XIX. Asır Azerbaycan Edebiyatında Fuzûlî ve Nigârî Geleneğinin Bir Temsilcisi: Seyyîd Giryân Cemâleddîn Kazâkî

Yıl 2017, Cilt: 6 Sayı: 18, 685 - 698, 20.12.2017

Ali Kök

Öz

İslâmiyeti kabullerinden sonra aydınların, Arap ve Fars dilinde örnekleri verilmiş
olan İslam uygarlığı estetik yapısını esas alarak oluşturdukları geleneğin adı
olan Klasik Türk edebiyatı; Türkistan’dan Balkanlara, Kırım’dan Orta Doğu’ya
kadar uzanan geniş sahada temsilciler yetiştirmiş bir edebiyattır. 13. yüzyılda ilk
örnekleri tespit edilen bu edebiyat için 19. yüzyıl, bir sona yaklaşma evresi olarak
ifade edilmektedir. Bu evrede Batı şiirine yönelen şairler ile geleneği sürdürmeye
çalışan şairler bir arada eserler vermişlerdir. Klasik Türk Edebiyatı’nın bu tükeniş
evresinde geleneğin tesiriyle şiirler yazan ve yazdığı bu şiirleri alfabetik sıraya göre
düzenleyerek dîvân meydana getiren şairlerden birisi de Seyyîd Giryân Cemâleddîn
Kazâkî’dir.
Bu çalışmada, Azerbaycan’ın Kazak (Gazah) bölgesinde doğduğu için kendisine
“Seyyîd Giryân Cemâleddîn Kazâkî” adı verilen, şiirlerinde genellikle “Giryân”
mahlasını tercih eden, birtakım nedenlerden dolayı Anadolu’ya göç eden mutasavvıflar
kervanına katılan ve Divan şiiri geleneğiyle şiirler yazan Seyyid Giryân
Cemâleddîn Kazâkî’nin hayatı, Ankara Milli Kütüphane’de bulunan dîvânı ve onun nüshaları, tasavvufî yönü ve dili üzerinde durulacaktır. Şairin hayatı, edebî
kişiliği, dili ve dîvânı hakkında bilgiler verildikten sonra XIX. yüzyıl Azerbaycan
edebiyatının bu mutasavvıf şairinin şiirleri, XVI. asır büyük Türk şairi Fuzûlî ve
XIX. asır mutasavvıf şairlerinden Mîr Hamza Nigârî’nin Türkçe dîvânlarındaki
şiirlerle mukayese edilecektir. Çalışma sonunda ise rol model diye adlandırılabilecek
Fuzûlî ve Nigârî’nin, Seyyîd Giryân Cemâleddîn Kazâkî’nin sanatı ve üslubu
üzerinde nasıl bir etki bıraktıkları üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Fuzûlî, Nigârî, Kazâkî, tasavvuf, dîvân

Kaynakça

• AKYÜZ, Kenan vd, (1990), Fuzûlî Dîvânı, Ankara, Akçağ Yayınları. BAYRAM, Parvana, (2008a), “Seyyid Mîr Hamza Nigârî’nin Anadolu ve Azerbaycan’daki Devamçıları, Filologiya Meseleleri”, Azerbaycan Milli İlimler Akademisi M. Fuzuli Adına Elyazmaları Enstitüsü, S.2, s. 254-259. BAYRAM, Parvana, (2008b), “Seyyîd Nigârî’nin Şiirlerinde Aksini Tapan Anenevî, Dinî ve Tasavvufî Mazmûnlar, Filologiya Meseleleri”, Azerbaycan Milli İlimler Akademisi M. Fuzuli Adına Elyazmaları Enstitüsü, N.1, s. 562–579. BİLGİN, Azmi, (2003), Dîvân-ı Seyyid Nigârî, İstanbul, Kule Yayınları. CEBECİOĞLU, Ethem, (1997), Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, Ankara, Rehber Yayınları, HACIEMİNOĞLU, Necmettin, (2004), Fuzûlî, İstanbul, Cönk Yayınevi. İPEKTEN, Haluk, (1996), Fuzûlî Hayatı Sanatı Eserleri, Ankara, Akçağ Yayınları.
• KARA, Mustafa, (1985), Tasavvuf ve Tarikatlar Tarihi, İstanbul, Dergâh Yayınları.
• KAHRAMANOĞLU, Kemal, (2006), Divan Şiiri, Değişen Dünyada Kaybolmuş Paradigma, Konya, Çizgi Yayınevi. Kur’ân-ı Kerîm Açıklamalı Meâli, (2004), Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara.
• KÖK, Ali, (2013), Seyyîd Giryân Cemâleddîn Kazâkî Dîvânı İnceleme (Tahlil)-Metin-Sözlük-Dizin, Kafkas Üniversitesi Sosyal Bililer Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kars. MAZIOĞLU, Hasibe, (1997), “Fuzûlî’nin Hayatı, Edebi Kişiliği ve Eserleri”, Fuzûlî Üzerine Makaleler, Türk Dil Kurumu Yayınları, s.9-61. ONAN, Necmettin Halil, (1989), İzahlı Dîvân Şiiri Antolojisi, İstanbul, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları. ONAY, Ahmet Talat, (1992), Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar, Ankara, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. PALA, İskender, (1989), Ansiklopedik Dîvân Şiiri Sözlüğü, Ankara, Akçağ Yayınları. SUNAR, Cavit, (2003), Tasavvuf Felsefesi veya Gerçek Felsefe, İstanbul, Anadolu Aydınlanma Vakfı Yayınları. TARLAN, Ali Nihat, (2009), Fuzûlî Divanı Şerhi, Ankara, Akçağ Yayınları. ULUDAĞ, Süleyman, (2001), Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul, Kabalcı Yayınları.
• UNAT, Faik Reşit, (1988), Hicrî Tarihleri Milâdî Takvime Çevirme Kılavuzu, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları.