Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarında Kadın Bilim İnsanlarının Temsili

Yıl 2022, Sayı: 47, 80 - 92, 03.01.2023

Ebru Demircioğlu Muhammed Talha Özalp

Öz

Bilim insanları, çalışmaları ve yaşantıları ile birçok insana örnek olabilecek özeliklere sahip
insanlardır. Eğitim sisteminin uzun yıllardır kullanılan ve en önemli araçlarından ders kitapları,
rol model niteliğinde birçok bilim insanı barındırmaktadır. Bu sebeple ders kitapları öğrencilerin
rol modellerini belirlemelerinde önemli bir etkendir. Bu çalışmanın amacı, sosyal bilgiler ders
kitaplarında yer alan kadın bilim insanlarının temsil düzeyini ortaya koymaktır. Nitel yöntem
esas alınarak hazırlanan bu araştırmada veriler doküman inceleme tekniği ile toplanmıştır. Bu
araştırmada doküman olarak 2018–2019 eğitim öğretim yılında Millî Eğitim Bakanlığı tarafından
onaylanmış ve okullarda okutulması için dağıtılmış ilkokul ve ortaokul sosyal bilgiler ders kitapları
kullanılmıştır. Araştırmada kullanılan ders kitapları 10 Ekim 2018 ve 10 Şubat 2019 tarihleri arasında
kitapların çevrim içi olarak yayımlandığı resmi internet sitesi üzerinden edinilmiş ve analiz edilerek
çalışma için gerekli veriler toplanmıştır. Toplanan veriler içerik analizi ile analiz edilmiştir. Araştırma
sonucunda ders kitaplarında yer alan bilim insanları isimlerinin büyük çoğunluğunun erkek olduğu,
kadın bilim insanı isimlerinin az olmasının yanında detay verilmeden kullanıldığı ortaya çıkmıştır.
Bu sonuçlar doğrultusunda sosyal bilgiler ders kitaplarında isimlerine yer verilebilecek bazı kadın
bilim insanları önerilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Sosyal bilgiler, ders kitabı, rol model, kadın bilim insanı

Kaynakça

• Akalın, C. (2019). 2017–2018 eğitim öğretim yılında sosyal bilgiler ders kitaplarında Müslüman Türk bilim insanlarının yeri. Uluslararası Ders Kitapları ve Eğitim Materyalleri Dergisi, 2(2), 227–237.
• Akbaba, B. (2013). Konu alanı ders kitabı inceleme kılavuzu sosyal bilgiler. Pegem Akademi.
• Aykaç, N. (2012). Sosyal bilgiler ve hayat bilgisi ders kitaplarının toplumsal cinsiyet açısından değerlendirilmesi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 43, 50–61.
• Bailey, K. D. (1982). Methods of Social research (2nd ed). Free Press.
• Bandura, A. (1989). Human agency in social cognitive theory. American Psychologist, 44(9), 1175–1184. [CrossRef]
• Bayrakçı, M. (2007). Sosyal öğrenme kuramı ve eğitimde uygulanması. SAÜ Eğitim Fakültesi Dergisi, 0(14), 198–210.
• Beyer, S. (2014). Why are women underrepresented in Computer Science? Gender differences in stereotypes, self-efficacy, values, and interests and predictors of future CS course-taking and grades. Computer Science Education, 24(2–3), 153–192. [CrossRef]
• Bogdan, R., & Biklen, S. (1992). Qualitative methods for education. Allyn and Bacon.
• Bora, N., Arslan, O., & Çakıroğlu, J. (2006). Lise öğrencilerinin bilim ve bilim insanı hakkındaki görüşleri. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 31(31), 32–44.
• Bowtell, E. (1996). Educational stereotyping: Children’s perceptions of scientists: 1990s style. Investigating: Australian Primary and Junior Science Journal, 12(1), 10–13.
• British Broadcasting Corporation (2020). Uğur Şahin ve Özlem Türeci: Koronavirüs aşısını bulan BioNTech’in Türk-Alman kurucuları. Retrieved from https ://ww w.bbc .com/ turkc e/hab erler -duny a-548 82588 . adresinden 10.01.2021. tarihinde erişilmiştir.
• Buldu, M. (2006). Young children’s perceptionsof scientists: A preliminary study. Educational Research, 48(1), 121–132. [CrossRef]
• Camcı-Erdoğan, S. (2013). Gifted and talented students’ images of scientists. Turkish Journal of Giftedness and Education, 3(1), 13–37.
• Cerezci, S. (2018). Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk kadın bakanı Prof. Dr. Peyman Türkan Akyol’un siyasi hayatı. Belgi Dergisi, 2(16), 820–844.
• Chadwell, F. (2013). Rocket girl: The story of mary sherman Morgan, America’s first female rocket scientist. Prometheus Books.
• Chambers, D. W. (1983). Stereotypic images of scientist: The draw-a scientist test. Science Education, 67(2), 255–265. [CrossRef]
• Cherry, A. L. (2005). Examining global social welfare ıssues. Brooks/Cole. Christidou, V. (2010). Greek students’ images of scientific researchers. Journal of Science Communication, 9(3), A01. [CrossRef]
• Cnnturk (2017). Kanser teşhisinde çığır açan buluş. Retrieved from https ://ww w.cnn turk. com/s aglik /kans er-te shisi nde-c igir- acan- bulus . adresinden 15.02.2021 tarihinde erişilmiştir.
• Demir, Y., & Atasoy, E. (2018). 5. sınıf sosyal bilgiler ders kitabının (2017) değerlendirilmesi. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 31(2), 753–780.
• Demirbaş, M., & Yağbasan, R. (2005). Sosyal öğrenme teorisine dayalı öğretim etkinliklerinin, öğrencilerin bilimsel tutumlarının kalıcılığına olan etkisinin incelenmesi. Uludağ Eğitim Fakültesi Dergisi, 18(2), 363–382.
• Demircioğlu, E. (2011). Dokuzuncu sınıf tarih ders kitabında yer alan görseller hakkında öğretmen görüşleri: Trabzon örneği [Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Karadeniz Teknik Üniversitesi.
• Demircioğlu, E. (2014), 10. ve 11. Sınıf tarih ders kitaplarında yer alan görseller ve metinlerde toplumsal cinsiyet temsiliyle ilgili tarih öğretmenlerinin görüşleri: Trabzon örneği [Yayımlanmamış Doktora Tezi]. Atatürk Üniversitesi.
• Demircioğlu, İ. H. (2013). Tarih ders kitabı yazımında yeni yaklaşımlar. Karadeniz Araştırmaları, 38, 119–133.
• Dirican, M. (1997). Yaşamını arkeolojiye ve Anadolu’ya adamış bir bilim kadını Halet Çambel. TÜBİTAK Bilim ve Teknik Dergisi, 359, 72–80.
• Dirican, M. (1998). Türkiye arkeolojisinde bir hanım efendi: Jale İnan.TÜBİTAK Bilim ve Teknik Dergisi, 369, 84–90.
• Doğanay, A. (2008). Çağdaş sosyal bilgiler anlayışı ışığında yeni sosyal bilgiler programının değerlendirilmesi. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 17(2), 77–96.
• Eklin, F. (1995). In: N. Güngör (Çev.). Çocuk ve toplum. Gündoğan Yayınları. Enginün, İ. (1988). Adıvar, Halide Edip. Türkiye Diyanet Vakfı. Retrieved from https ://is laman siklo pedis i.org .tr/a divar -hali de-ed ip. adresinden 01.05.2020 tarihinde erişilmiştir.
• Erten, S., Kıray, S. A., & Şen-Gümüş, B. (2013). Influence of scientific stories on students ideas about science and scientists. International Journal of Education in Mathematics, Science and Technology, 1(2), 122–137.
• Esen, Y., & Bağlı, M. T. (2002). İlköğretim ders kitaplarındaki kadın ve erkek resimlerine ilişkin bir inceleme. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 35(1–2), 143–154.
• Engineering and Technology History Wiki [ETHW] (2016). Erna Schneider Hoover. Retrieved from http: //eth w.org /Erna Schn eider Hoov er. adresinden 15.01.2021 tarihinde erişilmiştir.
• Farland, D. (2003). Modified draw-a-scientist test [Doctoral Dissertation]. University of Massachusetts.
• Finson, K. D. (2002). Drawing a scientist: What do we do and do not know after fifty years of drawings. School Science and Mathematics, 102(7), 335–345. [CrossRef]
• Finson, K. D., Beaver, J. B., & Cramond, B. L. (1995). Development and field test of a checklist for the Draw-A-Scientist Test. School Science and Mathematics, 95(4), 195–205. [CrossRef]
• Fort, D. C., & Varney, H. L. (1989). How students see scientists: Mostly male, mostly white, and mostly benevolent. Science and Children, 26(8), 8–13.
• Fuegi, J., & Francis, J. (2003). Lovelace & Babbage and the creation of the 1843’notes’. IEEE Annals of the History of Computing, 25(4), 16–26. [CrossRef]
• Gibson, D. E. (2004). Role model in career development: New direction for theory and research. Journal of Vocational Behavior, 65(1), 134–156. [CrossRef]
• Giles, D. C., & Maltby, J. (2004). The role of media figures in adolescent development: Relations between autonomy, attachment, and interest in celebrities. Personality and Individual Differences, 36(4), 813–822. [CrossRef]
• Glesne, C. (2011). Becoming qualitative researchers: An introduction (4th ed). London: Pearson.
• Gonsoulin Jr., W. B. (2001). How do middle school students depict science and scientists? [Doctoral Dissertation]. Mississippi State University.
• Gümüşoğlu, F. (2008). Ders kitaplarında toplumsal cinsiyet. Toplum ve Demokrasi Dergisi, 2(4), 39–50.
• Higgs, A. L., & McMillan, V. M. (2006). Teaching through modeling: Four schools’ experiences in sustainability education. Journal of Environmental Education, 38(1), 39–53. [CrossRef]
• Hürriyet (2008). Muazzez Çığ stands among the world’s best Sumerologists. Retrieved from https ://ww w.hur riyet .com. tr/gu ndem/ muazz ez-ci g-sta nds-a mong- the-w orld- s-bes t-sum erolo gists -1036 2169. adresinden 15.01.2021 tarihinde erişilmiştir.
• Kağıtçıbaşı, Ç. (2005). Kültürel psikoloji kültür bağlamında insan ve aile. Evrim Yayınevi.
• Kara, B., & Akarsu, B. (2013). Ortaokul öğrencilerinin bilim insanına yönelik tutum ve imajının belirlenmesi. Journal of European Education, 3(1), 8–15.
• Karaboğa, M. T. (2020). Sosyal bilgiler ders kitaplarında cinsiyet rolleri. Opus Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi, 15(1), 1–1. [CrossRef]
• Karaçam, S., Aydın, F., & Digilli, A. (2014). Fen ders kitaplarında sunulan bilim insanlarının basmakalıp bilim insanı imajı açısından değerlendirilmesi. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 33(2), 606–627.
• Karakuş, N., & Çoksever, P. (2019). Değerler eğitiminde rol model olarak kadın kahramanlar. Eğitim ve İnsani Bilimler Dergisi, 10(20), 46–62.
• Edisontechcenter (2021). Katharine Burr Blodgett Yüzey Kimyası ve Mühendisliğinde Öncü. Retrieved from https ://ed isont echce nter. org/ B lodge tt.ht ml. adresinden 14.01.2021 tarihinde erişilmiştir.
• Kaya, V. H., Afacan, Ö., Polat, D., & Urtekin, A. (2013). İlköğretim öğrencilerinin bilim insanı ve bilimsel bilgi hakkındaki görüşleri (Kırşehir İli Örneği). Journal of Kirsehir Education Faculty, 14(1), 305–325.
• Kaymakcı, S. (2013). Sosyal bilgiler ders kitaplarında sözlü ve yazılı edebî türlerin kullanım durumu. Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, 20, 230–255.
• Kaynardağ, A. (1999). Kadın felsefecilerimiz (inceleme ve antoloji). Türkiye Felsefe kurumu.
• Kırbaşoğlu Kılıç, L., & Eyüp, B. (2011). İlköğretim Türkçe ders kitaplarında ortaya çıkan toplumsal cinsiyet rolleri üzerine bir inceleme. ODÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 2(3), 129–148.
• Koren, P., & Bar, V. (2009). Science and it’s ımages – Promise and threat: From classic literature to contemporary students’ images of science and “The Scientist”. Interchange, 40(2), 141–163. [CrossRef]
• Korkmaz, H. (2004). Fen ve teknoloji eğitiminde alternatif değerlendirme yaklaşımları. Yeryüzü Yayınevi.
• Korkmaz, H., & Kavak, G. (2010). İlköğretim öğrencilerinin bilime ve bilim insanına yönelik imajları. İlköğretim Online, 9(3), 2–26.
• Krech, D., & Crutchfield, R. S. (1980). In: E. Güngör (Çev.). Sosyal psikoloji. Ötüken Yayınları.
• Laçin-Şimşek, C. (2011a). Fen ve teknoloji dersi öğretim programı ve kitaplarında Türk İslam bilginlerine yer verilme durumu. Journal of Turkish Science Education, 8(4), 154–168.
• Laçin-Şimşek, C. (2011b). Women scientist in science and technology textbooks in Turkey. Journal of Baltic Science Education, 10(4), 277–284.
• Linton, R. (1936). The study of man. Appleton Century Company.
• Marshall, C., & Rossman, G. B. (1999). Designing qualitative research. Sage Publications.
• Marshall, G. (2003). In: O. Akınhay, D. Kömürcü (Çev.). Sosyoloji sözlüğü. Bilim ve Sanat Yayınları.
• Engineering (2006). Mary Walton. Retrieved from https ://ww w.eng ineer ing.c om/st ory/m ary-w alton . adresinden 05.01.2021 tarihinden erişilmiştir.
• Mead, M., & Métraux, R. (1957). Image of the scientist among high-school students: A Pilot Study. Science, 126(3270), 384–390. [CrossRef]
• Media Mit (2021). Canan Dagdeviren conformable decoders. Retrieved from https ://ww w.med ia.mi t.edu /peop le/ca nand/ overv iew/. adresinden 10.01.2021 tarihinde erişilmiştir.
• Merriam, S. B. (2009). Qualitative Research: A guide to design and interpretation. Jossey-Bass.
• Miles, M. B., & Hubermann, M. (1994). Qualitative analysis design. Sage Publications.
• Milford, T. M., & Tippett, C. D. (2013). Preservice teachers’ images of scientists: Do prior science experiences make a difference? Journal of Science Teacher Education, 24(4), 745–762. [CrossRef]
• Milli eğitim bakanlığı (2018). Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programı (İlkokul ve ortaokul 4, 5, 6 ve 7). T.C. Milli Eğitim Bakanlığı. Retrieved from https ://mu freda t.meb .gov. tr/Pr ogram Detay .aspx ?PID= 354.
• Muşlu, G., & Macaroğlu Akgül, E. (2006). İlköğretim ikinci kademe öğrencilerinin bilim ve bilimsel süreç kavramlarına ilişkin algıları: Nitel bir araştırma. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 6(1), 201–229.
• Naymansoy, G. (2012). Remziye Hisar. Atatürk kültür merkezi Yayınları.
• Newton, D. P., & Newton, L. D. (1992). Young children’s perceptions of science and the scientist. International Journal of Science Education, 14(3), 331–348. [CrossRef]
• Öcal, A., Polat, R., & Arı, G. (2012). Sosyal bilgiler ve T. C. Atatürk ilkeleri ve inkılap tarihi ders kitaplarındaki karakterlere ilişkin öğrenci görüşleri. Journal of Educatıona and Instructıonal Studıes In the World, 2(1), 82–88.
• Okatan, A. (2020). Gizemli karadelikleri görüntüleyen Astrofizikçimiz Prof. Dr. Feryal Özel’le söyleşi. Retrieved from https ://bi limge nc.tu bitak .gov. tr/ma kale/ gizem li-ka radel ikler i-gor untul eyen- astro fizik cimiz -prof -dr-f eryal -ozel le-so ylesi . adresinden 02.02.2020 tarihinde erişilmiştir.
• Osmanoğlu, A. E., & Cantemür, H. (2020). Sosyal bilgiler ders kitaplarında şahsiyetler. Ekev Akademi Dergisi, 24(82), 1–22.
• Ourweekly (2019). Tiera Fletcher: ‘Hidden Figure’ in plain sight. Retrieved from http: //our weekl y.com /news /2019 /jun/ 20/ti era-f​letch er-hi ddenfigur e-pla in-si ght/. adresinden 15. 01. 2021 tarihinde erişilmiştir.
• Özkaya Duman, O., & Payaslı, Versus Cumhuriyet (1925–1938). Döneminde Modernleşmenin kadın Simgesi: Afet İnan. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları, 17(33), 65–122.
• Özgelen, S. (2012). Turkish young children’s views on science and scientists. Educational Sciences: Theory and Practice, 12(4), 3211–3225.
• Özoğlu, S. Ç. (1994). Bilim ve eğitim ilişkileri. Türkiye Bilimler Akademisi, TÜBA.
• Patton, M. Q. (2002). Qualitative research and evaluation methods (3rd ed). Sage Publications.
• Rodari, P. (2007). Science and scientists in the drawings of European children. Journal of Science Communication, 6(3), 1–12. [CrossRef]
• Rosenthal, D. B. (1993). Images of scientists: A comparison of biology and liberal studies majors. School Science and Mathematics, 93(4), 212–216. [CrossRef]
• Ruiz-Mallén, I., & Escalas, M. T. (2012). Scientists seen by children: A case study in Catalonia, Spain. Science Communication, 34(4), 520–545. [CrossRef]
• Shannon, P. (1986). Hidden within the pages: A study of social perspective in young children’s favorite books. Reading Teacher, 39(7), 656–663.
• Strauss, A., & Corbin, J. (1990). Basics of qualitative research. Sage Publications.
• The Canadian Encyclopedia [TCE] (2020). Yvonne Brill. Retrieved from https ://ww w.the canad ianen cyclo pedia .ca/e n/art icle/ yvonn e-bri ll. adresinden 05.01.2021 tarihinde erişilmiştir.
• Toğrol, A. Y. (2013). Turkish students’ images of scientists. Journal of Baltic Science Education, 12(3), 289–298. [CrossRef]
• Tomal, N., & Yılar, M. B. (2019). An evaluation of social studies textbooks in Turkey: A content analysis for curriculum and cDeontent design. Review of International Geographical Education Online, 9(2), 447–457. [CrossRef]
• Topçu, E., & Karatekin, K. (2017). Sosyal bilgiler ders kitaplarında bilim adamları. Kastamonu Eğitim Dergisi, 25(6), 2127–2152.
• Türk Dil Kurumu [TDK] (2011). Türkçe sözlük (11. Baskı). Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türkmen, H. (2008). Turkish primary students’ perceptions about scientist and what factors affecting the image of the scientists. Eurasia Journal of Mathematics, Science and Technology Education, 4(1), 55–61. [CrossRef]
• Web archive (2019). Bir Türkan Saylan Portresi. Retrieved from https ://we b.arc hive. org/w eb/20 13103 10158 57, http: //www .ntvm snbc. com/i d/249 56306 /. adresinden 15.01.2021 tarihinde erişilmiştir.
• Yalçın, F. A. (2012). Öğretmen adaylarının bilim insanı imajlarının bazı değişkenlere göre incelenmesi. İlköğretim Online, 11(3), 611–628.