Öğretim Üyelerinin Algılarına Göre Nepotizm ile Örgütsel Güven Arasındaki İlişkinin İncelenmesi

Yıl 2024, Cilt: 8 Sayı: 1, 47 - 67, 10.07.2024

Necmi Gökyer Yeşim Demir

Öz

Nepotizm, Latince kökenli bir kelime olup akraba kayırmacılığı olarak tanımlanmaktadır. Nitelik bağlamında daha iyi bir noktaya ulaşmayı hedefleyen ülkemizde bu sürecin merkezinde bulunan ve bilimsel çalışmaların sürdürüldüğü üniversitelerin etik ilkelere önem vermelerinin yanı sıra, kurumsal yapı içinde de güven ortamını oluşturmaları örgütsel amaçları arasındadır. Yükseköğretim kurumlarına akademik personelin bulunması, seçimi, atanması, yetiştirilmesi, yükselmesi, ücretlendirilmesi ve ödüllendirilmesi, unvan sahibi olma gibi süreçlerde tüm adaylara eşit düzeyde yaklaşılması kuruma olan saygıyı ve güveni arttıracaktır. İlerlemenin önündeki engellerden biri olan nepotizm, işe girişte, ilerlemede ve ödüllendirmede adaletsizlikler oluşturarak çalışanlar ile çalıştıkları örgütler arasındaki bağı zayıflatır. Bu yüzden araştırma kapsamında bu iki önemli kavram olan nepotizm ve örgütsel güven üzerinde durulmuştur. Bu araştırmanın amacı öğretim üyelerinin (Profesör, Doçent ve Doktora Öğretim Üyesi) nepotizm ve örgütsel güven algılarının belirlenmesidir. Araştırmanın yöntemi ilişkisel tarama yöntemi olup araştırma kapsamında Fırat Üniversitesi’nde görev yapan öğretim üyeleri ile betimsel ve nicel bir araştırma gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın evrenini Fırat Üniversitesi’nde 2020-2021 yıllarında görev yapan 980 öğretim üyeleri oluşturmaktadır. Araştırmanın örneklemini basit seçkisiz örnekleme yöntemi ile 280 öğretim üyesi oluşturmaktadır. Fırat Üniversitesi’nde görev yapan öğretim üyelerinin nepotizm algıları McLaughin ile Ford (1985) ve Abdalla et al. (1998)’in insan kaynaklarında görevli yöneticiler için geliştirtiği nepotizm ölçeğinin, Avcı ve Asunakutlu (2009) tarafından Türkçeye uyarlanmış hali kullanılarak ölçülmüştür. Çalışmanın örneklemini Fırat Üniversitesi’nde görev yapan öğretim üyelerinden meydana gelmesi ve çalışanların çoğunlukla grup ya da takım halinde çalışmak zorunda olduklarından, Büte (2011) tarafından yapılan çalışmanın sonucuna göre Özmen (2016)’in tezinde kullanılan Örgütsel Güven Ölçeği kullanılmıştır. Araştırma sonuçlarına göre akademisyenlerin mesleki kıdemleri değişkenine göre işlem kayırmacılığı alt boyutunda anlamlı farklılık tespit edilirken başka hiçbir boyutta anlamlı farklılık görülmemiştir. Akademisyenlerin nepotizm algılarının güçlendikçe örgütsel güven algılarının azaldığı tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

nepotizm,, Güven, Örgütsel Güven, Öğretim üyesi.

Etik Beyan

Makale içerisinde belirtilmiştir.

Kaynakça

• Yükseköğretim Kanunu. (1981). T.C. Resmi Gazete (17506, 6 Kasım 1981)
• Aktan, C. C. (2002). Yoksullukla Mücadele Stratejileri. Hak-İş Konfederasyonu Yayını. http://docplayer.biz.tr/1582757-C-c-aktan-ed-yoksullukla-mucadele-stratejileri-ankara-hak-is-konfederasyonu-yayini-2002.html
• Asunakutlu, T. (2011). Klasik ve Neo-Klasik Dönemde Örgütsel Güvenin Karşılaştırılması Üzerine Bir Deneme. Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırmaları Dergisi, 1(5), 1-17.
• Atalan, B. D. (2017). Öğretim Elemanlarının Mobbing'e Maruz Kalma Düzeylerinin İş Doyumuyla İlişkisi Yüksek Lisans Tezi]. Fırat Üniversitesi.
• Barbaros, Z. (2015). Nepotizm Üzerine Bir Çalışma Kamu Özel Sektör Karşılaştırması [Yüksek Lisans Tezi]. Beykent Üniversitesi.
• Bayhan, V. (2002). “Demokrasi ve Sivil Toplum Örgütlerinin Engelleri: Patronaj ve Nepotizm”, Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 26 (1), 1-13.
• Büte, M. (2011). Etik İklim, Örgütsel Güven ve Bireysel Performans Arasındaki İlişki. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 25(1), 171-192.
• Büyüköztürk, Ş. (2009). Bilimsel Araştırma Yöntemleri (10. Baskı). Pegem Akademi.
• Büyüköztürk, Ş., Çakmak, E. K., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş. ve Demirel F. (2019). Eğitimde Bilimsel Araştırma Yöntemleri (26. Baskı). Pegem Akademi.
• Çokluk, Ö., Şekercioğlu, G. ve Büyüköztürk, Ş. (2012). Sosyal Bilimler İçin Çok Değişkenli İstatistik SPSS ve Lisrel Uygulamaları (2. Baskı). PEGEM AKADEMİ.
• Can, A. (2014). SPSS ile Bilimsel Araştırıma Sürecinde Nicel Veri Analizi. Pegem Akademi.
• Cemaloğlu, N. ve Kılınç, Ç. (2012). Okul Müdürlerinin Liderlik Stilleri ile Öğretmenlerin Örgütsel Güven Düzeyleri Arasındaki İlişki. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1(23), 132-156.
• Çelik, K. ve Erdem, A. R. (2012). Üniversitede Çalışan İdari Personele Göre “Kayırmacılık”. Akdeniz Eğitim Araştırmaları Dergisi, 11, 23-30.
• Demaj, E. (2012). Nepotism, Favoritism And Cronyism And Their Impact On Organizational Trust And Commitment: The Service Sector Case In Albania, Faculty Of Ekonomics And Administrative Science, Epoka University.
• Demirbilek, N. (2018). Okul Müdürlerinin Kayırmacı Davranışlarının Öğretmenlerin Örgütsel Adalet Algıları ile Müdüre Güvene Etkisi Doktora Lisans Tezi]. İnönü Üniversitesi.
• Demircan, N. ve Ceylan, A. (2003). Örgütsel Güven Kavramı: Nedenleri ve Sonuçları. Yönetim ve Ekonomi: Celal Bayar Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 10(2), 139-150.
• Demirel, Y. ve Savaş, Y. (2017). Nepotizmin Yenilik ve Yetenek Yönetimi Üzerine Etkisi. Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, 6(1), 129-142.
• Demirtaş, H. ve Demirbilek, N. (2019). ''Okul Müdürlerinin Kayırmacı Davranışlarının Öğretmenlerin Örgütsel Adalet Algıları ile Müdüre Güvene Etkisi'', Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9 (17), 111-142.
• Dirgen, N. (2019). Örgütsel Nepotizm ve Psikolojik Sahiplenme Arasındaki İlişkide Örgütsel Güvenin Aracılık Rolü: Bankacılık Sektöründe Bir Araştırma Yüksek Lisans Tezi]. Sakarya Üniversitesi.
• Eken, Y. (2015). Nepotizm ve Kronizmin Çalışanların Performansı Üzerine Etkisi Yüksek Lisans Tezi]. Beykent Üniversitesi.
• Ercan, Y. (2006). Okullardaki Örgütsel Güven Düzeyinin Bazı Değişkenler Açısından İncelenmesi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (16), 739-756.
• Ergeç, S. (2020). Nepotizmin Örgütsel Güven Üzerine Etkisi: Hastaneler Üzerine Bir Araştırma Yüksek Lisans Tezi]. Mersin Üniversitesi.
• Fırat Üniversitesi 2022 Yılı Performans Programı (2022). Erişim tarihi: 1 Mayıs 2022.
• Fraenkel, J.R., Wallen, N.E. & Hyun, H.H. (2012). How to Design and Evaluate Research in Education (8. Edition). McGraw-Hill Education.
• https://saochhengpheng.files.wordpress.com/2017/03/jack_fraenkel_norman_wallen_helen_hyun-how_to_design_and_evaluate_research_in_education_8th_edition_-mcgraw-hill_humanities_social_sciences_languages2011.pdf
• Guzzo, R. F., Wang, X., Madera, J. M., & Abbott, J. (2021). Organizational Trust in Times of COVID-19: Hospitality Employees’ Affective Responses to Managers’ Communication. International Journal of Hospitality Management, 93, 102778.
• Gülay, S. S. (2018). Öğretmenlerin Kayırmacılık Algıları ile Örgütsel Güven Düzeyleri Arasındaki İlişkinin İncelenmesi Doktora Tezi]. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi.
• Günaydın, S. C. (2001). İşletmelerde Örgütsel Adalet ve Örgütsel Güven Değişkenlerinin Politik Davranış Algısı ve İşbirliği Yapma Eğilimine Etkisini İnceleyen Bir Çalışma Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Marmara Üniversitesi.https://www.proquest.com/openview/ce86c1ce245ba6ed65a142193fa13f2c/1?pq-origsite=gscholar&cbl=2026366&diss=y
• Halis, M., Gökgöz, G. S. ve Yaşar, Ö. (2007). Örgütsel Güvenin Belirleyici Faktörleri ve Bankacilik Sektöründe Bir Uygulama. Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9(17), ss.187-205. https://dergipark.org.tr/tr/pub/manassosyal/issue/49948/640100
• Ignatowski, G., Sułkowski, Ł., & Stopczyński, B. (2021). Risk of İncreased Acceptance for Organizational Nepotism and Cronyism During The COVID-19 Pandemic. Risks, 9(4), s.59. https://doi.org/10.3390/risks9040059.
• Irzık, G. (2008). Eğitim, Üniversiteler ve Bilim İnsanlarının Meslek Etiği. A. Erzan (Ed.), Bilim Etiği El Kitabı. (ss. 47-62) içinde. Türkiye Bilimler Akademisi.
• İbn-i Haldun. (1988). Mukaddime. (Z. K. Ugan, Çev.). Milli Eğitim Basımevi.
• Karaca, N. (2021). Algılanan Nepotizm, Kronizm ve Partizanlığın Örgütsel İntikam Üzerine Etkisi Yüksek Lisans Tezi]. İnönü Üniversitesi.
• Karacaoğlu, K. ve Yörük, D., (2012), “Çalışanların Nepotizm ve Örgütsel Adalet Algılamaları: Orta Anadolu Bölgesinde Bir Aile İşletmesi Uygulaması”, İş, Güç, Endüstri İlişkileri ve İnsan Kaynakları Dergisi, 14(3), 43-64. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/235322
• Karasar, N. (1991). Bilimsel Araştırma Teknikleri. Sanem Matbaacılık.
• Köktürk, A. (2011). Modern Öncesi Devletin Yönetim Anlayışı. Güvenlik Stratejileri Dergisi, 7(13), 73-97. https://dergipark.org.tr/tr/pub/guvenlikstrtj/issue/7530/99184
• Meriç, E. ve Erdem, M. (2013). İlköğretim Okullarında Görev Yapan Öğretmenlerin Algılarına Göre Okul Yönetiminde Kayırmacılık. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi Dergisi, 19(3), ss.467-498. https://dergipark.org.tr/en/pub/kuey/issue/10319/126559
• Muca, K. E. (2019). Kayırmacılığın Örgütsel Güven ve Örgütsel Bağlılık Algılaması Üzerindeki Etkisi: Kuşadası'ndaki 4 Ve 5 Yıldızlı Konaklma İşletmeleri Örneği [Yüksek Lisans Tezi]. Adnan Menderes Üniversitesi.
• Orhan, U. ve Ergeç, S. (2021). Nepotizmin Örgütsel Güvene Etkisine Yönelik Bir Çalışma: Hastaneler Örneği. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9(116), 16-33. http://dx.doi.org/10.29228/ASOS.50084
• Özçelik, E. (2021). Nepotizm (Akraba Kayırmacılığı). C. C. Aktan ve O. K. Acar (Ed.), Kamu Yönetiminde Kayırmacılık (ss. 160-177) içinde. SOBİAD Hukuk ve İktisat Araştırmaları Yayınları. https://www.researchgate.net/profile/Tolga.
• Özkanan, A. ve Erdem, R. (2014). 'Yönetim Kayırmacı Uygulamalar: Kavramsal Bir Çerçeve', Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (20), 179-206. https://dergipark.org.tr/en/pub/sbe/issue/23217/247942.
• Özsemerci, K. (2003). Türk Kamu Yönetiminde Yolsuzluklar, Nedenleri, Zararları ve Çözüm Önerileri. T.C. Sayıştay Araştırma, İnceleme, Çeviri Dizisi, 27. https://www.etik.gov.tr/wp-content/uploads/2019/03/kemalozsemerci-TurkKamuYonetimindeYolsuzluklarnedenleri.pdf
• Polat, M. (2019). Nepotizm ve Psikolojik Sözleşme İhlallerinin Karşıtı İş Davranışlarına Etkisi Yüksek Lisans Tezi]. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi.
• Polat, R. (2013). Ortaöğretim Kurumlarında Kronizm Algısının Örgütsel Güven Üzerindeki Etkisi Yüksek Lisans Tezi]. Fırat Üniversitesi.
• Tokgöz, E. (2012). Örgütsel Güven, Örgütsel Özdeşleşme ve Örgütsel Vatandaşlık Davranışı Arasındaki İlişki Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Balıkesir Üniversitesi.
• Top, M. (2012). Hekim ve Hemşirelerde Örgütsel Bağlılık, Örgütsel Güven ve İş Doyumu Profili, Istanbul Business Research, 41(2), 258-277.
• Turan, M. (2020). Spor Bilimleri Fakültelerinde Görev Yapan Akademik Personelin Nepotizm Ve Kronizm Düzeylerinin İncelenmesi Doktora Tezi]. Atatürk Üniversitesi.
• Türk Dil Kurumu (TDK) Sözlüğü, (2020). https://sozluk.gov.tr/ Erişim tarihi: 11 Mayıs 2020.
• Yılmaz, K. (2008). The Relationship Between Organizational Trust and Organizational Commitment in Turkish Primary Schools. Journal of Applied Sciences, 8(12), 2293-2299.
• Yılmaz, R. K. (2022). Dünyada ve Türkiye'de Yükseköğretimde Kayırmacılık Yüksek Lisans Tezi]. Hacettepe Üniversitesi.