Çocuk Kitaplarında Toplumsal Cinsiyet Bağlamı: Araştırma Gündeminin Değişkenleri

Yıl 2022, Cilt: 20 Sayı: 79, 118 - 148, 30.06.2022

Elif Dumanlı Yasemin Esen

Öz

Çocuk kitapları, çocuklara anadilinin inceliklerini öğretmekle birlikte toplumsallaştırmanın da aracıdır. Çocuk kitapları özellikle de resimli çocuk kitapları, çocuğa erken yaşta toplumsal normların ve değerlerin sunulduğu bir araç niteliği taşıdığı için toplumsal cinsiyetin inşasında önemli bir rol oynar. Erken çocukluk döneminde, toplumsal cinsiyet kimliğinin gelişiminde önemli rol oynayan çocuk kitaplarında toplumsal cinsiyete ilişkin kalıpyargılarla yüklü açık ve örtük iletiler olduğu, özellikle kadınların ve kız çocukların sınırlı rollerle ve özelliklerle betimlendiği bilinmektedir. Buna göre kadınlar genellikle ev içi bağlamlarla sınırlandırılan ve geleneksel rollerle nitelenen ikincil karakterlerdir. Erkek karakterler ise kamusal alanda (ev dışında) mesleklerini icra ederken; lider, karar verici ve kahraman olarak betimlenir. Toplumsal cinsiyete ilişkin kalıpyargıların çocuk edebiyatı yapıtlarına nasıl yansıdığını çözümlemeyi amaçlayan araştırma geleneği, 1970’li yıllarda ikinci dalga kadın hareketinin
etkisiyle başlamıştır. Bu çalışmada amaç, toplumsal cinsiyet bakış açısının tarihsel süreç içinde çocuk edebiyatı eserleri üzerinde yapılan araştırmalara nasıl yansıdığı ve bu konudaki güncel tartışmalar incelenmesidir. Çocuklar için yetişkinler tarafından hazırlanan kitapların, çocukların toplumsal cinsiyet rollerine ilişkin kalıplarını güçlendirebilme ya da kalıplaşmış toplumsal cinsiyet rollerine meydan okuyacak seçenekler sunarak bu kalıpları kırabilme işlevleri, günümüzde olduğu gibi gelecekte de önemli bir tartışma konusu olmaya devam edecektir.

Anahtar Kelimeler

Çocuk kitapları, toplumsal cinsiyet kalıpyargıları, toplumsal cinsiyet temsilleri

Kaynakça

• Acar-Savran, G. (2004). Cinsiyet, Toplumsal Cinsiyet, Cinsellik. G. AcarSavran (Ed.), Beden, Emek, Tarih: Diyalektik Bir Feminizm İçin içinde (s. 233-310). İstanbul: Kanat.
• Avcil, C. (2020). Kesişimsellik: Feminizmde Kapsam Genişlemesine Doğru, Şarkiyat, (Cilt:4,Sayı.29) 1290-1312.
• Bartholomaeus, C. (2016). ‘Girls Can Like Boy Toys’: Junior Primary School Children’s Understandings Of Feminist Picture Books, Gender and Education, (Cilt:28,Sayı:7), 935-950. DOI: 10.1080/09540253.2015.1106443.
• Bhasin, K. (2003). Toplumsal Cinsiyet: Bize Yüklenen Roller. İstanbul: KADAV.
• Batmaz, Ö. (2021). Resimli Çocuk Kitaplarındaki Toplumsal Cinsiyet Eşitliğine Bir Bakış, Gaziantep Üniversitesi Eğitim Bilimleri Dergisi (Cilt:5,Sayı.1) 1-18.
• Béreaud, Susan.R. (1975). Sex Role Images in French Children’s Boks, Journal of Marriage and Family (Cilt:37,Sayı.1) 194-207.
• Brooks-Gunn, J./ Matthews, Wendy S. (1979). He and She: How Children Develop Their Sex-Role Identity (Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall).
• Bür, B. (2019). 100 Temel Eser Listesinde Yer Alan Türk ve Dünya Masallarının Toplumsal Cinsiyet Açısından Karşılaştırılması, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Samsun. vd...
• . . . Kaynakçanın devamı için metin içine bakınız.