İnsan Hakları Mücadelesi Sosyalist Bir Stratejinin Parçası Olabilir mi?

Yıl 2023, Cilt: 21 Sayı: 82, 31 - 58, 25.06.2023

Muhittin Gönenç Hacaloğlu

Öz

Kapitalizmin neoliberal döneminde, özellikle de Soğuk Savaş sonrasında, hakim bir haklar paradigması statüsüne kavuşan insan hakları söyleminin meşruiyet zemini, neoliberalizmin mağduru olan kitlelerce sorgulanır hale geldi. Peki, günümüzde insan hakları söylemi ve mücadelesi neoliberalizme karşı toplumsal hareketlerin özgürleştirici eğilimleri bağlamında sosyalist stratejilerin bir bileşeni olarak yeniden tanımlanabilir mi? Bu çalışma, insan haklarının, kapitalizmin ideolojik hegemonyası altında şekillenmiş ve ona yüklenmiş anlamlarının dışında ve ötesinde ufku kapitalizmle sınırlanmamış bir toplum projesinin parçası olmasının olanakları üzerine bir tartışma yürütmektedir. Bu bağlamda Marx’ın Yahudi Sorunu’nda ele aldığı biçimiyle marksizmin klasik insan haklarına dair temel yaklaşımından Bağımlılık Okulu’nun katkıları başta olmak üzere Marx sonrası marksizm içi tartışmaların eleştirel katkılarına dek geniş bir literatürden yararlanılmıştır. Neoliberalizmin meşruiyet krizi, her zamankinden daha fazla, alternatif bir toplum projesinin ortaya çıkmasının olanaklarını zorlarken, insan haklarının kapitalist hegemonyanın karşısında bir karşı-hegemonya tesisi için olanaklarının ve açmazlarının ortaya konulması elzemdir.

Anahtar Kelimeler

insan hakları, post-marksizm, bağımlılık okulu, emperyalizm

Kaynakça

• Amin, S. (2018b), Avrupa-Merkezcilik Bir İdeolojinin Eleştirisi (İstanbul:Yordam Kitap, 1. Baskı) (Çev.M.Sert).
• Amin, S. (2018a), Liberal Virüs: Sürekli Savaş ve Dünyanın Amerikanlaştırılması (İstanbul:Yordam Kitap, 2. Baskı) (Çev.F.Başkaya).
• Amin, S. (2017), Modernite, Demokrasi ve Din: Kültüralizmlerin Eleştirisi (İstanbul: Yordam Kitap, 2. Baskı) (Çev.F.Başkaya, U.Günsür, G.Öztürk)
• Balibar, E. (1994), “The Rights of the Man and the Rights of Citizen”, Masses, Classes, Ideas, (New York: Routledge, 1. Baskı) 205-226.
• Balibar, E. (2018), “Evrenseli Konuşmak”, Transeuropeennes (Çev.F.Keskin) 1-16.
• Baransel, Ş./Abay, T.E. (1999), “İnsan Hakları Retoriği ve Mücadele Gerçeği”, Gelenek, https://gelenek.org/insan-haklari-retorigi-ve-mucadele-gercegi/ (Erişim Tarihi: 24.08.2022).
• Bartholomew, A. (1990), “Should a Marxist Believe in Marx on Rights?”, Socialist Register (Sayı.26) 244-264.
• Chandler, W.M.A. (2017), Evgeny Pashukanis: Commodity-Form Theory of Law, https://criticallegalthinking.com/2017/12/13/evgeny-pashukanis-commodity-form-theory-law/ (Erişim Tarihi: 25.11.2022).
• Chimni, B.S. (2006), “Third World Approaches to International Law: A Manifesto”, International Community Law Review (Sayı.8) 3-27.
• Demirhan A.E. (2011), “Özsavunmanın Sınırlarında Neoliberalizme Karşı Toplumsal Hareketler”, Kuramsal ve Tarihsel Boyutlarıyla Hak Mücadeleleri II (Ankara:NotaBene Yayınları, 2. Baskı) (Ed.Y.Bürkev, M.Özuğurlu, Y.Özdek, E.V.Elgür) 15-37.
• De Sousa Santos, B. (2008), “The World Social Forum and The Global Left”, Politics & Society (Cilt:36,Sayı.2) 247-270.
• Douzinas, C. (2018), İnsan Haklarının Sonu (Ankara:Dipnot Yayınları, 1. Baskı) (Çev.K.Akbaş, U.D.Tuna).
• Douzinas, C. (2022), “İnsan Hakları Üzerine Yedi Tez: (3) Neoliberal Kapitalizm & Gönüllü Emperyalizm”, hukukkritik.com, https://www.hukukkritik.com/projects/insan-hakları-üzerine-yedi-tez%3A-(3)-neoliberal-kapitalizm-%26-gönüllü-emperyalizm (Erişim Tarihi: 24.08.2022) (Çev.C.Elgin).
• Engels, F. (1979), “Ailenin, Özel Mülkiyetin ve Devletin Kökeni”, Seçme Yapıtlar III (Ankara:Sol Yayınları, 1. Baskı) (Çev.K.Somer) 230-407.
• Ertan, İ.M. (2008), “Avrupa Konseyi Düzleminde Sosyal Hakların Korunması”, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi
• Featherstone, D. (2004), Review Essay: Making Trans-national Spaces of Politics, Political Geography (23) 625–636.
• Gramsci A. (2018), Gramsci Kitabı / Seçme Yazılar 1916-1935 (Ankara:Dipnot Yayınları, 3. Baskı) (Haz.D.Forgacs) (Çev.İ.Yıldız).
• Halkın Hakları Forumu Sonuç Bildirgesi (2007), https://arsiv.halkevleri.org.tr/basin-aciklamalari/halkin-haklari-forumu-sonuc-bildirgesi (Erişim tarihi: 01.09.2022).
• Harvey, D. (2003), “Accumulation by Dispossession”, The New Imperialism (Oxford University Press)
• Kıvılcım, Z. (2009), “İnsan Hakları ve Karşı Hegemonya”, Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi (Cilt:13,Sayı.1) 217-240.
• Lapavitsas, C. (2020), This Crisis Has Exposed the Absurdities of Neoliberalism. That Doesn’t Mean It’ll Destroy It, Jacobin, https://jacobin.com/2020/03/coronavirus-pandemic-great-recession-neoliberalism (Erişim tarihi: 27.11.2022)
• Lefort, C. (2013), “International Law, Human Rights, and Politics”, Qui Parle: Critical Humanities and Social Sciences, (Cilt:22,Sayı.1) 117-137.
• Mani, S.M. (2019), “Dünya Sosyal Forumu ve Alternatif Küreselleşme”, International Journal of Social, Humanities and Administrative Sciences (Cilt 22, Sayı 5) 1304-1315.
• Marx, K. (2014), Yahudi Sorunu (Ankara: Sol Yayınları, 5. Baskı) (Çev.M.İ.Erdost).
• McLoughlin, D. (2016), “Post-Marxism and The Politics of Human Rights: Lefort, Badiou, Agamben, Rancière” Law and Critique, (Cilt:27, Sayı.3) 303-321.
• Moyn, S. (2010), The Last Utopia: Human Rights in History (Harvard University Press, 1. Baskı).
• Moyn, S. (2014), “The Secret History of Constitutional Dignity”, Yale Human Rights & Development Law Journal (Sayı 17) 39-73.
• Özdek, Y. (2002), “Küresel Yoksulluk ve Küresel Şiddet Kıskacında İnsan Hakları”, Yoksulluk, Şiddet ve İnsan Hakları, TODAİE 1-44.
• Özenç, B. (2015), Marx, “Hukuk Devletinin Kökenleri ve Liberal Hakların Sınırları”, Liberal Hakların, Hukukun ve Devletin Sınırları(Ankara: NotaBene Yayınları, 1. Baskı) (Ed.B.Erdağı) 141-172.
• Özveri, M. (2011), “Sosyal Haklar”, Kuramsal ve Tarihsel Boyutlarıyla Hak Mücadeleleri II (Ankara: NotaBene Yayınları, 2. Baskı) (Ed.Y.Bürkev, M.Özuğurlu, Y.Özdek, E.V.Elgür) 209-233.
• Paşukanis, E.B. (2019), Genel Hukuk Teorisi ve Marksizm (İstanbul:İletişim Yayınları, 1. Baskı) (Çev.O.Karahanoğulları).
• Ransome, P. (2011), Antonio Gramsci: Yeni Bir Giriş (Ankara:Dipnot Yayınları,1. Baskı) (Çev.A.İ.Başgül).
• Saad-Filho, A. (2021), “Endgame: From Crisis in Neoliberalism to Crises of Neoliberalism”, Human Geography, (Cilt:14, Sayı.1) 133-137.
• Savran, G.A. (1987), “Marx’ın Düşüncesinde Demokrasi”, Onbirinci Tez Kitap Dizisi (Sayı.6) 52-66.
• Therborn, G. (1999), The Ideology of Power and The Power of Ideology (Verso, 4. Baskı).
• Tilly, C. (2001), Zor, Sermaye ve Avrupa Devletlerinin Oluşumu (Ankara:İmge Yayınları,1. Baskı) (Çev.K.Emiroğlu).
• Tomba, M. (2019), Insurgent Universality: An Alternative Legacy of Modernity (New York:Oxford University Press).
• Turanlı Yücel K. (2011), “Halkların Hakları”, Kuramsal ve Tarihsel Boyutlarıyla Hak Mücadeleleri II (Ankara:NotaBene Yayınları, 2. Baskı) (Ed.Y.Bürkev, M.Özuğurlu, Y.Özdek, E.V.Elgür) 193-209.
• Uygun, O. (2019), Devlet Teorisi (İstanbul:Onikilevha Yayıncılık, 5. Baskı).
• Yıldızcan, C./Özpınar, C. (2021), “Pandemiyi Tartışmak: Ekoloji, Neoliberalizm ve Kriz Yönetimi”, Marmara Üniversitesi Siyasal Bilimler Dergisi (Cilt:9,Özel Sayı) 1-21.
• Wallerstein, I. (2018), Avrupa Evrenselciliği, Gücün Retoriği (İstanbul:Bgst Yayınları, 2. Baskı) (Çev.A.F.Kılıç).
• Wallerstein, I. (2016), Tarihsel Kapitalizm ve Tarihsel Uygarlık (İstanbul:Metis Yayınları, 7. Baskı) (Çev.N.Alpay)
• Whyte, J. (2018), “Powerless Companions or Fellow Travellers?: Human Rights and The Neoliberal Assault on Post-Colonial Economic Justice”, Radical Philosophy (Cilt:2,Sayı.02) 13-29.
• Whyte, J. (2019), The Morals of the Market: Human Rights and the Rise of Neoliberalism (Verso Books, 1. Baskı).
• Wood, E.M. (1981), “The Separation of the Economic and the Political in Capitalism”, New Left Review (Sayı.127) 66-95.
• Yalman G. (2012), “Devlet”, Siyaset Bilimi: Kavramlar, İdeolojiler, Disiplinler Arası İlişkiler (İstanbul:Yordam Kitap, 1. Baskı) (Haz.G.Atılgan, E.A.Aytekin) 69-85.
• Zabunoğlu, H.G./Sönmez, E.Y. (2021), “Uluslararası İnsan Hakları Hukukunda Üçüncü Dünya Yaklaşımları”, İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, (Cilt:12, Sayı.1) 258-270.