Th e Article of Ali Suavi: “Hesâb el-Tamâmî ve el-Tefâzül”

Yıl 2015, Sayı: 7, 133 - 140, 01.06.2015

Ayşe Kökcü

Öz

Th is article is about the short history of Diff erential Integral Calculations, which was published by Ali Suavi in the newspaper, tittled Ulûm in 1286/1869. Th e article presents in chronological order which matematicians, from Archimedes to Roberval, in Europe are interested in this subject. Besides Diff erential Integral Calculations, he also mentioned the Residual Analysis for the first time.  Th ere hasn’t been any other work related to the history of this calculations from Ishak Hoca, regarded as the initiater of the modern mathematics in the Ottomans (ö. 1836) to Vidinli Tevfik Pasha , famous mathematician who lived in the same period with Ali Suavi. In all likelihood, this work, which was published by Ali Suavi in the newspaper, titled Ulûm  in 1869, was the first one to be published regarding Diff erential Integral Calculations in the Ottomans

Anahtar Kelimeler

Ali Suavi, Ulûm Gazetesi, History of Science, Residual Analysis, Diff erential Integral Calculations

Ali Suavi’nin “Hesâb el-Tamâmî ve el-Tefâzül” Adlı Makalesi

Öz

Bu makale, Ali Suavi’nin 1286/1869 tarihinde Ulûm Gazetesi’nde yayınlamış olduğu diferansiyel integral hesabın kısa tarihçesine dairdir. Archimedes’ten Roberval’a kadar Avrupa’da hangi matematikçilerin bu hesap ile ilgilendiklerini kronolojik bir sırayla vermiştir. Diferansiyel İntegral hesabın yanı sıra ilk kez Fark Analizi’nden de burada bahsedilmiştir. Osmanlı modern matematiğinin başlangıcı sayılan İshak Hoca’dan (ö. 1836) Ali Suavi’nin çağdaşı olan ünlü matematikçi Vidinli Tevfik Paşa’ya kadar Osmanlı matematikçilerinin eserlerinde bu hesabın tarihçesi ile ilgili herhangi bir yayına rastlanılmamaktadır. Muhtemelen Ali Suavi’nin 1869 yılında Ulûm Gazetesi’nde yayınlamış olduğu bu yazı, Osmanlı’da Diferansiyel İntegral Hesab’ın tarihçesi ile ilgili ilk yayındır

Anahtar Kelimeler

Ali Suavi, Ulûm Gazetesi, Bilim Tarihi, Fark Analizi

Kaynakça

• Devellioğlu, Ferit (2007). Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lugat, Ankara: Aydın Kitabevi.
• Doğan, İsmail (1991). Tanzimat’ın İki Ucu: Münif Paşa ve Ali Suavi, İstanbul: İz Yayıncılık.
• Loan, James (2013). Büyük Matematikçiler Euler’den Von Neumann’a, Çev. Cumhur Öztürk, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Margosyan, Aram (1304/1887). Hesâb-ı Tahlili Kitab-ı Evvel Hesâb-ı Tefâzüli, İstanbul: Matbaa-i Daire-i Askeriyye.
• Ulûm Gazetesi (1286/1869). S. 7, s. 416-419, Paris.
• Newton Method of Fluxions kitabını 1671 yılında tamamlamış ancak eser 1736 yılında basılabilmiştir.
• Kararsız, durulmamış. 1764 yılında Londra’da basılmıştır.
• Ali Suavi, Filibe’de rüşdiye muallim-i evveli (başöğretmenlik) görevinde bulunmuştur. Bkz. İsmail Doğan, Tanzimat’ın İki Ucu: Münif Paşa ve Ali Suavi, İz Yayıncılık, İstanbul 1991, s. 189.