ÇİN VE TÜRKİYE'NİN JEOPOLİTİK OLARAK ÇEVRELENMESİ

Yıl 2024, Sayı: 1, 49 - 103, 29.06.2024

Tuğçe Akosmanoğlu

https://doi.org/10.58685/dsd.1477490

Öz

Avrasya bölgesini kontrol etmek isteyen ABD’nin Rimland bölgesini, yani Doğu Avrupa’dan başlayıp Pasifik bölgesine kadar uzanan, Türkiye, İran, Pakistan ve Çin’i de içine alan bir koridoru kontrol etmeye çalıştığı söylenebilir. Nicholas Spykman’ın Rimland teorisine göre bu bölgeyi kontrol eden güç dünya hakimiyetini elinde tutabilir. Bu bağlamda Türkiye, Yunanistan ile olan adalar sorunu ve Doğu Akdeniz sorunu ile kendi kara sınırı ile sınırlı tutulmaya çalışılmaktadır. Tayvan sorunu, Çin ve Japonya arasındaki adalar sorunu ve Güney Çin Denizi’ndeki Spratly Adaları üzerinde hak iddia eden beş ülke ile yaşanan sorunlar Çin’deki benzer örnekler olarak incelendiğinde, bölgesel ve bölge dışı aktörlerin müdahaleleri ve kısıtlayıcı etkileri gözlemlenmektedir. Bölge dışı bir aktör olarak ABD’nin Çin ve Türkiye’yi kendi kara sınırlarına hapsetmeyi amaçladığı anlaşılmaktadır. Bu makale Çin ve Türkiye’nin çevrelenmesini Spykman’ın Rimland teorisi çerçevesinde analiz etmektedir. Rimland bölgesinin iki önemli ülkesi olarak Çin ve Türkiye’nin benzer sorunları Spykman’ın teorisi doğrultusunda açıklığa kavuşturulmaya çalışılmaktadır. Makalede Türkiye’nin jeopolitiği, Türkiye’nin jeostratejik kuşatılmışlığı, Doğu Akdeniz ve Kıbrıs jeopolitiği, jeoekonomik çıkarları, Çin’in jeostratejik kuşatılmışlığı ve Türkiye-Çin jeopolitik karşılaştırması gibi konulara değinilmiş ve bu konular Rimland teorisi üzerinden analiz edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ege Adaları krizi, Doğu Akdeniz, Rimland, Avrasya, ABD

GEOPOLITICAL CONTAINMENT OF CHINA AND TÜRKİYE

Öz

It can be said that the US, which wants to control the Eurasian region, is trying to control the Rimland region, that is, a corridor starting from Eastern Europe and extending to the Pacific region, including Türkiye, Iran, Pakistan and China. According to Nicholas Spykman’s Rimland theory, the power that controls this region can hold world domination. In this context, Türkiye is trying to be limited to its own land border with the islands problem with Greece and the Eastern Mediterranean problem. When the Taiwan issue, the islands issue between China and Japan and the problems with the five countries claiming rights over the Spratly Islands in the South China Sea are analysed as similar examples in China, the interventions and restrictive effects of regional and extra-regional actors are observed. It is understood that the US, as an extra-regional actor, aims to confine China and Türkiye to their land borders. This article analyses the containment of China and Türkiye within the framework of Spykman’s Rimland theory. As two important countries in the Rimland region, similar problems of China and Türkiye are tried to be clarified in line with Spykman’s theory. The issues mentioned in the article include Türkiye’s geopolitics, Türkiye’s geostrategic encirclement, Eastern Mediterranean and Cyprus geopolitics, geoeconomic interests, China’s geostrategic encirclement and Türkiye-China geopolitics comparison, and these issues are analysed through the Rimland theory.

Anahtar Kelimeler

Aegean Islands crisis, Eastern Mediterranean, Rimland, Eurasia, The US

Kaynakça

• Acer, Yücel. 2020a. “Doğu Akdeniz’de Yunanistan Mısır Deniz Sınırı Antlaşması ve Türkiye.” Adalet Dergisi (12) 14: 13-26.
• Acer, Yücel. 2020b. 5 Soru: “ABD’nin Dedeağaç (Yunanistan)’ta Askeri Üs Kurmasının Anlamı ve Türkiye’ye Etkisi.” SETA. Erişim Tarihi: 12.01.2024 https://www.setav.org/5-soru-abdnin-dedeagac-yunanistanta-askeri-us-kurmasinin-anlami-ve-turkiyeye-etkisi/.
• Acer, Yücel. 2022. “Doğu Ege Adalarının Silahlandırılması ve Egemenlik Tartışması: Türkiye İçin Yeni Bir Hukuki Yol.” Kriter Dergisi (3): 1-7.
• Ak, Gökhan. 2014. “Tarih, Deniz ve Egemenlik: Ege’nin Isporadları ‘Menteşe Adaları’nın Dünü ve Bugünü.” Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi 12(1): 283-313.
• Akbıyık, Esra. 2023. “Doğu Akdeniz’deki Enerji Nakil Güzergahlarının Ulusal ve Uluslararası Enerji Güvenliğindeki Rolü ve Önemi.” Research Gate 3(17): 1-75.
• Aksu, Fuat. 2018. “Ege Denizi’ne İlişkin Sorunlar Hava Sahası ve FIR Sorunu.” Erişim Tarihi: 08.01.2024. http://www.turkishgreek.org/index.php/iki-uelke-arasindaki-temel-sorunlar-ve-taraflarin-yaklasimlari/ege-denizi-ne-iliskin-sorunlar/hava-sahas-ve-fir-sorunu.
• Aksu, Fuat. 2017. “Kıbrıs.” Erişim Tarihi: 10.01.2024 http://www.turkishgreek.org/index.php/ikili-iliskiler/uyusmazliklar/kibris/item/3-cyprus.
• Bölme, Selin M. 2012. “Soğuk Savaş’ta NATO-ABD-Türkiye Üçgeninde Askeri Üsler: Süreklilik Ve Değişim.” Uluslararası İlişkiler 6(1): 51-71.
• Başlamışlı, Macide. 2021. “US’s Attempt to Feature 1974 Cyprus Crisis Instead of Poppy Issue Regarding Embargo Decision on Turkey.” Asia Minor Studies 1(22): 695-712.
• Bora, Erhan. 2013. “Cyprus in International Law.” Ankara Bar Review 1(1): 27-58.
• Cankut, Ayhan. 2006. “Kıbrıs Türkünün Varoluş Mücadelesi (Türk Mukavemet Teşkilatı ve Faaliyetleri).” Yüksek Lisans Tezi, Fırat Üniversitesi.
• Caşın, Mesut Hakkı. 2019. “Legal Aspects of Turkey-Libya Deal”. Erişim Tarihi: 04.02.2024. https://www.aa.com.tr/en/africa/analysis-strategic-legal-aspects-of-turkey-libya-deal/1673079.
• ChinaPower. 2016. “How Much Trade Transits the South China Sea?” Erişim Tarihi: 03.02. 2024. https://chinapower.csis.org/much-trade-transits-south-china-sea/.
• CRS. 2024. “U.S.-China Strategic Competition in South and East China Seas: Background and Issues for Congress.” Erişim Tarihi: 02.04.2024. https://crsreports.congress.gov/product/pdf/R/R42784.
• Çıbuk, Faruk. 2023. “Türkiye Yunanistan İlişkilerinde Gayri Askeri Statüdeki Adalar.” Erişim Tarihi: 21.03.2024. https://tudpam.org/turkiye-yunanistan-iliskilerinde-gayri-askeri-statudeki-adalar/.
• Çakı, Caner, ve Yusuf Fidan. 2020. “Çin Propagandasında Çin-Tayvan İlişkilerinin Sunumu: Mao Zedong Dönemi Üzerine İnceleme.” İstanbul Gelişim Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 4(4): 185-202.
• Çakan, Varis. 2020. “Japonya ve Çin Arasıda Senkaku (Diaoyu) Adacıklar Sorunu Üzerine Bir Değerlendirme.” Asya Araştırmaları Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi 4(1): 1-8.
• Çalışkan, Emre. 2022. “Çin’in Tek Çin Politikası: Tayvan ve Hong Kong.” Yüksek Lisans Tezi, Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi.
• Çelik, Okan. 2018. “Uluslararası Hukuk Çerçevesinde Doğu Çin Denizi Senkaku/Diaoyu Adalar Sorununun Değerlendirilmesi.” Academia. Erişim Tarihi: 21.04.2024. https://www.academia.edu/37489473/Assesment_of_East_China_Senkaku_Diaoyu_Islands_Crisis_Within_the_Framework_of_International_Law
• Çelikkol, A.Oğuz, ve Sibel Karabel. 2017. “Türkiye-Yunanistan İlişkileri ve Denizden Kaynaklanan Uluslararası Sorunlar.” Bilge Strateji 9(16): 13-31.
• Dönmez, Suat. 2022. “The Regional Security Challenge in the Eastern Mediterranean: Energy and Alliances.” Bilge Strateji 11(21): 186-208.
• Deniz, Taşkın. 2014. “Yükselen Güç Çin Halk Cumhuriyeti’nin Stratejik Hamleleri.” Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi 9(10): 188-212.
• Denizli, Cihad, Hamza Akengin, ve Ali Karaca. 2023. “Doğu Akdeniz Hidrokarbon Kaynakları, Deniz Yetki Alanları ve Sınır Anlaşmazlıkları Üzerine Jeopolitik bir Değerlendirme.” Türk Coğrafya Dergisi 12(31): 233-247.
• Diler, Osman. 2017. “ABD’nin Sınır Ötesi İnsani Askeri Müdahalelerini Belirleyen Faktörler.” Yüksek Lisans Tezi, Yalova Üniversitesi.
• Dinucci, Manlio. 2020. Grecia, svendita di basi militari agli Usa. Erişim Tarihi: 02.05.2024. https://www.natoexit.it/2020/02/13/grecia-svendita-di-basi-militari-agli-usa/.
• Doğan, Diren. 2022. “Gri Bölge Stratejileri Çerçevesinde Tayvan’ın Hibrit Tehditlerle Mücadele Stratejisi.” Türkiye’de Tayvan Çalışmaları-III içinde, yayına hazırlayan, A.Mert Dündar, 95-124. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Doğan, Diren. 2022. “Tayvan Krizi Ekseninde Büyük Güç Rekabeti ve Küresel Sistemin Geleceği.” Kriter Dergi 7 (71): 1-7.
• EIA. 2024. “Regional Analysis Brief: South China Sea.” The U.S. Energy Information Administration (EIA). Erişim Tarihi: 23.04.2024. https://www.eia.gov/international/content/analysis/regions_of_interest/South_China_Sea/south_china_sea.pdf.
• Erdal, Selcen. 2005. “Uluslararası Hukukta Tanıma Kurumu ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Örneği.” Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 6(20): 157-196.
• Erkeç, Elif. 2023. “Adalar Denizi’nde Yaşanan Türkiye-Yunanistan Geriliminin Doğu Akdeniz Bölgesel Güvenlik Kompleksine Yansımaları.” BRIQ Kuşak ve Yol Girişimi Dergisi 1 (9): 1-25.
• Ertürk, Yaşar. 2000. “Batı Anadolu`nun Ege Denizi (Adalar Denizi)`ne Uzantısı Olan Ada, Adacık ve Kayalıklar.” Yüksek Lisans Tezi, Kırıkkale Üniversitesi.
• Ertuğrul, Ümmühan Elçin. 2017. “Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesine Göre Kıyı Devletlerinin Egemen Hakları.” Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 1(1): 41-81.
• Gökçelik, Şevval Beste. 2022. “Tayvan’ın Egemenlik ve ‘Tek Çin’ İkilemi.” Avrasya İnceleme Merkezi (AVİM), Erişim Tarihi: 23.04.2024. Link: https://avim.org.tr/tr/Analiz/tayvan-in-egemenlik-ve-tek-cin-ikilemi.
• Gökten, Kerem. 2022. “Güney Çin Denizi Ekonomik ve Stratejik Rekabeti Anlamak.” İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi 1(24): 97-122.
• Gülen, Ahmet. 2011. “İnönü Hükümetleri’nin Kıbrıs Politikası (1961-1965).” Atatürk Yolu Dergisi 12(1): 389-428.
• Güney, Nurşin A. 2021. “Yunanistan’daki ABD Üsleri: Yeni Çevreleme Stratejisinin Handikapları.” Kriter Dergisi (4): 1-6.
• Gür, Halit. 2019. “Stratejik Kavşak Noktası Olan Doğu Akdeniz’de Yürütülen Enerji Politikaları ve Türkiye.” Erişim Tarihi: 11.04.2024. https://21yyte.org/tr/merkezler/islevsel-arastirma-merkezleri/enerji-ve-enerji-guvenligi-arastirmalari-merkezi/dogu-akdenizde-paylasilamayan-kaynaklar.
• Gao, Zhiguo, and Bing Bing Jia. 2013. “The Nine-Dash Line in the South China Sea: History, Status, and Implications.” The American Journal of International Law 1(1): 98-124.
• Genç, Aslıhan. 2019. “Enerji Kaynakları Çatışmasının Ortasında Güney Çin Denizi.” Mesleki ve Sosyal Bilimler Dergisi 09(3): 11-28.
• Gençlik, Öncü. 2021. ABD Neden Başka Bir Ülkede Üs Açar. Erişim Tarihi: 15.03.2024. https://oncugenclik.org.tr/abd-neden-baska-bir-ulkede-us-acar/.
• Hamzaçebi, Soner. 2022. “Çin - ABD Rekabetinde Güney Çin Denizi Sorunu: Çıkarlar ve Tehditler.” Sosyal ve Beşeri Bilimlerde Teori ve Araştırmalar Kitabı. İzmir. Serüven Yayınevi. 505-532.
• Harunoğulları, Muazzez. 2020. “Enerji Dağıtım Merkezi Perspektifinden Türkiye’nin Enerji Jeopolitiği.” Mukaddime 5(27): 177-211.
• Humanity, Vision of. 2023. “Conflict in the South China Sea: Analysing the Economic Toll.” Erişim Tarihi: 19.03.2024. https://www.visionofhumanity.org/conflict-in-the-south-china-sea.
• IMF. 2023. “Global Economy to Slow Further Amid Signs of Resilience and China Re-opening.” IMF Economic Growth. Erişim Tarihi: 20.02.2024. https://www.imf.org/en/Blogs/Articles/2023/01/30/global-economy-to-slow-further-amid-signs-of-resilience-and-china-re-opening.
• İnat, Kemal. 2020. “Türkiye’nin Doğu Akdeniz Politikası: Hedefler, Araçlar, Yöntemler.” Kriter Dergisi (9): 1-3.
• İnat, Kemal, ve Burhanettin Duran. 2020. “Türkiye’nin Doğu Akdeniz Politikasının Temel Parametreleri.” Doğu Akdeniz ve Türkiye’nin Hakları, by Kemal İnat, Burhanettin Duran and Muhittin Ataman, İstanbul: SETA. 60: 9-22.
• İnce, Fuat. 2013. “Lozan Barış Antlaşması ve Ege Adaları.” Atatürk Yolu Dergisi 09(1): 101-128.
• İncesu, Ayşegül. 2021. “Doğu Çin Denizi’nde Güç Mücadelesi: Senkaku/Diaoyu Adaları.” Uluslararası Kriz ve Siyaset Araştırmaları Dergisi 10(5): 699-737.
• Jennings, Ralph. 2007. Taiwan ex-communist on long march for independence. Erişim Tarihi: 11.03.2024. https://www.reuters.com/article/idUSTP268147/.
• Kırilen, Gürkan. 2015. Çin’de Afyon Savaşları. Ankara: Gece Kitaplığı.
• Kadan, Tevfik. 2021. “Mavi Vatan Doktrini Nasıl Oluştu.” BRIQ Kuşak ve Yol Girişimi Dergisi 02(1): 35-48.
• Kariotis, Theodoros. 2021. “The Ordeal of the Greek EEZ.” Erişim Tarihi: 02.04.2024. https://www.iene.eu/the-ordeal-of-the-greek-eez-p6076.html.
• Kaya, Burak. 2023. “Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi Bağlamında İç Sular, Karasuları ve Bitişik Bölgede Devletlerin Sorumluları.” Denizcilik Fakültesi Dergisi 12 (29): 232-255.
• Kazancı, Baybarshan Ali, ve İlteriş Kaan Barun. 2023. “İpek Yolu Üzerinde Alternatif Güzergâhın Türkiye Açısından Önemi: Olası Türk Koridoru.” Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 06 (24): 570-581.
• Keskin, Funda. 2021. “Doğu Akdeniz’e Jeopolitik Açıdan Bir Bakış: Enerji ve Siyaset.” Ankara Üniversitesi Doğu Akdeniz Sempozyumu İçinde, ed. Necdet Ünüvar, 87-112.
• Keyvan, Özlem Zerrin. 2017. “Güney Çin Denizi’nde Tahkim: Çin-Filipinler.” Bölgesel Araştırmalar Dergisi 1 (3): 251-267.
• Kokkinidis, Tasos. 2022. “Greek Reporter.” Erişim Tarihi: 05.04.2024. https://greekreporter.com/2022/10/23/greece-extend-territorial-waters-12-miles-aegean/.
• Kumcuoğlu, Ümit Ertuğ. 2008. “Kıbrıs Sorunu Üzerine AİHM Cephesinde Yeni Bir Açılım.” Yüksek Lisans Tezi. İstanbul Bilgi Üniversitesi.
• Lale, Aybala. 2020. “Sona Ermeyen Adalar Çıkmazı: Senkaku/Diaoyu Adaları.” Diplomasi ve Strateji Dergisi (DSJournal) 11 (17): 12-17.
• Liechtenstein, Prince Michael of. 2020. “Turkey’s complicated position in the Mediterranean Sea.” Erişim Tarihi: 06.03.2024. https://www.gisreportsonline.com/r/economic-zone-mediterranean/.
• Mermer, Cengiz Topel. 2022. “ABD Hegemonyasına Meydan Okuyan Çin’in Zorlu Virajı-Güney Çin Denizi.” TASAM. Erişim Tarihi: 18.03.2024 Link: https://tasam.org/Files/Icerik/File/Güney_Çin_Denizi_CTM_son_pdf_4d8897a8-7b00-4bd0-af76-03b6b4478ca9.pdf.
• MFA Türkiye. 2022. “Kıbrıs Meselesinin Tarihçesi, BM Müzakerelerinin Başlangıcı.” Ministry of Foreign Affairs of the Republic of Türkiye. Erişim Tarihi: 09.04.2024. https://www.mfa.gov.tr/kibris-meselesinin-tarihcesi_-bm-muzakerelerinin-baslangici.tr.mfa.
• MFA Türkiye. 2020. “No: 165, 6 Ağustos 2020, Yunanistan ile Mısır Arasında Sözde Deniz Yetki Alanları Sınırlandırma Anlaşması İmzalanması Hk.” T.C.Dışişleri Bakanlığı Güncel Açıklamalar. 08 06. https://www.mfa.gov.tr/no_-165_-yunanistan-ile-misir-arasinda-sozde-deniz-yetki-alanlari-anlasmasi-imzalanmasi-hk.tr.mfa.
• Özcan, Derya Gülnaz. 2022. “ABD ordusu Yunanistan’da yeni üslere yerleşiyor.” Anadolu Ajansı. Erişim Tarihi: 04.02.2024. https://www.aa.com.tr/tr/dunya/abd-ordusu-yunanistanda-yeni-uslere-yerlesiyor/2587233.
• Öztürk, Tolga, ve Eren İrfanoğlu. 2021. “Amerikan Dış Politikasında Jeopolitiğin Önemi.” Akdeniz İİBF Dergisi 5(7): 17-27.
• Pekcan, Cemre. 2017. “Uluslararası Hukuk Çerçevesinde Güney Çin Denizi Krizinin Değerlendirilmesi.” Uluslararası Kriz ve Siyaset Araştırmaları Dergisi 12: 54-80.
• Pirinççi, Ferhat. 2022. “ABD Ukrayna Krizinde Neyi Amaçlıyor.” SETA. Erişim Tarihi: 12.04. 2024. https://www.setav.org/abd-ukrayna-krizinde-neyi-amacliyor/.
• Roy, Denny. 2024. “ASEAN stands idly by, as usual, on South China Sea.” ASIA TIMES. Erişim Tarihi: 17.04.2024. https://asiatimes.com/2024/03/asean-stands-idly-by-as-usual-on-south-china-sea/.
• Sar, İlknur, ve Özlem Demirkıran. 2023. “Güney Çin Denizi’nde Çin-ABD Güç Mücadelesi.” Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 4(30): 413-439.
• Savrun, Ergenekon. 2018. “Brief History of the Turkish Peace Operation Against Greek Junta Strikes in Cyprus.” Uluslararası Beşeri Bilimler ve Eğitim Dergisi 10(1): 258-273.
• Syrigos, Angelos. 2021. “Atlas of Greek-Turkish Relations.” Erişim Tarihi: 27.02.2024. https://www.syrigos.gr/books/Atlas_syrigos_dokos.pdf.
• Türkeş, İlkay. 2021. “Doğu Akdeniz’de Uyuşmazlık Teşkil Eden Deniz Alanlarında Gerçekleştirilen Hidrokarbon ve Doğalgaz Çalışmalarının Kıbrıs Sorununa Yansıması ile Soruna Getirdiği Yeni Dinamikler.” Avrupa Birliği Politikaları Dergisi 11(1): 86-107.
• TGB. 2022. “Akdeniz’den Karadeniz’e Tek Cehpe.” Erişim Tarihi: 06.01.2024. https://tgb.gen.tr/serbest-kursu/akdeniz-den-karadeniz-e-tek-cephe-31941.
• Turan, Cem. 2016. “Türk-Yunan İlişkileri ve Ege Sorunları.” Yüksek Lisans Tezi, Edirne, Trakya Üniversitesi.
• Ulusoy, Ülkü Halatçı. 2013. “The Problems Between Turkey and Greece in the Aegean Airspace in Respect of the International Law.” TBB Dergisi Kasım 2013 (109): 303-334.
• UNCLOS. 1982. “United Nations Convention on the Law of the Sea.”
• Valencia, Mark J. 2007. “The East China Sea Dispute: Context, Claims, Issues, and Possible Solutions.” Asian Perspective (1): 127-167.
• Vatansever, Müge. 2010. “Kıbrıs Sorununun Tarihi Gelişimi.” Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi 07 (1): 1487-1530.
• WorldAtlas. 2017. “Biggest Islands In The Mediterranean Sea By Area.” Erişim Tarihi: 20.02. 2024. https://www.worldatlas.com/articles/biggest-islands-in-the-mediterranean-sea.html.
• Yılmaz, Cem. 2020. “Güneydoğu Asya’nın Potansiyel Çatışma Kaynağı Olarak Güney Çin Denizi.” Doğu Asya Araştırmaları Dergisi 7 (1): 95-114.
• Yaycı, Cihat. 2020. “Türkiye-Libya Arasında İmzalanan Münhasır Ekonomik Bölge Andlaşmasının Sonuç ve Etkileri.” Kriter Dergi 4 (42): 34-37.