The Imagination of “Almıs”, as a Mythic Creature in Altai Legends

Yıl 2022, Cilt: 22 Sayı: 2, 229 - 249, 28.12.2022

Ferah Turker

https://doi.org/10.32449/egetdid.1182253

Öz

Mitik Bir Varlık Olan “Almıs”ın Altay Efsanelerindeki Tasavvuru

Öz

Zengin Altay sözlü geleneğinin içinde önemli bir yere sahip olan destanlar, masallar ve efsaneler, geleneksel inanç sistemi hakkında bilgi edinmemizi sağlayan kaynaklardandır. Özellikle, köken itibarıyla arkaik döneme kadar dayanan demonik varlıklarla ilgili zengin bir hazine niteliğindedir. Bu varlıklar arasında “Almıs”la ilgili anlatmaların daha yaygın olduğu görülmektedir. Altaylılarda “Almıs”, “Almın”, “Albın” veya “Albıs” olarak adlandırılan bu demonun, Türk boylarının hemen hepsinde yer alan “Alkarısı”na karşılık geldiği önemli araştırmacılar tarafından ifade edilmektedir. Altay sözlü geleneğinde Almıs’la ilgili anlatmalara bakıldığında tek bir tasavvurun olmadığı, Almıs’ın çok farklı görünüşlerde karşımıza çıktığını söylemek gerekir. Antropomorfik bir varlık olarak tasavvur edilen bu demon, pek çok olağanüstü fiziksel özelliğe sahiptir. Almıs’ın sahip olduğu olağanüstülükler, onun korkunçluğunu vurgulamakta ve demonik bir varlık olarak Almıs tasavvurunu güçlendirmektedir. Makalede, Altay efsanelerinden hareketle bu demonik varlığın geleneksel Altay inanç sistemi içerisindeki tasavvuru üzerine bir inceleme ve değerlendirme yapılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Almıs, Alkarısı, Altay, efsane, mit, Erlik, yer altı, demon, şekil değiştirme

Kaynakça

• Alekseyev, N.A. (2013). Türk Dilli Sibirya Halklarının Şamanizmi. Metin Ergun (Çev.). Konya: Kömen Yayınları.
• Anohin, A.V. (2006). Altay Şamanlığına Ait Materyaller. Zekeriya Karadavut-Jannet Meyermanova (Çev.). Konya: Kömen Yayınları.
• Atnur, Gülhan (2010) Sibirya’daki Bazı Türk Boylarının Destanlarında Halk Hekimliği Uygulamaları. Bilig, 55, 51-70.
• Bayat, Fuzuli (2007). Türk Mitolojik Sistemi (Kutsal Dişi- Mitolojik Ana, Umay Paradigmasında İlkel Mitolojik Kategoriler- İyeler ve Demonoloji): C. II. Ankara: Ötüken Yayınları.
• Dilek, İbrahim (2002). Altay Destanları I. Ankara: TDK Yayınları.
• Dilek, İbrahim (2021). Türk Mitoloji Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
• Dоrоnin, Dmitriy Yurеviç (2016). Mеjdu kоzlоm i lyudоеdоm: mifоlоgiçеskiе rаsskаzı оb аlmısах nа аltае. Jivaya Starina, 1 (89), 12-17. Ergun, Pervin (2019). Sibirya Türklerinin Destanlarında İyeler. Konya: Kömen Yayınları.
• İnan, Abdülkadir (1987). Makaleler ve İncelemeler: C. II. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Lvovo E.L., Oktyabrskaya, İ.V., Sagalayev A.M. & Usmanova (2013a). Güney Sibirya Türklerinin Geleneksel Dünya Görüşleri (Kainat ve Zaman. Nesneler Dünyası). Metin Ergun (Çev.). Konya: Kömen Yayınları.
• Lvovo E.L., Oktyabrskaya, İ.V., Sagalayev A.M. & Usmanova (2013b). Güney Sibirya Türklerinin Geleneksel Dünya Görüşleri (İnsan ve Toplum). Metin Ergun (Çev.). Konya: Kömen Yayınları.
• Ögel, Bahaeddin (1993). Türk Mitolojisi (Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar): C. I. Ankara: TTK Yayınları.
• Potapov, L.P. (2012). Altay Şamanizmi (Çev. Metin Ergun). Konya: Kömen Yayınları.
• Türker, Ferah (2011). Altay Türklerinin Efsaneleri (İnceleme Metin). (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ege Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir.
• Yadаnоvа Kuzеlеş Vlаdimirоvnа (2012). Nеskаzoçnаya prozа tеlеngitov. (Dissеrtаtsiya nа sоiskаniе uçеnоy stеpеni kаndidаtа filоlоgiçеskiх nаuk). Rossiyskаya аkаdеmiya nаuk ordеnа drujbı nаrodov institut mirovoy litеrаturı im. A. M. Gorkogo, Mоskovа. Yadаnоvа Kuzеlеş Vlаdimirоvnа (2020). Predaniya Ulaganskogo Rayona Respubliki Altay. Gorno-Altaysk: БНУ РА «НИИ алтаистики им. С.С. Суразакова»
• Yamaeva, Elizabeta Erkinovna (2002). Duhovnaya kul’tura altaytsev: epos, mif, ritual. (Dissеrtаtsiya nа sоiskаniе uçеnоy stеpеni dоktоrа istоriçеskiх nаuk). Institut gumаnitаrnıх isslеdоvаniy Rеspubliki Аltаy. Gorno-Altaysk.