Ermeni Tarih Yazıcılığı

Yıl 2007, Cilt: 22 Sayı: 1, 1 - 18, 01.06.2007

Aygün Attar

Öz

Dünya Tarihçiliğinde, Osmanlı Devleti Tarihi hariç tutulacak olursa, Türk Tarihi kadar dış kaynaklara dayanan birbaşka tarih hemen hemen yoktur demek mümkündür. Bu durum eski dönemlere doğru gidildikçe kendisini iyice hissettirmektedir. Türk Tarihçiliği l930’lu yıllardan itibaren Osmanlı öncesi Türk Tarihi’ni, Çin, Latin, Grek, Fars ve Arap kaynaklarından yapılan çalışmalar veya bunlar üzerine yapılan yabancı çalışmalardan yararlanmak suretiyle ortaya koymaya çalışmıştır. Fakat Türk Tarihçiliği Kafkas menbaalarmdan, özellikle de Ermeni kaynaklarından istifade etmekte zayıf kalmıştır. Özellikle Hun döneminden başlamak üzerine Ogur göçleri, Sabirler, Hazarlar, Kıpçaklar ve sair Türk toplulukları hakkında bilgi veren bu kaynakların güvenilir ellerde çalışılması, Osmanlı öncesi tarihimizin ortaya konmasında önemli bir yer tutacak olduğu açıktır. Bu çalışmamızda gerek Ermeni Kaynaklarında Türk Tarihi ile bilgi verilen eserler tespit edilmiş, gerekse Ermeni Tarihçiliğinin psikolojik yapısı ortaya konularak kaynaklar etraflıca değerlendirilmiştir. Bu açıdan bakıldığında çalışmamızın bu kaynakları değerlendirecek araştırmacılar için bir rehber vazifesi göreceğini ümid ediyoruz

Anahtar Kelimeler

Türk Tarihi, Ermeni Tarihi, Ermeni Kaynakları, Ortaçağ, Tarih Yazıcılığı

Kaynakça

• A. Arşiv Kaynakları ve Kaynak Eserler
• Abraam Erevantsi, İstmiya voyn 1721-1736 gg., İzd—vo ArmFAN SSSR, Erevan.
• Ananiya Sirakatsi (1970), İzd. A. G. Abramyan— G. B. Petrosyan, Erevan.
• Arhiv Egia Muşegyana, pisma, pap. IV, vr. 22
• Arhiv vneşney politiki Rossii: Fond “Snoşeniya Rossii s Armeniey” (SRA), 1722-1739.
• Collection des historiens anciens et modemes des I’Armenie Per V. Langlois, Paris.
• Dnevnik osadl- Isfagana afgançamj (1870), vedenmy Petrosom di Sarkisom
• Gilanentsem, 1722 po 1723 gg., K. Patkanova,
• Stpetersburg 1870 Foma Metsopskiy, İstoriya Timur—lanka, Per. T. I. T er—Grıgoryan Baku 1957. Foma Metsopskiy, İstoriya, A—18 (1447) (na drevnearm. yaz), Hr. V rukopis.
• Fonde LO IVAN SSSR (Leningradskoe otdelenie
• Inistituta Vostokovedeniya AN SSSR). Fond “Snoşeniya Rossii s Gruziey” (SRG), 1500 1725. Fond “Snoşeniya Rossii s Persiey” (SRP), 1715— 1718. Fond “Snoşeniya Rossii s Persiey” (SRP), 1723—1727. Fond “Snoşeniya Rossii s Turtsiey (Rusya ile Türkiye İlişkileri Fonu)” (SRT), 1723—1726. Fond SRA, 1722, dosya A, 12, 14-15—A, 1723-1723 “A”, op. 100/1, (1. 1, 12-A,
• E1, (1. 4, vr. 45; 1724, dosya 3. Girk tltots (1901), Tiflis. Girk tltots, Kniga poslaniy, Arm. Tekst s gruz. Per. issled. komment izdanl Z.
• N. Aleksidze, Tiblisi 1968. Gosudarstvenmy Arhiv Astrahanskoy oblasti Grigor Daranagtsi (1915), Hronika, İzd. Vartapeta. M. Nişanyana, İerusalim. Histoire d’ Armenie par le patriarch Jean VI dit Jean Catholics, Paris 1841. Inistitut rukopisey pri Gosudarstvo Ministrov Armyanskoy R. im. M. Maştotsa
• — Matenedaran. Rukopisi (Yazma Eserler Listesi): N: 1- 8979 arası. İstoriya Armenii Favstos Buzanda (1953), Per. s drevnearm. i komment. M. A.
• Gevorkyana, Erevan. İstoriya katalikosa Abraam Kretatsi o sobıtiyah ego jizni i o Nadirşahe
• persidskom, Vagarşapet 1870. Koryun (1941), Jitiye Maştots, Erevan. Koryun (1962), Jitiye Maştotsa, Predisloviye k, Per na russkii, ed. S. V.:
• Arakelyana, Erevan. Movses Kalankatvatsi (1984), İstoriya stranı Aluank, Per. s drevnearm. predisl i
• komment. Ş. V. Smbatyana, Efevan. Qandzaketsi Kirakos (1946), İstoriya, Per. s drevnearmyansk. T. İ. Ter—
• Grigoryana, Baku. Simeon Lahatsi (1936), Putevıe zametki, İzd. N. Akinyana, Vena. Simeon Lahetsi (1965), Putevıe zametki, Per. predisl i komment. M. O.
• Darbinyan—Melikyan, Moscow. Th. Ardzrouni (1874), X—e S. Histoire des Ardzrouni, tr. Par M. Brosset,
• Collection Historiens Armeniens, Paris. The History ofthe Caucasian Albanian by Movses Dashuranci, Translated by C.
• J. F. Dowsett, London 1961. Tsentralmy Gosudarstvennıy Arhiv Drevnih Aktov: Fond “Snoşeniya Rosii s
• Armeniey” (SRA), 1626—1718 Vseobşayaistoriya Vardana Velikogo, Per. N. Emina, Moscow 1861. Yelişe (1957), O Vardane 1 armyanskoy voyne, Erevan. Yelişe (1971), O Vardan 1 voyne armyanskoy, Per. s drevnearmyanskogo akad.
• İ. A. Orbeli, Podgot. k izd K. N. Yuzbaşyan, Erevan. B. Kitap ve‘Makaleler ABEGYAN, G. (1965), İştoi'iya Sebeosa i probleme ”Anonima”, Erevan. ABEQYAN, M. (1948), Istoriya drevnearmyanskoy literaturı, Erevan. ABEQYAN, M. İstoriya drevnearmyanskoy Ananiya Şirakatsi, Voprosı i rişeniya, Per. iizd. İ. A. Orbeli, V.. .1918 ABRAM, A. G.; ABRAMYAN, RA. (1968), Divan Egia Kametsi, 1968. ABRANYAN, A. G. (1953), Siranı'tsa iz istorii narodov Zakavkazya i armyano- russkih otnoşenı'y, Erevan. ABRANYAN, A. G. (1964), Dokumentı iz istorii sovmestnoy borbı narodov
• Zakavkazya protiv turetskih agressorov v pervoy çetvetti
• XVIII v., IFJ AN ArmSSR. ABRANYAN, A. G; GABRIELYAN, D. (1954), Naizdannıe pesni Ker—oglı, İAN ArmSSR. ADONTS, G. (1915), Armyanskaya literatura. Novıy ensiklopediçeskıy slovar,
• t.III, Brokqauz 1 Efron. AGULETSI, Z. (1938), Dnevnik, Erevan. AIRIVANTSI, M. (1848), Hronograjiçeskaya istoriya, Per. K. P. Patkanova, StPetersburg. AKULİSSKİY, Z. (1939), Dnevnık Per. russki. ,.Erevan Albanya Tarixi, Azerice çvr. Z. Bunyadov, Bakı 1993. ALIEV, K. (1992), Antzçnaya Kavkazskaya Albaniya, Baku. ANETSI, Samuel (1893), Tarih, Vagarşapat. BABAYAN, L. O. (1969), Soçialno—ekonomiçeskaya i politiçeskaya istoriya
• Armenii v XIII-XI V vv, Moscow. BROSSET, M. (1876), Memoires historiques sur les Sojîs par le diacre
• Zacaria, Collection d’ histor. Arın,, T. II, StPetersburg. BUZANDATSİ, F. (1883), İstoriya Armeniz', StPetersburg. DAVRIJETSİ, A. (1896), İstoriya, Vagarşapat. DAVRIJETSI, A (1973), Kniga isioriya, Per. L. A. Hanlaryan, Moscow 1973. DJAFAROV, Yu. R. (1977), ‘K vaprosu o haylandurah Elişe,Pismenn1e
• pamyatniki i problemi istorii kultum narodov Vostoka, Moscow. DJAFAROV, Yu. R. (1981), ‘Rannie gunnı na Kafkaze. K inierpretatsii
• greçeskih i armyanskih istoçnikov’, Voprosı istorii,
• ideologii, ŞlosoŞi, kulturı narodov Vostoka,
• İstoçnikovedenie, istoriograŞya. Tezisı korŞ‘erentsii
• aspirantov i molodıh nauçmh sotrudnikov, Moscow. DJALALYAN, E. H. (1868), Kratkaya iston'ya stranıAgvanskoy, Ieruselim. EREVANTSI, A. (1939), İstoriya voyn ]721— 1736 gg., Erevan: İzd—vo ArmFAN SSSR. EREVANTSİ, S. (1873), Djambr. Pamyatnaya kniga, zertsalo i sbornik vseh
• obstoyaielstv svyatogo prestola Eçmiadzina i okrestnıh
• monastırey, Vagarşapat. EZOV, G. A. (1898), Snoşeniya Petra Velikogo s armyanskim narodom, StPetersburg. GİLANETSİ, Patros di Sarkis (1863), Dnevnik, Jurnal Krunk, Tiflis. HALATYANT S, G. (1896), Halatyants, Armyanskiye Arşakidı v “İstorii
• Armenı'ı' ” Moiseya Horenskogo, Moscow. İONNİSYAN, A. G. (1921), Vopros vozniknoveniya russkoy orientatsii armyan, Eçmiadzin. KARAYLOV, N. A. (1908), Svedeniya arabskih pisateley o Kavkaze, Armenii i
• Azerbaydjane. III. İbn Hordadbeh; IV. Kudama; V. İbn
• ' Rü's't'e,’ W. Al Ya’kubi,'SMOMPK. ' ' " ' '
• KRETATSİ, A.(1973), Povestvovanie, Kritiçeskiy tekst, Per. na russk. yaz.
• Predisl. i komment, N.G. Korganyana, Erevan. MANIEDOV, T. M. (1992), Kavkazskaya Albaniya, Baku. MAMEDOVA, F. (1986), Politiçeskaya istoriya i istoriçeskaya geografiya
• Kavkazskoy Albanı'i, Baku. MAMEDOVA, F. (1993), Azerbaycanın siyasi tarixi ve tarixi coğrafi/ası, Bakı. MARK, N. Y. (1898), ‘K kritike M Horenskogo: Res. na kn..' Halaiyants G.
• Armyanskiy epos v “İstorii Armenii ” Moiseya
• Horenskogo’ —— V kn.: VV, StPetersburg. NOVOSELTSEV, A. P. (1980), Genezis feodalizma v stranah Zakavkazya, Moscow. ORBELİAN, S. (1861), Sünik Tarihi, M. F. Brossen, (Fransızca çvr.), StPetersburg. PATKANOV, K. P. (1880), BibliograŞgeskz'y oçerk armyanskoy istoriçeskoy
• literaturı, StPetersburg. SARKAVAG, Z. (1870), İstoriya, Vagarşapat. SASNETSİ, A. (1936), Plaç ot udarov, nanesennzh vosioçnım oblastyam sirani
• Armenii djalaliyami, “Andes Amsorea”, Vena. ŞİRAKATSİ, A. (1962), KosmograŞya, Per. s drevnearm. predisl. i komment.
• K. S. Ter—Davtyana — S. S. Arevşatyana, Erevan. TRONSKİY S. (1861), Vseobşaya istoriya, Per. N. Emina, Moscow. Aygün Attar