnekleri meydana gelmiştir. Nizâmî’nin edebi mirasına yönelen sanatçılardan biri de Azerbaycanlı şair 'Atâyî’dir. O, eserinde Nizami’nin “Leylâ ve Mecnûn” mesnevisinden tercümeler yaptığını açıkça belirtir. Ancak şair, selefinin mesnevisini yalnızca tercüme etmekle yetinmemiş, aynı zamanda ona bazı ilaveler, kısaltmalar ve değişiklikler de uygulamıştır. 'Atâyî, aynı adlı mesnevisinde Dede Korkut’tan da bahsetmektedir. Eserde Dede Korkut’a ait çok sayıda beyitin yer alması, şairin eserini diğer “Leylâ ve Mecnûn”lardan ayıran başlıca özelliklerden biridir. Bu durum aynı zamanda şairin kadim Türk destanı olan “Kitab-ı Dede Korkut”a derinlemesine vâkıf olduğunu da göstermektedir. Eserin birçok bölümünde kullanılan unsurlar doğrudan Dede Korkut ile ilişkilidir ve açıkça “Kitab-ı Dede Korkut” destanındaki olayları hatırlatmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Nizâmî , mesnevi , Leyla ve Mecnun , Dede Korkut

Qul Ətayinin “Leyli Və Məcnun” Əsərinin Poetik Qaynağı: “Kitabi-Dədə Qorqud”

Öz

Nizami Gəncəvinin ölməz əsərləri elə yazıldığı dövrdən başlayaraq bütün milli-coğrafi sərhədləri aşaraq dünyanın bir çox ölkələrinin şair və mütəfəkkirlərinin daima diqqət mərkəzində olmuş, məhəbbətlə oxunmuş, müxtəlif dillərə tərcümə edilib öyrənilmişdir. Şairin “Xəmsə”sinə daxil olan poemalara çoxlu nəzirələr yazılmış, Nizami mövzularında Şərq xalqları dillərində gözəl sənət nümunələri yaranmışdır. Şairin yaradıcılığına müraciət edənlərdən biri də Azərbaycan şairi Ətayidir. O əsərində Nizaminin “Leyli və Məcnun”undan tərcümələr etdiyini yazır. Lakin şair sələfinin məsnəvisini, sadəcə, tərcümə etməklə kifayətlənməmiş, həm də ona əlavələr, ixtisarlar və bəzi dəyişikliklər də etmişdir. Ətayi həmçinin eyniadlı məsnəvisində Dədə Qorqudu da xatırlayır. Əsərdə Dədə Qorquda aid çoxlu misraların olması müəllifin əsərini digər “Leyli və Məcnun”lardan fərqlərdəndirən əsas cəhətlərdən biridir. Bu, eyni zamanda, şairin qədim Türk dastanı olan “Kitabi-Dədə Qorqud”a yaxından bələd olduğunu göstərir. Əsərin bir çox hissəsində istifadə edilən məqamlar Dədə Qorqudla bilavasitə bağlıdır və açıq-aşkar “Kitabi-Dədə Qorqud” dastanındakı hadisələri xatırladır.

Anahtar Kelimeler

Nizami , Ətayi , “Leyli və Məcnun” , “Kitabi-Dədə Qorqud” , Məsnəvi

Kaynakça

• Araslı, H. (1939). Kitabi-Dədə Qorqud. Bakı: Azərnəşr.
• Araslı, N. (2004). Nizami'nin Poetikası. Bakı: Elm Bakı.
• Tahirzadə, Ə. (2002). “Kitabi-Dədə Qorqud”un Faciəsi. Bakı: Kür Bakı.
• Ergin, M. (1989). Dede Korkut Kitabı I. 2. baskı. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Tetik, B. (2022). “Kul 'Atâyî'nin Leylâ ve Mecnûn’unda Dede Korkut ve Türkmen kültürü”. 5. Uluslararası Dede Korkut Türk Kültürü, Tarihi ve Edebiyatı Kongresi. Farabi İzmir.
• Gökyay, O. Ş. (1937). Kul Ata Mesnevisi. Ankara: Ulus Basımevi.
• Araslı, H. (1962). Kitabi-Dədə Qorqud. Bakı: Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı.
• Жирмунский В. М., Кононов, А. Н. (1962). Книга моего деда Коркута: огузский героический эпос. М-Л. АН СССР Ленинград. Žirmunskij, V. M., Kononov, A. N. (1962). Kniga moego deda Korkuta: oguzskij geroičeskij epos. M–L: AN SSSR Leningrad.
• Qul Ətayi. “Leyli və Məcnun”. AMEA-nın müxbir üzvü Nüşabə Araslının şəxsi kolleksiyasındakı əlyazmanın foto surəti
• Tetik, B. (2022). 'Atâyî'nin Leylâ ve Mecnûn'u (Transkripsiyonlu Metin-Karşılaştırmalı İnceleme). (Doktorluq dissertasiyası Ardahan Universiteti).
• Araslı, H. (1978). Kitabi-Dədə Qorqud. Bakı: Gənclik Bakı.
• Araslı, N. (1999). “Ətayinin “Leyli və Məcnun” poemasında “Dədə Qorqud” motivləri”. Kitabi-Dədə Qorqud (Məqalələr toplusu). Bakı: Elm Bakı.
• Araslı, N. (2019). Ətayinin “Leyli və Məcnun” poemasında “Dədə Qorqud” obrazı. Əlyazmalar yanmır №2(9) Bakı.
• Həbibbəyli, İ. (2020). “Kitabi-Dədə Qorqud”: Yazılı epos və ya epopeya. Bakı: Elm Bakı.