Takvim-i Ticaret Gazetesine Göre Osmanlıların Ticaret Anlayışı ve Osmanlı Dış Ticareti, 1866-1867

Yıl 2020, Sayı: 2, 67 - 107, 24.06.2020

Hasan Atik

Öz

19. yüzyılda ülkelerin geçirdiği sosyal ve ekonomik değişikliklerin yönünü ve durumunu, uluslararası ticaret tayin etmiştir. Bu anlamda Osmanlı Devleti’nin 19. yüzyılda geçirdiği iktisadi ve sosyal değişimlerine tesir eden en önemli faktör, artan uluslararası ticaret hacmi ve yabancı yatırımların boyutu olmuştur. Osmanlı’nın reform çabalarını hem iç hem de dış dinamikler açısından değerlendirmek için dönemin gazeteleri önemli bir kaynak niteliğindedir. Osmanlı’nın ticari faaliyetlerini değerlendirmek, halka aktarmak, halk arasında yayılmasını sağlamak amacıyla yayım hayatına başlayan Takvim-i Ticaret gazetesinin nüshalarında demiryolları, telgraf, ulaşım ve altyapı çalışmaları, ticari mal borsası, yabancı yatırım ve finansal faaliyetleri ile uluslararası ticaret hakkındaki konular ele alınmıştır. Bu çalışmanın amacı, 19. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı’nın ticaretini, sanayisini, ziraatını ve reformlarını ele alan Takvim-i Ticaret gazetesinin ihtiva ettiği ticari konuları değerlendirmektir. Bu bağlamda gazete nüshaları incelendiğinde Takvim-i Ticaret gazetesi konularının ana amacı, Osmanlı ticaretinin gelişmesi ve uluslararası ticarette Osmanlı’nın ticari faaliyetlerinin artması olmuştur. Takvim-i Ticaret gazetesinin önemi, yayımlanana kadar Osmanlı’da ekonomik gündem ve düşünceleri, iktisadi kalkınma ve teklifleri yayımlayan bir basın organının bulunmamasıdır. Takvim-i Ticaret gazetesinin yayım politikası, sadece Osmanlı ticareti ve ekonomisi üzerine kurulmuştur. Gazetede demiryolu, vapur kumpanyası, telgraf, ulaşım ve altyapı üzerine kurulmuş yabancı şirketlerin Osmanlı’daki iktisadi ve siyasi faaliyetlerin yoğunluğu ve Osmanlı’da finansal sektörün gelişimi dikkat çekmiştir.

Anahtar Kelimeler

Takvim-i Ticaret gazetesi, Osmanlı Devleti, Uluslararası Ticaret, Finans, Ulaşım, Altyapı

Kaynakça

• Abou-El-Haj, R. '. (2018). Modern devletin doğası (16. Yüzyıldan 18. Yüzyıla Osmanlı İmparatorluğu). (O. Özel, & C. Şahin, Çev.) İstanbul: İmge Kitabevi.
• Akyıldız, A. (2001). Osmanlı dönemi tahvil ve hisse senetleri "Ottoman securities". İstanbul: Türkiye Ekonomi Bankası .
• Akyıldız, A. (2014). Para pul oldu Osmanlı'da kağıt para, maliye ve toplum. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Al, H., & Akar, Ş. K. (2013). Osmanlı'dan günümüze borsa Galata Borsası (1830-1873). İstanbul: Borsa İstanbul A.Ş.
• Albayrak, G. C. (2017). Dersaadet'in kileri Tuna Nehri'nde ticaret ve devlet. İstanbul: Dergah Yayınları.
• Armaoğlu, F. (2016). 19. Yüzyıl siyasî tarihi 1789-1914. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Çakır, C. (2001). Tanzimat dönemi Osmanlı maliyesi. İstanbul: Küre Yayınları.
• Damlıbağ, F. (2011). Batı Anadolu'da ihracat için pamuk üretimi (1860-1870). İstanbul Üniversitesi Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, (60), 433-471.
• Demir, T. (2006). Osmanlı İmparatorluğu'nda deniz posta taşımacılığı ve vapur kumpanyaları. Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, (17), 281-298.
• Ekinci, İ. (1998). Tuna komisyonu ve Tuna'da ticaret (1856-1883). (Yayımlanmamış Doktora Tezi) OMU, SBE, Samsun.
• Ekinci, İ. (2006). XIX. Yüzyılda Osmanlı deniz ticaretinde değişim ve tepkiler. Tarih İncelemeleri Dergisi , XXI (2), 35 - 76.
• Ertuğ, H. R. (1970). Basın ve yayın hareketleri tarihi (Cilt 1). İstanbul: Yenilik Basımevi.
• Ferid, H. (2008). Osmanlı'da para ve finansal kredi, Cilt III. H. Ferid içinde, Nakid ve i'tibâr-ı mâlî. İstanbul: T.C. Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü.
• Fındıkoğlu, Z. F. (1946). Türkiye'de iktisat tedrisatı tarihçesi ve iktisat fakültesi teşkilatı. İstanbul: İ.Ü. İktisat Fakültesi İktisat ve İçtimaiyat Enstitüsü Yayınları.
• Genç, M. (2015). Osmanlı İmparatorluğu'nda devlet ve ekonomi. İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Güran, T. (1992). Ziraî politika ve ziraatte gelişmeler 1839-1876. 150. Yılında Tanzimat (s. 219-233). İstanbul: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Hobsbawm, E. J. (2003a). Devrim çağı (1789-1848). (B. S. Şener, Çev.) Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
• Hobsbawm, E. J. (2003b). Sermaye çağı 1848-1875. (B. S. Şener, Çev.) Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
• Hourani, A. (2016). Modern Ortadoğu'nun Osmanlı geçmişi. K. Karpat (Dü.) içinde, Osmanlı ve Dünya (Ö. Baldık, Çev., s. 103-129). İstanbul: Timaş Yayınları.
• İnalcık, H. (2016). Akademik ders notları (1938-1986) Timur, İnkılap Tarihi, Osmanlı Tarihi. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Issawi, C. (2016). Osmanlı İmparatorluğu'nun Avrupa ekonomisindeki yeri (1600-1914): Bazı gözlemler ve sorunlar. K. Karpat (Dü.) içinde, Osmanlı ve Dünya (K. Kahraman, Çev., s. 171-186). İstanbul: Timaş Yayınları.
• Karaman, D. (2005). Ulum-u İktisadiye ve İçtimaiye Mecmuası . Modern Türkiye'de siyasi düşünce cilt 7 (Liberalizm) (s. 84-102). içinde, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kazgan, H., Ateş, T., & Koraltürk, M. (1999). Tanzimat sonrası siyasal gelişmeler. H. Kazgan, T. Ateş, M. Koraltürk, O. Tekin, A. Soyak, N. Eroğlu, et al. içinde, Osmanlı'dan Cumhuriyet'e Türk finans tarihi (Cilt 1). İstanbul: İstanbul Menkul Kıymetler Borsası.
• Keyder, Ç., Özveren, Y. E., & Quataert, D. (1994). Osmanlı İmparatorluğu'nda liman kentleri bazı kurumsal ve tarihsel perspektifler. Ç. Keyder, Y. E. Özveren, & D. Quataert içinde, Doğu Akdeniz'de liman kentleri (1800-1914) (G. Ç. Güven, Çev., s. 121-155). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Kılıçaslan, M. E. (2015). Avusturya Llyod Vapur Şirketi'nin İstanbul'un yolcu ve eşya taşımacılığındaki yeri. Antik Çağ'dan 21. Yüzyıla büyük İstanbul tarihi cilt VI (s. 480-491). içinde, İstanbul: İBB Kültür A.Ş.
• Kıray, E. (1993). Osmanlı'da ekonomik yapı ve dış borçlar. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kocakaplan, S. Ç. (2017). 18. Yüzyılda Osmanlı ekonomisi ve İstanbul gümrüğü . İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Kurmuş, O. (1974). Emperyalizmin Türkiye'ye girişi. İstanbul: Bilim Yayınları.
• Kütükoğlu, M. S. (2013). Balta Limanı'na giden yol Osmanlı-İngiliz iktisâdî münâsebetleri (1580-1850). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Lewis, B. (1988). Modern Türkiye'nin doğuşu. (M. Kıratlı, Çev.) Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Mansel, P. (2011). Levant Akdeniz'de ihtişam ve felaketler. (N. N. Alemdar, Çev.). İstanbul: Everest Yayınları.
• Ortaylı, İ. (2017). Batılılaşma yolunda. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Pakalın, M. Z. (2008). Sicill-i Osmanî zeyli, son devir Osmanlı meşhurları ansiklopedisi (Cilt II - Abuk Ahmed Paşa - Ali Muzaffer Bey). (Ş. Batmaz, Dü.) Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Pamuk, Ş. (1995). 19. Yüzyılda Osmanlı dış ticareti, tarihi istatistikler dizisi (Cilt 1). Ankara: Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü.
• Pamuk, Ş. (2018). Osmanlı ekonomisinde bağımlılık ve büyüme (1820-1913). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kütür Yayınları.
• Pamuk, Ş. (2017a). Osmanlı'dan Cumhuriyet'e küreselleşme, iktisat politikaları ve büyüme. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Pamuk, Ş. (2017b). Osmanlı-Türkiye iktisadî tarihi 1500-1914. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Polanyi, K. (2017). Büyük dönüşüm-çağımızın siyasal ve ekonomik kökenleri. (A. Buğra, Çev.) İstanbul: İletişim Yayınları.
• Quataert, D. (2006). 19. Yüzyıla genel bakış ıslahatlar devri 1812-1914. H. İnalcık, D. Quataert, H. İnalcık, & D. Quataert (Dü) içinde, Osmanlı İmparatorluğu'nun ekonomik ve sosyal tarihi 1600-1914 (S. Andıç, Çev., Cilt 2). İstanbul: Eren Yayıncılık.
• Quataert, D. (2004). Osmanlı İmparatorluğu 1700-1922. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Sarc, Ö. C. (1999). Tanzimat ve sanayiimiz. Komisyon içinde, Tanzimat I (s. 423-433). Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
• Tabakoğlu, A. (2016). Osmanlı mâlî tarihi. İstanbul: Dergah Yayınları.
• Takvim-i Ticaret. (1866-1867). Milli Kütüphane. Süreli Yayınlar. 1962 SÇ.89.
• Tanpınar, A. H. (2016). On dokuzuncu asır Türk edebiyatı tarihi. İstanbul: Dergah Yayınları.
• Uygun, S. (2013). Mesajeri Maritim kumpanyası ve Osmanlı Devleti'nde Fransız sömürgeciliği (1851-1914). (Yayımlanmamış Doktora Tezi.) Sakarya Üniversitesi, SBE, Sakarya.
• Yazıcı, N. (1989). Tanzimat döneminde ekonomi basını: “Takvim-i Ticaret”. Tanzimat’ın 150. Yıldönümü Sempozyumu, 6-7 Kasım 1989 (s. 55-68). Ankara: ODTÜ.