İRAN’IN Şİİ POLİTİKASI

Yıl 2024, Sayı: 1, 54 - 65, 25.10.2024

Beyzanur Kına

Öz

Bu makale, İran'ın Şii politikasının tarihsel kökenleri, iç ve dış politika üzerindeki etkileri ile bölgesel ve uluslararası
sonuçları incelenmektedir. Safevi Devleti'nden itibaren Şiiliği resmi mezhep olarak benimseyen İran'ın, 1979 İslam
Devrimi ile birlikte bu kimliği nasıl güçlendirdiği ve Velayet-i Fakih teorisi çerçevesinde devletin temel yapısını nasıl
şekillendirdiği ele alınmaktadır. Ayrıca, İran'ın Şii gruplarla olan ilişkilerini güçlendirerek Ortadoğu'da nüfuzunu
artırma stratejisi ve bu durumun Suudi Arabistan gibi Sünni ülkelerle rekabeti nasıl etkilediği araştırılmaktadır. İç
politikada Şii kimliğinin ve din adamlarının rolü ile uluslararası ilişkilerdeki yansımaları da değerlendirilmektedir.
Makale, bu politikanın gelecekte nasıl evrileceği ve bölgesel dinamikleri nasıl şekillendireceği üzerine bir tartışma
sunmayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Şii Politikası , Velayet-i Fakih , Bölgesel Nüfuz

IRAN'S SHİİTE POLİCY

Öz

This article examines the historical roots of Iran's Shiite policy, its impacts on domestic and foreign policy, and its
regional and international consequences. It explores how Iran, which adopted Shiism as the official sect since the
Safavid Dynasty, has strengthened this identity following the 1979 Islamic Revolution and how it shaped the
fundamental structure of the state within the framework of the Velayat-e Faqih theory. The article also investigates
Iran's strategy of enhancing its influence in the Middle East by strengthening relations with Shiite groups and how
this affects its rivalry with Sunni countries like Saudi Arabia. The role of Shiite identity and clergy in domestic politics
and their implications for international relations are also evaluated. The article aims to discuss how this policy might
evolve in the future and shape regional dynamics

Anahtar Kelimeler

Shiite Policy , Velayat-e Faqih , Regional Influence

Kaynakça

• Afrouzian, F. (2021). ABD’nin nükleer antlaşmadan çekilmesinden sonra İran-ABD gerginliği. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Maltepe Üniversitesi.
• Aslan, R. (2023). Abd yaptırımlarının İran ekonomisine etkileri. İstanbul Esenyurt Üniversitesi İşletme ve Yönetim Bilimleri Fakültesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 3(2), 25-49.
• Avcı: (2022). İran dış politikasında Şii hilali. İslâm Medeniyeti Dergisi, 8(50), 107-132.
• Ayhan: (2023). Lübnan Hizbullahı’nın Sünni Arap Dünyasındaki algılanış şekli ve Suriye iç savaşına dair çelişkileri. Journal of Academic Projection, 8(1), 48-74.
• Başkal, M. (2023). Yemen krizi bağlamında Suudi Arabistan-İran Rekabeti. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi.
• Bayar, M. (2016). Kapsamlı ortak eylem planı ve İran’ın nükleer programının geleceği. Uluslararası İlişkiler Dergisi, 13(51), 81-97.
• Biçen, G., ve İskenderoğlu, M. (2022). Âyetullah Humeynî’de Velâyet-i Fakîh Düşüncesinin Gelişimi. Dergiabant, 10/2 (November), 437-461.
• Bilgetürk, İ. (2018). İran’ın Suriye Politikası Bağlamında Şiilik ve Şii Milisler. Ankasam Bölgesel Araştırmalar Dergisi , 2(2), 398-438.
• Bingöl, O. (2024). İran’ın nükleer programına ilişkin uluslararası anlaşmanın mevcut durumu ve geleceğinin değerlendirilmesi. İstanbul Arel Üniversitesi Bölgesel Araştırmalar Dergisi, 8(1), 1-26.
• Caferoğlu, O. C., ve Ünal: (2024). The Role Of Shıısm In The Foreıgn Polıcy Of The Islamıc Republıc Of Iran. Pamukkale University Journal of Social Sciences Institute, 62, 333 - 352.
• Çakır: (2023). Haleften muhalı̇fe: Ayetullah Hüseyı̇N Alı̇ Muntazirî’nı̇n bı̇yografı̇sı̇ ve sı̇yası̇ düşüncelerı̇. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Marmara Üniversitesi.
• Çapar, G., ve Koç , E. (2023). İran ve Suudi Arabistan ilişkilerindeki çatışma dinamikleri: Bölgesel güç mücadelesinin kimlik perspektifinden incelenmesi. Savunma Bilimleri Dergisi, 1(43), 23-49.
• Çelenk, M. (2014). Safevîlerin Din Politikası ve İran’ın Şiîleşme Seyri. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 4, 7-36.
• Çelik, A. H., ve Yılmaz, M. M. (2017). İran dış politikasında kurumsal ve kuramsal bir aktör: Velayet-İ Fakih. Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi , 116(229), 145-158.
• Dalkıran: (2002). İran Safevî Devleti’nin kuruluşuna Siî inançların etkisi ve Osmanlı’nın İran’a bakışı / Effect of Shiite Faithes at Establishment of Iran Safavid State and Looking of Ottoman to Iran. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 18, 49-96.
• Demir, M. A. (2021). Bölgesel hegemonya olma arayışı çerçevesinde İran-Suudi Arabistan rekabeti. Necmettin Erbakan University (Turkey) ProQuest Dissertations & Theses, 1-144.
• Güneş, E. (2019). Şii Jeopolitiğinde Türkiye ile İran’ın güç mücadelesi. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 74(1), 57-88.
• Güzel: Ç. (2018). 1979 İran İslam Devrimi’nin ABD’nin ortadoğu politikasına etkisi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 17(65), 50-61.
• İşyar, G., ve Taşdemir Kaderli , D. (2021). Ortadoğu politikaları bağlamında devrim sonrası İran dış politikasının temel bileşenleri ve dinamikleri. B.U.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 40(1), 63-94.
• Jane, M. (2017). İran’ın nükleer politikasının gelişimi ve uygulanan ambargo ve yaptırımların dış politikasına etkilerinin analizi. International relations/trade, Politics and Identity, 52(2), 264-314.
• Karaoğlu, O. (2022). Iran’s Shiite Influence Belt Policy: The Example of Bahraini Shiites. Dini Araştırmalar, 25/63 (December), 377-400.
• Karnap, A., ve Çağla, C. (2022). İran ve güvenlikleştirme politikaları: Ayetullah Humeyni dönemi (1979-1989). Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 77(3), 629-650.
• Kayalp, M. E., ve Türkmenoğlu Köse , D. (2022). ABD İran İlişkileri: İran’ın rolü ve ekonomik yaptırımlar üzerine bir değerlendirme. InTraders International Trade Academic Journal, 5(1), 47-67.
• Kaymalı, C. (2017). Şia’da imamet meselesi ve egemenlik. Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2(1)172-195.
• Khanghah, R. R. (2022). The Advent Of Imam Mahdi As The Avenger Of Imam Hussein. Faculty of Science, 1-26.
• Koyuncu: (2023). Velâyet-i Fakih kavramını islamcı dergiler üzerinden okumak. Nous Academy Journal, 1, 86-99.
• Leylanoğlu, H., ve Asl: S. (2021). İran ve Suudi Arabistan’ın 2003’ten Sonra Irak’ta çıkar çatışmalarına jeopolitik bir bakış. Akademi Sosyal Bilimler Dergisi, 8(22), 107-126.
• Mohammadjafari, R. (2021). A Critical Review of the Narrations of Imam Hussein (AS) Forbidding the Presence of the Debtors in the Karbala Event. Journal Researches of Quran and Hadith Sciences, 18(2), 181-211.
• Najafinejad: (2024). The Effect Of The Promotion Of Shiism in Historiography and The Emergence Of New Features in The Safavid Era. PhD in Islamic History, 1(3), 37-50.
• Onat, H. (2013). İran İslam Devrimi ve Şiilik . Mezhep Araştırmaları, 6(2)223-256.
• Özdemir: (2021). İran-ABD ilişkileri: ABD’nin ortak kapsamlı eylem planından ayrılması (2015- 2020). International Journal of Social Inquiry, 14(2), 741-782.
• Reyhanoğulları, M., ve Özgen, N. (2023). Suriye Krizi ve İran’ın inşacı politikaları: “Şii Hilali” üzerine bir değerlendirme. Ege Coğrafya Dergisi, 32(1), 115-134.
• Rezaei, M., ve Moghaddam, H. D. (2020). A Look at Shiite History in Iran from Beginning to Safavid. Journal of Social Studies, 6 (1), 1-7.
• Sarı, İ. (2021). Iran’s New Iraq Policy After Saddam: From sociological dynamics to political realities. The Journal of Iranian Studies, 5(2), 427-454.
• Semin, A. (2023). Orta Doğu'da Filistin-İsrail sorununda bölgesel dengeler: Algılar, iş birlikleri, jeopolitik ve iran etkisi. Akademik Hassasiyetler, 10(22), 90-108.
• Şahin, M. O. (2023). İran’ın Nükleer Programının Gelişimi ve Türkiye’nin Tutumu. Econharran Harran Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 7(1), 33-46.
• Takizadesis, H., ve Ateş , T. (2020). Kaçarlar Döneminde İran’ın Körfez Bölgesi, Irak, Suriye, Lübnan Ve Yemen Bölgelerindeki Şiilerle İlişkileri. Journal of General Turkish History Research, 2(4), 409-426.
• Tınas, M. (2020). Yemen İç Savaşı’nda Husiler: Vekâlet İlişkisinin Karmaşık Yapısı. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 21(1), 117-136.
• Toprak, M., ve Ümit, M. (2023). Âyetullah Hûî’nin Velâyet-i Fakîh Anlayışı. e-Makalat Mezhep Araştırmaları Dergisi, 16/2 (Aralık), 565-597.
• Yaşar, M. (2021). Basra Körfezinde bölgesel güvenlik kompleksinde ana merkez olarak Irak ve Abd-İran Rekabeti. Journal of Islamic Politics, 1(2), 42–57.
• Yıldırım, M. (2023). İran islam devrimi ve dinsel popülizm. Bartın Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 8(1)20-41.
• Yılmaz, K. (2021). İran Siyasal Kültüründe Şia: Devrimden günümüze iran siyasetinde şiiliğin etkisi. İran Çalışmaları Dergisi, 5(1), 103-125.