Bozkır İmparatorluklarının Siyasi Örgütlenmesi: İç içe Geçmiş Tarihler

Yıl 2023, Cilt: 21 Sayı: 83, 201 - 221, 30.09.2023

Ayten Akcan

Öz

Geleneksel tarih araştırmalarında genellikle, geçmişteki imparatorluk kavramının karakterini çözmenin, anlamanın ve anlatmanın ilk ve yegâne çıkış yolu olarak Avrupa modern sömürge imparatorluğu modelinin incelenmesi gerekliliği algısı bulunmaktadır. Ama son on yıllarda imparatorlukların ortak özellikleri, eğilimleri, yapılanmaları gibi birçok soruya cevap ararken çok daha geniş bir yelpazede, imparatorluk anlayışlarını karşılaştırmalı bir perspektiften ele alan çalışmalar göze çarpmaktadır. Yapılan bu yeni çalışmalar imparatorlukların şehir devletleriyle birlikte en yaygın siyasi örgütlenme biçimleri olduğunun ve dünya tarihindeki imparatorlukların çoğunun Avrupalı olmadığının nispeten yeni fark edilmesinden kaynaklanmaktadır. Fakat MS 4. ve 5. yüzyıllardaki Avrasya imparatorluklarının tarihleri ve siyasi teşkilatlanmaları ile ilgili araştırmalarda sözü geçen “karşılaştırma analiz kullanımı” ile gerçekleşen ciddi çalışmaların sayısının oldukça az olduğu görülmektedir.
Unutulmamalıdır ki Avrasya kıtası Eski Çağ döneminde ve erken Orta Çağ’da; Çin, İran, Hindistan ve Roma gibi, çoğunlukla Hunlar veya Xiongnu olarak adlandırılan Asya halklarına ev sahipliği yapmıştır. Bu önem ile birlikte bu topraklarda yaşayan toplulukların arasında; göçebe, barbar, ilkel, az gelişmiş ya da medeni, yerleşik, yenilik sever halklar paradigmasının sahte ikiliğinin terk edilmesi gerektiğinin ve aslında aynı ya da yakın coğrafyadalar da yaşayan tüm toplulukların birbirlerini etkileyerek her manada iç içe geçmiş bir görüntüye zamanla ulaştıklarının daha çok araştırılarak anlatılması gerektiğine inanıyorum. Bu halklar acaba aralarında devamlı bir yıkım, bir savaş, bir husumet mi barındırmaktaydılar yoksa aslında siyasi bir teşkilatlanma ve örgütlenmenin karşılıklı bağlantı noktalarını oluşturarak yeni modellerin ortaya çıkması adına insanlığa arka planda hizmet mi etmekteydiler? Bu çalışmada bilhassa Eski Çağ’da bozkırda var olan Türk imparatorlukların değişen tarihsel koşullar karşısında, farklı etnik gruplardan oluşan toplulukları siyasi yapılanma noktasında nasıl etkiledikleri, iç içe geçmiş bir tarih oluşumunu nasıl gerçekleştirdikleri ve birbirlerine nasıl entegre oldukları sorularına cevap aramaya çalışacağım.

Anahtar Kelimeler

bozkır, Hun İmparatorluğu, Devlet Yönetimi, Franklar, Orta Asya, Geç Antik Çağ

Etik Beyan

Bu çalışmanın, özgün bir çalışma olduğunu; çalışmanın hazırlık, veri toplama, analiz ve bilgilerin sunumu olmak üzere tüm aşamalarından bilimsel etik ilke ve kurallarına uygun davrandığımı; bu çalışma kapsamında elde edilmeyen tüm veri ve bilgiler için kaynak gösterdiğimi ve bu kaynaklara kaynakçada yer verdiğimi; kullanılan verilerde herhangi bir değişiklik yapmadığımı kabul ederek etik görev ve sorumluluklara riayet ettiğimi beyan ederim. Herhangi bir zamanda, çalışmayla ilgili yaptığım bu beyana aykırı bir durumun saptanması durumunda, ortaya çıkacak tüm ahlaki ve hukuki sonuçlara razı olduğumu bildiririm.

Teşekkür

Emekleriniz için teşekkürler.

Kaynakça

• Ahmetbeyoğlu, A. (2010). “Bulgarları Oluşturan Boylardan Kutrigurlar ve Utigurlar”, Tarih Dergisi, 0 (51), 1-19.
• Altheim, F. (1959). Geschichte der Hunnen. Berlin.
• Bachrach, B. S. (1972). Merovingian Military Organization 481-751. Minneapolis.
• Barfield, T. (1981). “The Hsiung-nu Imperial Confederacy: Organization and Foreign Policy”, Journal of Asian Studies, 41 (1), 45-61.
• Barnes, T. D. (1998). Ammianus Marcellinus and the representation of historical reality. Ithaca (NY).
• Bazin, L. (1950). “Recherches sur les parlers T’o-pa (5E siècle après J.C.)”, T’oung Pao, 39, 228-231.
• Beard, M. (2018). SPQR-Antik Roma Tarihi. (çev. İrem Sağlamer), İstanbul: Pegasus Yayınevi.
• Blockley, R. C. (1983). The Fragmentary Classicising Historians of the Later Roman Empire: Eunapius, Olympiodorus, Priscus and Malchus. Liverpool.
• Bona, I. (1991). Das Hunnenreich. Stuttgart.
• Burgersdijk, D. (2016). “Creating the enemy: Ammianus marcellinus’ double digression onHuns and Alans (Res Gestae 31.2)”, Bulletin of the Institute of Classical Studies, 59/1, 111-132.
• Burns, T. S. (1984). A History of the Ostrogoths. Bloomington.
• Christian, D. (1998). A History of Russia, Central Asia and Mongolia: Vol 1: Inner Eurasia from Prehistory to the Mongol Empire. Oxford: The Blackwell History of the World.
• Claessen, J. M. and Skalnik, P. (1978). “The Early State: theories and hypotheses”, (in J.M. Claessen and P. Skalnik, eds., The Early State), New Babylon: Studies in the Social Sciences 32. The Hague, 3-30.
• Clauson, G. (1960). “Turk, Mongol, Tungus”, Asia Major, VIII, 1, 105-123.
• Cornelius T. (2006). Germania Halklarının Kökeni ve Yerleşim Yeri. (çev. Mine Hatapkabulu, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• CWD- Chen Mingyuan-Wang Zonghu (1994). Zhongguo Xingshi Cidian. Beijing: Beijing Chubanshe Yay.
• De Crespigny, R. (1984). Northern Frontier. The Policies and Strategies of the Later Han Empire. Canberra.
• De Guignes, J. (1923). Hunların, Türklerin, Moğolların ve Sair Tatarların Tarih-i Umumisi II, (Çev: Hüseyin Cahit Yalçın), İstanbul: Tanin.
• Di Cosmo, N. (2011). “Ethnogenesis, Coevolution and Political Morphology of the earliest Steppe Empire: The Xiongnu question revisited”, (in U. Brosseder and B.K. Miller, eds., Xiongnu Archaeology: 21 Multidisciplinary Perspectives of the First Steppe Empire in Inner Asia), Bonn Contributions to to Asian Archaeology, vol. 5. Bonn, 35-48.
• Dopsch, H. (2003-2004). “Steppenvölker Im Mıttelalterlıchen Osteuropa-Hunnen, Awaren, Ungarn und Mongolen”, Internettexte zu den Ringvorlesungen des Izms, 1-25.
• Eberhard, W. (1942). “Toba’lar Etnik Bakımından Hangi Zümreye Girer?”, AÜ DTCF Dergisi, 1(2), 19-30.
• Eberhard, W. (1949). Das Toba-Reich Nordchinas, Leiden.
• Eren, H. (1999). Türk Dilinin Etimolojik Sözlüğü. Ankara.
• Etienne de la V. (2015). “The Steppe World and the Rise of the Huns”, (Ed. Michael Maas, The Age of Attila), New York: Cambridge University, 175-192.
• Freeman, C. (2003). Mısır, Yunan ve Roma: Antik Akdeniz Uygarlıkları. (çev. Suat Kemal Angı), Ankara: Dost Kitabevi.
• Ganshof, F. L. (1971). The Carolingians and the Frankish Monarchy: Studies in Carolingian History, (trans. J. Sondheimer), Ithaca, NY.
• Geary, P. J. (1988). Before France and Germany: The Creation and Transformation of the Merovingian World. New York and Oxford.
• Geary, P. J. (2002). The Myth of Nations: The Medieval Origins of Europe. Princeton and Oxford.
• Gibbon, E. (1987-1988). Roma İmparatorluğunun Gerileyişi ve Çöküşü Tarihi I-III. (Çev: Asım Baltacıgil), İstanbul: B/F/S.
• Grierson, P. (1965). “Charlemagne and the Carolingian achievement”, (in D.T. Rice, ed., The Dark Ages), London, 269-98.
• Goetz, H. (2003). “Gens, King and Kingdoms: The Franks”, (in H. Goetz, J. Jarnut, and W. Pohl, eds., Regna and Gentes: The Relationship between Late Antique and Early Medieval Peoples and Kingdoms in the Transformation of the Roman World), Leiden, 307-44.
• Gregory of Tours, History of the Franks (1916). (Trans. Ernest Brehaut), New York: Columbia University Press.
• Grousset, R. 1980). Bozkır İmparatorluğu. (çev: Reşat Uzmen), İstanbul: Ötüken.
• Halsall, G. (2007). Barbarian Migrations and the Roman West. Cambridge.
• Haussig, H. W. (2000). “Herkunft, Wesen und Schicksal der Hunnen”, (in H.R. Roemer, ed., Philologiae et Historiae Turcicae Fundamenta), Berlin, 256-281.
• Heather, P. (2009). Empire and Barbarians: The Fall of Rome and the Birth of Europe. Oxford.
• Honeychurch, W. and Amartuvshin, C. (2006). “States on horseback: the Rise of Inner Asian Confederations and Empires”, (in M.T. Stark, ed., Archaeology of Asia). Malden MA and Oxford, 255- 278.
• Ishjmats, N. (1994). “Nomads in eastern Central Asia”, (in J. Harmatta, ed., History of Civilizations of Central Asia), Paris, vol. 2, 151-169.
• İplikçioğlu, B. (2007). Hellen ve Roma Tarihinin Anahatları. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• James, E. (1988). The Franks. Oxford.
• Kafesoğlu, İ. (2003). Türk Millî Kültürü. İstanbul.
• Kaiser, R. (1993). Das römische Erbe und das Merowingerreich. München
• Khazanov, A. M. (1984). Nomads and the Outside World. Cambridge.
• Khazanov, A. M. (2001). “Nomads in the History of the Sedentary World”, (in A.M. Khazanov and A. Wink, eds., Nomads in the Sedentary World), Padstow, Cornwall, 1-23.
• Kim, H. J. (2013). The Huns, Rome and the Birth of Europe. Cambridge: Cammbridge University Press.
• Kim, H. J. (2015). The Huns. London: Routledge.
• King, C. (1987). “The veracity of Ammianus Marcellinus’ description of the Huns”, American Journal of Ancient History, 12 (1), 77-95.
• Kollautz, A. and Miyakawa, H. (1970). Geschichte und Kultur eines völkerwanderungszeitlichen Nomadenvolks: die Rouran der Mongolei und die Awaren in Mitteleuropa, 2 vols. Klagenfurt.
• Krader, L. (1958). “Feudalism and the Tatar Polity of the Middle Ages”, Comparative Studies in Society and history, 1, 76-99.
• Krader, L. (1978). “The Origin of the State among the nomads of Asia”, (in J.M. Claessen and P. Skalnik, eds., The Early State). Mouton and The Hague, 93-108.
• Kradin, N. N. (2002). “Nomadism, Evolution, and World-Systems: Pastoral Societies in Theories of Historical Development”, Journal of World-System Research, 8, 368-388.
• Kradin, N. N. (2011). “Stateless Empire: The Structure of the Xiongnu Nomadic Super-Complex Chiefdom”, (in U. Brosseder and B.K. Miller, eds., Xiongnu Archaeology: Multidisciplinary Perspectives of the First Steppe Empire in Inner Asia), Bonn Contributions to to Asian Archaeology, Bonn, vol. 5, 77-96.
• Kürsat-Ahlers, E. (1994). Zur frühen Staatenbildung von Steppenvölkern. Berlin.
• Le Goff, J. (2008). Avrupa’nın Doğuşu. (çev. M. Timuçin Binder), İstanbul: Literatür Yayınları.
• Ligeti, L. (1970). “Le Tabghatch, un dialecte de la langue Sien-pi”, (Ed. Louis Ligeti), Mongolian Studies: Budapest.
• Lin, G. (1984). Xiongnu lishi nianbiao. Zhonghua. (林幹. 匈奴历史年表. 中华).
• Maenchen-Helfen, J.O. (1973). The World of the Huns. Berkeley and London.
• McKitterick, R. (1983). The Frankish Kingdoms under the Carolingians, 751-987. Harlow.
• Pohl, W. (1988). Die Awaren: Ein Steppenvolk in Mitteleuropa 567-822 n. Chr. München.
• Priscus, (2020). Atilla ve Bizans Tarihi. (çev. Turhan Kaçar). İstanbul: Alfa Yayınları.
• Pritsak, O. (1954a). “Orientierung und Farbsymbolik”, Saeculum, 5, 376-83.
• Pritsak, O. (1954b). “Die 24 Ta-ch’en. Studie zur Geschichte des Verwaltungsaufbaus der Hsiung-nu Reiche”, Oriens Extremus, 1, 178-202.
• Pritsak, O. (1954c). “Kultur und Sprache der Hunnen”, (in Festschrift für Dmytro Cyzevs’kyj). Berlin, 238- 49.
• Richter, W. (1974). “Die Darstellung der Hunnen bei Ammianus Marcellinus (31,2,1-11)”, Historia, 23, 343-377.
• Scheidel, W. 2011. “The Xiongnu and the Comparative Study of Empire”, (in U. Brosseder and B.K. Miller, eds., Xiongnu Archaeology: Multidisciplinary Perspectives of the First Steppe Empire in Inner Asia), Bonn Contributions to Asian Archaeology, vol. 5. Bonn, 111-120.
• Stepanov, T. (2001). “The Bulgar Title KANAΣΥBIГI: reconstructing the notion of divine kingship in Bulgaria, AD 822-836”. Early Medieval Europe, 10 (1), 1-19.
• Tapper, R. (1991). “The Tribes in the Eighteenth- and Nineteenth- century Iran”, (in P. Avery et al, eds., The Cambridge History of Iran), Cambridge, vol. 7, 506-541.
• Tekin, O. (2015). Eski Yunan ve Roma Tarihine Giriş. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Thompson, E. A. (1948). A History of Attila and the Huns. Oxford.
• Thompson, E. A. (1996). The Huns, Revised and with an afterword by Peter Heather. Oxford.
• Ujvarosy, K. (2016). “The Danube River, the Nagy, ‘Great’, the Nedao River of Jordanes”, 1-4.
• Ülgen, P. (2020). Orta Çağda Avrupa Tarihi. İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• Yıldırım, K. (2015). Türk Menşeli Çin Aileleri-II. Türkiyat Mecmuası, 25, 359-371.
• Yü, Y. S. (1990). “The Hsiung-nu”. (in D. Sinor, ed., The Cambridge History of Early Inner Asia). Cambridge, 118-150.
• Wood, I. (1994). The Merovingian Kingdoms 450-751. London and New York.
• Wood, I. (1996). “Die Franken und ihr Erbe-“Translatio Imperii”, (in Reiss-Museum Mannheim, Die Franken Wegbereiter Europas Vor 1500 Jahren: König Chlodwig und seine Erben), vol. 1, Mainz, 358- 64
• WS- Wei Shu, (1997). Zhonghua Shuju Chuban Yay., Beijing.