Türk Sinemasında Azınlıklar

Yıl 2020, Sayı: 2, 1 - 16, 24.06.2020

Yalçın Lüleci , Alparslan Nas

Öz

Lozan Antlaşması’nda belirlenen “azınlık” kavramı çerçevesinde değerlendirilen Türkiye’deki Rum, Ermeni ve Yahudi vatandaşlarımız, sinemanın Osmanlı topraklarına gelişinden bugüne kadar Türk sinemasının üretimine, azalarak da olsa, katkıda bulunmuşlardır. Bu azalmada, Mübadele ve Kıbrıs Meselesi gibi sorunlar nedeniyle, Rum vatandaşların aşama aşama Türkiye’den ayrılmaları etkili olmuştur. Ermenilerin tiyatro, Rumların fotoğrafçılık ve Yahudilerin işletmecilik alanındaki tecrübeleri onların sinema alanındaki faaliyetlere katılmalarını kolaylaştırmıştır. Tiyatro ve fotoğrafçılık gibi sinemayla ilişkili alanlardaki tecrübeleri sayesinde onlar; yapımcı, işletmeci, teknisyen, görüntü yönetmeni, ses mühendisi ve kurgu teknisyeni gibi sinemanın çeşitli alanlarında görevler üstlenmişlerdir. Türk sineması ile azınlıklar arasında kurulacak diğer bir ilişki de onların sinemadaki temsil edilme biçimleridir. Azınlıkların Türk sinemasındaki temsili, geleneksel Türk tiyatrosu olarak nitelenen Ortaoyunu ve Karagöz gösterilerindeki temsillerden etkilenmiştir. Bu filmlerde Rumlar, meyhaneci ve çeteci; Ermeniler görgü öğretmeni ve ev sahibi; Yahudiler ise kuyumcu ve tefeci olarak temsil edilmişlerdir. Bu çalışmada, elde edilen bilgiler ışığında Azınlıkların sinema üretimine katkıları ve filmlerdeki temsilleri, betimsel yöntemle ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türk Sineması, Azınlıklar, Yeşilçam, Gayrimüslimler, Azınlık temsili

Kaynakça

• Ahmad, F. (2007). Modern Türkiye’nin oluşumu. 6. Baskı, İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Aksanyar, N. ve Biçer, M. (2008). II. dünya savaşında çıkarılan varlık vergisinin Türk basınında ve kamu oyunda yansımaları (11 Kasım 1942–15 Mart 1944). Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 21, Ağustos.
• And, M. (1969). Geleneksel Türk tiyatrosu kukla karagöz ortaoyunu. Ankara: Bilgi Kitabevi.
• And, M. (1976. Osmanlı tiyatrosu. Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Yayınları.
• Balcı, D. (2013a). Yeşilçam’da Ermeniler tonton, Rumlar iffetsiz. Agos Gazetesi, 06 Eylül.: http://www.agos.com.tr/haber.php?seo=yesilcamda-ermeniler-tontonrumlar-iffetsiz&haberid=5697 (Erişim Tarihi: 20-10-2014)
• Balcı, D. (2013b). Yeşilçam’da öteki olmak, İstanbul: Kolektif Kitap.
• Uluskan, S. B. (2010). Atatürk’ün sosyal ve kültürel politikaları. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi.
• Barutçu, F. A. (1977). Siyasî anılar. İstanbul: Milliyet Yayınları.
• Beyoğlu, S. (2000). Osmanlı sinema tarihine dair bazı bilgiler. Simurg, Sayı: 2-3, Ekim.
• Bozis, Y. ve Bozis, S. (2014). Paris’ten Pera’ya sinema ve Rum sinemacılar. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Cantek, L. ve Gönenç, L. (2017). Muhalefet Defteri Türkiye’de Mizah Dergileri ve Karikatür, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Çetinoğlu, A. S. (2009). Varlık vergisi 1942-1944: Ekonomik ve kültürel jenosid. İstanbul, Belge Yayınları.
• Ercan, Y. (2001). Başlangıçtan günümüze Türkiye’de azınlık sorunu. Ankara: Turhan Kitabevi.
• Firidinoğlu, N. (2010). Geleneksel halk tiyatrosunda gayrimüslimlerin temsili, Türkiye’de tiyatronun yolculuğu Sevda Şener’e armağan. Haz. Süreyya Karacabey, Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Yayınları.
• Fuat, M. (2000). Tiyatro tarihi. İstanbul: MSM Yayınları.
• Karpat, K. H. (2010). Türk demokrasi tarihi. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Kayra, Ç. (2011). Savaş Türkiye varlık vergisi. 2. Baskı, İstanbul: Tarihçi Kitabevi.
• Kudret, C. (2007). Ortaoyunu. 1. Cilt, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Lewis, B. (2004). Modern Türkiye’nin doğuşu. 9. Baskı, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Lüleci, Y. (2013). İktidar ve sanat (1923-1950). Doktora Tezi, Dan. Mustafa Selçuk, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Türkiye Cumhuriyeti Bilim Dalı.
• Odyakmaz, C. (2013). (Haz.), Mondros-Sevr ve Mudanya-Lozan. İstanbul: Togan Yayıncılık.
• Osmanoğlu, A. (2008). Babam Sultan Abdülhamid. 2. Baskı, İstanbul: Selis Kitap.
• Öktemer, C. (2019). 2000 Sonrası Türkiye Sinemasında Gayrimüslimler, Yüksek Lisans Tezi, Dan. Eren Yüksel, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Radyo Televizyon Ve Sinema Anabilim Dalı.
• Özgüç, A. (1990). Başlangıcından bugüne Türk sinemasında ilk’ler. İstanbul: Yılmaz Yayınları.
• Pala, H. (2010). İsmet İnönü dönemi iktisat politikaları (1938-1950). Yüksek Lisans Tezi, Dan. Fehmi Akın, Afyonkarahisar: Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı.
• Pekman, Y. (2002). Çağdaş tiyatromuzda geleneksellik. İstanbul: Mitos&Boyut Yayınları.
• Sevengil, R. A. (1969). Türk tiyatro tarihi ı. eski Türklerde dram sanatı. Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
• Shaw, S. J. ve Shaw, E. K. (2006). Osmanlı imparatorluğu ve modern Türkiye. (Mehmet Harmancı, Çev.) Cilt: II, 2. Baskı, İstanbul: e Yayınları.
• Şarasan, Sarkis Tütüncüyan, (2008). Türkiye Ermenileri sahnesi ve çalışanları. (Boğos Çalgıcıoğlu, Çev.) İstanbul: bgst Yayınları.
• Şengül, A. (2001). Türk drama geleneği ve tarihî oyunlarımız. Ankara: Afyon Kocatepe Üniversitesi.
• Tezel, Y. S. (1986). Cumhuriyet döneminin iktisadi tarihi (1923-1950). 2. Baskı, Ankara: Yurt Yayınları.
• Türkçe Sözlük, (2005). 10. Baskı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türkeş, Ö. (2009). Güdük bir edebiyat kanonu, Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce. Cilt: II, Kemalizm. 6. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Türkmen, N. (2001). Ortaoyununda ehemmiyet derecelerine göre tipler. Ortaoyunu Kitabı, Haz: Abdulkadir Emeksiz. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Ünlü, A. (2006). Türk tiyatrosunun antroplojisi. Ankara: Aşina Kitaplar.
• Yaşartürk, G. (2012). Türk sinemasında Rumlar. İstanbul: Agora Kitaplığı.
• Zürcher, E. J. (2006). Modernleşen Türkiye’nin tarihi, 20. Baskı. (Yasemin Saner Gönen, Çev.) İstanbul: İletişim Yayınları.