Geleneksel Türk Sanatında Keseler (Kayseri İli Örneği)

Yıl 2024, Cilt: 24 Sayı: 1, 173 - 190, 13.06.2024

Nurhan Özkan Kuş Derya Çelik Nurgul Kılınç

https://doi.org/10.32449/egetdid.1420639

Öz

Türk kültüründe günlük yaşamda; içinde para, altın, gümüş, tütün, mühür, saat, baharat, cüz gibi nesneleri taşımak, aynı zamanda giysileri süslemek için kullanılan el işi keseler bu araştırmanın konusunu oluşturmaktadır. Araştırmada, geleneksel Türk sanatları içinde önemli bir yere sahip, maddi kültür değerlerinden olan el işi keselerinin kullanım amacı, boyut, malzeme, renk, desen, motif vb. teknik ve tasarım özelliklerini belirlemek amaçlanmıştır. Araştırmanın modeli nitel araştırma yöntemlerinden, etnoğrafik modeldir. Araştırmada saha çalışması yapılmıştır. Araştırma kapsamında, Kayseri Etnografya Müzesi’nde bulunan 13 adet para, 9 adet tütün, 1 adet mühür ve 2 adet saat kesesinden oluşan toplam 25 adet kese örneği incelenmiştir. Keselerin fotoğrafları çekilerek ölçüleri alınmış, tasarım ve teknik özellikleri gözlem formlarına kaydedilmiştir. Gözlem formlarının doldurulmasında envanter kayıtlarından da yararlanılmıştır. Araştırma sonucunda, para keselerinin genellikle tığ ile örüldüğü, tütün keselerinin kumaşa uygulandığı, saat keselerinin ise boncuk örme ve tığ ile örme teknikleri ile yapıldığı, keselerin süslemesinde, bitkisel, geometrik, figürlü, nesneli motifli kompozisyonlar uygulandığı tespit edilmiştir. Araştırmanın, kültür değerlerimizden olan hem estetik hem de işlevsel özellikleri ile dikkat çeken keselerin özelliklerinin belirlenmesi, tasarım ve teknik özellikleri ile tasarımcılara esin kaynağı olması açısından önemli olduğu düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Keseler, Türk Kültürü, Örme Keseler, Dokuma Keseler, Kayseri

Pouches in Turkish Culture (Case of Kayseri Province)

Öz

Daily life in Turkish culture; Handcrafted pouches used to carry objects such as money, gold, silver, tobacco, seals, watches, spices and juz, as well as to decorate clothes, are the subject of this research. The aim of the research is to introduce and document the handcrafted pouches, one of our material cultural values, which have an important place in our traditional Turkish arts, and to transfer the like of past experiences to future generations. Field study was carried out in the research. Within the scope of the research, a total of 25 pouch samples, consisting of 13 money, 9 tobacco, 1 seal and 2 watch pouches in Kayseri Ethnography Museum, were examined. The pouches were taken photographs and measured. The technical, material, color, size, motif and pattern features of the pouches were examined. Observation forms were created by using the information in the inventory records. The illustrations were made in Adobe Illustrator. As a result of the research, it was found that money pouches are usually crocheted, tobacco pouches are applied to the fabric, and watch pouches are made with bead knitting and crochet knitting techniques. It is seen that compositions with floral, geometric, figured and object motifs are applied in the decoration of the pouches. It is thought that the research is important in terms of determining the characteristics of the pouches, which attract attention with both their aesthetic and functional features, which are among our cultural values, and providing inspiration for designers with their design and technical features.

Anahtar Kelimeler

Turkish Culture, Knitted pouches, weaving pouches, Kayseri

Kaynakça

• Aslanapa, O. (2000). Türk sanatı. Remzi.
• Atilla, D. (2009). İç Anadolu bölgesi Nevşehir il müzesinde bulunan el sanatları örnekleri üzerine bir araştırma. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Aytaç, G. (2009). Türk kültüründe keseler. Journal of Art and Human, 1(2), 13-21.
• Baçan, V. (2007). Afyonkarahisar büzesinde yer alan tığ örgüsü para keseleri. İ. Ü. Nasrattınoğlu & S. Türkoğlu (Haz.) II. Uluslararası Romanya’da Türk Kültürünün İzleri Sempozyumu Bildirileri içinde (s.93-103). Golden.
• Çağdaş M., Bor A., Yasa Y. (2013). Scarfs used in the town Argıthanı as an element completing clothing, AASRI Advanced Social Science Letters. 3, 41-46
• Çakır, F. (2013). Orta Karadeniz bölgesinde yer alan Ordu, Samsun, Tokat müzelerindeki kese örneklerinin değerlendirilmesi. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi].Gazi Üniversitesi.
• Çetin, Y. & Cavit P., (2020). Geç Osmanlı - erken Cumhuriyet dönemlerine tarihlendirilen bir grup tütün kesesi üzerine değerlendirme. Social Science Development Journal, 5(22), 221-239.
• Çoruhlu, Yaşar (2002). Hun Sanatı. Türkler Ansiklopedisi, (Vol. 4, ss. 54-76). Yeni Türkiye.
• Doğan, Ş, (2016). Konya etnografya müzesinde bulunan para keseleri. Uluslararası Geçmişten Geleceğe Sanat Sempozyumu içinde (s.667-673).
• Gargi, Z. (2007). Ege bölgesi geleneksel kadın giyiminde bel aksesuarları (İzmir, Aydın, Manisa Örneğinde). [Yayınlanmamış sanatta yeterlik tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Güngör, M. (2013). Giyim kültürü ve giysiye sahip olma arzuları: giyim mandalası. Ekev Akademi Dergisi, 17(54), 205-211.
• İskenderzade, L. (2010). Anadolu Selçuklu saray çinilerinde insan figürü. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Selçuk Üniversitesi.
• Karamağralı, B. (1984). Muhammed siyah kalem’e atfedilen minyatürler. Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Karaman, Ş. & Çakmaktepe, M. F. (2021). Sivas arkeoloji müzesindeki tığ ile örme keseler. Kalemişi – Türk Sanatları Dergisi, 9(18), 91–105. doi: 10.7816/kalemisi-08-18-07, s. 91–105.
• Kayadibi, P. (2000). Bursa yöresinde ve müzesinde bulunabilen tığ örgüsü para, saat ve tütün keseleri üzerine bir araştırma ve yeni tasarımlar. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Gazi Üniversitesi.
• Kayadibi, P. (2018). Kültür mirasımız para keselerinden örnekler. Arış Dergisi, (13), 46-52. https://doi.org/10.34242/akmbaris.2019.78
• Koç, F., Koca, E. & Pamuk, B. (2010). 17-18. yüzyıl Türk minyatürlerindeki kadın giysilerinde yaka ve kol formu özellikleri. M. Cengiz, T. O. Özgün, M. Uçmaz & G. Yaman (Haz.) Orhon Yazıtlarının Bulunuşundan 120 Yıl Sonra Türklük Bilimi ve 21. Yüzyıl konulu 3. Uluslararası Türkiyat Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri (s. 479-495). Hacettepe Üniversitesi.
• Koçu, R. E. (1967). Türk giyim kuşam süslenme sözlüğü. Sümerbank.
• Koçu, R. E. (1996). Türk giyim kuşam ve süslenme sözlüğü. Güncel.
• Köylüoğlu, N. (1988). Edirne müzesinde bulunan keseler. Türk Etnografya Dergisi, (68), 59-108.
• Ögel, B. (1991). Türk Kültür Tarihine Giriş 5, Türklerde Giyecek ve Süslenme (Göktürklerden Osmanlılara). Kültür Bakanlığı/ 638 Kültür Eserleri Dizisi/ 46.
• Özbağı, T. & Kayadibi, P. (2000). Osmanlı dönemi para keseleri üzerine. İ. Çalışan (Haz.) Tarihi, Kültürü ve Sanatıyla Eyüpsultan Sempozyumu IV bildirileri içinde (s. 52-59). Eyüpsultan Belediyesi.
• Özbel, K. (1949). Eski Türk keseleri, el sanatları VI: kılavuz kitapları. Halkevleri Bürosu.
• Özçıtak, S. (2010). Bergama Arkeoloji Müzesi’nde bulunan geleneksel tekstillerin kataloglanması, [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Pakalın, M. Z. (1983). Osmanlı tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü II. Milli Eğitim.
• Somçağ, H. (2018). Gerede örgü keseleri. Kalemişi - Türk Sanatları Dergisi, 6(12) 347- 361. DOI: 10.7816/kalemisi-06-12-12
• Soysaldı, A. & Kayadibi, P. (2008). Süslemeli kumaş keseler. Gazi Üniversitesi, 1. Ulusal El Sanatları Sempozyumu Bildirileri içinde (s. 431-436). Gazi Üniversitesi.
• Taş, E. (2020) Beşkonaklar etnografya müzesi ve geleneksel Malatya Evi’nde bulunan el işi keseler. İnönü University International Journal of Social Sciences, 9(2), 564-578.
• Sanatın Yolculuğu (2022) www.sanatinyolculugu.comFlesker-i-bazar-sarayi (Erişim Tarihi: 15.11.2022)