SULAK ALANLARIN YOK EDİLMESİNİN ETKİLERİ VE AMİK GÖLÜ ÖRNEĞİ

Yıl 2019, Sayı: 4, 49 - 66, 15.12.2019

Meltem Ünal Mustafa Canlı

Öz

Dünyadaki en zengin ekosistemlerden biri olan sulak alanlar, tarihsel
çağlardan bu yana insanlar tarafından tahrip edilmektedir. Ancak
1980’lerden sonra önemi anlaşılan bu alanlar, uluslararası sözleşmelerle korunmaya
ve yok edilenler geri getirilmeye çalışılmıştır. Amik Gölü ise bu sözleşmelerden
önce kurutulmuş en önemli göllerden birisidir. Gölün kurutulmasının
en önemli sebebi alandaki taşkınları önlemek ve daha fazla tarım alanına
sahip olma isteğidir. Gölün kurutulması önce bataklık alanların daha sonra
daimi gölün kurutulması olmak üzere iki aşamada gerçekleşmiştir. Bu süreçte,
havzadaki akarsuların pek çoğunun yatakları değiştirilmiş veya genişletilmiştir.
Kurutmadan sonra alandaki su miktarı azaldığından ve toprak tarıma uygun
olmadığından halk fakirleşmiştir. Dahası taşkınlar devam etmiş, kuraklık
baş göstermiş, alanda yaşayan ve bir kısmı endemik olan pek çok canlı türü
yok olmuştur. Bazı araştırmacılara göre günümüzde gölün yeniden oluşturulması
çok önemli olsa da Hatay Havaalanı’nın göl aynasında bulunması büyük
bir risk oluşturmaktadır. Bunun için bazı araştırmacılar tarafından Gölbaşı
Gölü’nün, Amik Gölü için model olabileceği öne sürülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Sulak alan, Amik Gölü, biyoçeşitlilik

Teşekkür

Bu makale “Doğanın Sesi Dergisi Bilimsel Makale Hazırlama Teşvik Ödülü” kapsamında TÜPRAG Metal Madencilik A.Ş.’nin katkılarıyla hazırlanmıştır.

The Effects of Wetland Destruction and Lake Amik Case

Öz

Wetlands, one of the richest ecosystems on the World, has been destroyed by
humans since historical ages. However, these areas, importance was understood
after 1980’s, were tried to protected by international conventions and the destroyed
ones brought back. Lake Amik is one of the most important lakes have been dried
before these conventions. The most important reason for drying of the lake is to
prevent flood at the area and to have more agricultural area. Drying of the lake
was carried out in two stages, first of all the swams and then permanenty lake area.
In this process, most of the rivers in the basin have been replaced or expanded.
Although after drying, the people became poorer as the amount of water in the
area decreased and the land was not suitable for agriculture. Moreover, the floods
continued, drought started, and many species living in the area, some of were
endemic, disappeared. According to some researchers, although the reconstruction
of the lake is very important, the fact that Hatay Airport is located in the (old)
lake’s surface area poses a great risk. For this reason, some researchers have
suggested that Lake Gölbaşı can be a model for Lake Amik.

Anahtar Kelimeler

Wetland, Lake Amik, biodiversity

Kaynakça

• Airporthbaber (2019). “Havalimanı sular altında kaldı”. https://www.airporthaber.com/havacilik-haberleri/havalimani-sular-altinda-kaldi-74012.html (21.02.2019).
• Arı, Y. (2006). “Ramsar Sözleşmesi’nin doğa koruma yaklaşımına eleştirel bir bakış”. Doğu Coğrafya Dergisi,15: 275- 302.
• Atalay, İ. (1983). “Türkiye vejetasyon coğrafyasına giriş”. İzmir Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Barbier, E. (1993). “Sustainable use of wetlands valuing tropical wetland benefits: economic methodologies and applications”. The Geographical Journal, 159, 22-32.
• Çalışkan, V. (2008). “Human-induced wetland degradation: a case study of Lake Amik (Southern Turkey)”. BALWOIS, 27:1-10.
• Çalışkan, V. (2003). “Amik Ovası ve Amik Gölü: Bir sulak alanı kurutma deneyiminin günümüze ulaşan etkileri”. Türk Coğrafya Dergisi, 41: 97–125.
• Çepel, N. (2003). “Ekolojik Sorunlar ve Çözümleri”. Tübitak Yayınları, Ankara.
• Çiçek, E., Fricke, R., Sungur, S., & Eagderi, S. (2018). “Endemic freshwater fishes of Turkey”. FishTaxa, 3:1-39.
• Efe, A. (2016). “XIX. Yüzyılda Amik Gölü ve dalyanları”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 4: 933-954.
• Güzelmansur, A., & Yücel, M. (2013). “Amik Ovası ve çevresinin sürdürülebilir alan kullanım planlaması”. Ç.Ü. Fen Bilimleri Dergisi, 29:70-79.
• Karakılçık, Y., & Erkul, H. (2002). “Sürdürülebilir akarsu yönetimi ve tersine akan nehir Asi”. Ankara: Detay Yayıncılık.
• Karaömeroğlu, K. (1997). “Soyu tükenen kuşlar”. Hatay Güney Rüzgarı Dergisi, 3, 17.
• Karataş, A. (2016). “Yılanboyun anısına”. National Geographic (Türkiye), 2016 (3): 16.
• Korkmaz, H. (2008). “Antakya-Kahramanmaraş graben alanında kurutulan sulak alanların (Amik Gölü, Emen Gölü ve Gâvur Gölü bataklığı) modellerinin oluşturulması”. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5:19-37.
• Korkmaz, H., & Gürbüz, M. (2008). “Amik Gölü’nün kültürel ekolojisi”. Marmara Coğrafya Dergisi. 17:1-26.
• Korkmaz, H., (2005). “Amik Gölü’nün kurutulmasının yöre iklimine etkileri”. MKÜ. BAP. Projesi, Proje No:03 F 0701, Antakya.
• Köklü, S. (2010). “Sulak alanların tarımsal amaçlı kullanılmasının yarattığı çevre sorunlarının Amik Gölü örneğinde irdelenmesi”. Yüksek lisans tezi, Ege Üniversitesi Çevre Bilimleri Anabilim Dalı, İzmir. 66
• Köroğlu, A. (2003). “A case study on impact assesment of drained Amik Lake”. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
• Kryštufek, B., & Vohralík, V. (2005). “Mammals Of Turkey And Cyprus Rodentia I: Sciuridae, Dipodidae, Gliridae, Arvicolinae”. Koper: Založba Annales.
• Kumerloeve, H. (1982). “Some notes to Sutherland & Brooks’ Paper on migration of raptors etc. at the Belen Pass, Southern Turkey (Sandgrouse 2: 1-21, 1981)”. Sandgrouse, 8, 12.
• Kumerloeve, H. (1988). “Amik Gölü (The Lake Of Antioch Proposal For Its Revival As Wildlife National Park İn SE Turkey)”. İ. Ü. Fen Fakültesi Biyoloji Dergisi, 53:17-18.
• Kuş Araştırmaları Derneği. (2007). “Sulakalan yönetim planlaması rehberi”. Çevre ve Orman Bakanlığı, Ankara
• Mitsch, W. J., & Gosselink, J. G. (2000). “Wetlands. (3th ed)”. Wiley, New York.
• Mitsch, W. J., Wu, X., Nairn, R., Weihe, P., Wang, N., (1998). “Creating and Restoring Wetlands”. BioScience, 48:1019-1030.
• Odum, E. P., & Barrett, G. W. (2008). “Ekoloji’nin temel ilkeleri”. Ankara: Palme Yayıncılık.
• Potel, S. (1992). “Son vaha”. Çeviren: F. S. Sözer. Ankara: Tübitak-Tema ortak Yayın.
• Ramsar Convention Bureau, (1992). “Ramsar Convention”, Slimbridge, England.
• Smith, K. G., Barrios, V., Darwall, W. R. T., & Numa, C. (2014). “The status and distribution of freshwater biodiversity in the Eastern Mediterranean”. Solprint Mijas, Spain.
• Sulak alanların korunması yönetmeliği. (2002, Ocak 30). Resmi Gazete, 24656.
• Tırıl, A. (2005). “Akılcı kullanım ışığında sulak alanların yönetimi Gediz Deltası örneği”. Doktora tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Tırıl, A., (2006). “Sulak Alanlar”. Oran Yayınları, İzmir.
• Ünal, M. (2016). “Hatay’ın kuşları” Kuş Sesi Dergisi, 3:2-5.
• Varnacı, F. (2008). ‘‘Kurutulan Amik Gölü’nün yöresel ekosistem üzerindeki etkileri’’ Yüksek Lisans Tezi, Balıkesir Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Coğrafya Anabilim Dalı, Balıkesir.
• Wikiwand (2019). “Lake Amik”. https://www.wikiwand.com/en/Lake_Amik (02.12.2019).
• Yücel, M. (2005). “Doğa koruma”. Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Adana.
• Zor, M., (2000), ‘‘Amik Ovası tabanının ortamında meydana gelen değişiklikler’’. Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Elâzığ.