Miktar Semantiğinin Dünya Dillerine Ortak Eski Sentaktik Yapısı

Yıl 2018, Cilt: 7 Sayı: 20, 505 - 522, 15.08.2018

Yermukhamet Maralbek Muhammet Koçak

Öz

 “Miktar” – ölçüler ve boyutlar, sayılar ve nitelikler, vakit ve ufkun sınırlarını
kapsayan dünyanın çok kapsamlı kategorilerinden biridir. O doğadaki nesneler ve
olgularla ilgili bir değer olmakla birlikte, insanoğlunun idrakinde nesnenin dildeki
miktarsal biçimi (mölşerlik beyne) olarak dil öğelerine, dilsel yapıya dönüşmüştür.
Tabiat ile dilin gizemli ilişkisi burada görülmektedir. Bu yüzden farklı dillerdeki “miktar” kategorilerini dil içi ve diller arası karşılaştırmalı araştırmalar birçok
dilin sırlarını açmaya imkân verir. Dilin tarihsel katmanlarındaki bunun gibi sırlar dillerin genetik akrabalığını, hatta halkların akrabalığını gösterir. Bu makale
“miktar” kategorisini bu maksatla ele almayı amaçlamaktadır. Dilde miktar semantiğini vermenin yöntemleri çoktur. Sentaktik derece dilde en yavaş değişen
katman olduğu için, makalede miktar semantiğini vermenin üç parçacıktan oluşan
sentaktik yöntemi sentaktik arketip olarak ele alınacaktır. Hem bu sentaktik yöntemin birçok dillere ortak olduğunu gösterilmeye çalışılacaktır. Miktar semantiğini
vermenin bu sentaktik yöntemi “miktarsal yapı” (mölşerlik konstruktsiya) olarak adlandırılıp, onun yapısal özellikleri, miktar semantiğini vermedeki başka sentaktik yöntemlerden farklılığı, her parçanın leksik-gramatikal işlevi araştırmanın
temelini oluşturacaktır. Bununla birlikte, miktarsal yapı Avrasya bölgesinde eski
dönemlerden beri beraber gelişip, etkileşim halinde olmaya devam eden Kazak,
Türk, eski Türk, Rus, Çin, İngiliz dillerinin materyalleri esasında karşılaştırmalı
olarak araştırılacaktır. Karşılaştırma sonucunda miktar semantiğini vermenin bu
yapısı söz konusu dillerin hepsinde benzerlik gösterdiği belirtilecektir. Miktarsal
yapı en eski sentaktik arketip, söz konusu dillerin ise aynı kökten gelen akraba diller olduğu sonucuna varılacaktır.
Anahtar sözcükler: “miktar” kategorisi, miktarsal yapı, dillerin akrabalığı, dilin tarihi katmanı, Kazak dili.
Abstract:
“Quantity” – measures and dimensions, numbers and attributes, are one of the
most comprehensive categories in the world, covering the limits of time and horizon. Although it is a value related to the objects and phenomena in nature, the
quantitative form of the object in the language in the realization of the human
being has turned into language elements, linguistic structure. The mysterious relationship between nature and language is seen here. For this reason, comparative
studies of “quantity” categories in different languages in both languages allow to
open the secrets of many languages. Such secrets in the historical layers of language
show the genetic kinship of languages, even the kinship of peoples. This article
aims to address the “quantity” category for this purpose. There are many ways to
give the semantics of quantity in the language. Since the syntactic is the slowest
changing layer in the language, the syntactic method of giving the quantity semantics in the article will be dealt with as the syntactic archetype. In addition, this
syntactic method will be tried to be shown to be common in many languages. This
syntactic method of quantifying the quantity semantics is called “quantifiable structure” and its structural properties, the difference between other syntactic methods
in quantifying the quantity semantics, will constitute the basis of the study of the
lexical-geometric function of each part. However, the material of Kazakh, Turkish,
old Turkish, Russian, Chinese and English, which have developed together in the
Eurasian region since ancient times, will be studied comparatively. As a result of
the comparison, it will be stated that this structure of giving the semantics of quantity is similar in all of these languages. It will be concluded that the quantitative
structure is the oldest syntactic archetypes and that these languages are the same
stem-related languages.
Keywords: “quantity” category, quantity structure, relationship of languages,
historical layer of language, Kazakh language.

Anahtar Kelimeler

“miktar” kategorisi, miktarsal yapı, dillerin akrabalığı, dilin tarihi katmanı, Kazak dili

Kaynakça

• ABERCROMBİE, Joe, (2008), Krov i Jelezo, (Çeviren: V. İvanov), “Fanzon”. BAYNİYAZOV, Ayabek, ve BAYNİYAZOVA, Canar, (2007), Türikşe-Kazakşa Sözdik, Almatı: “Atamüra” korporatsiyası. BENVENİSTE, Emil, (1974), Obşaya Lingvistika. Moskova: İzdatelstvo “Progress”. BOLĞANBAYEV, Aset, (1989), Ölşemdik Uğımdı Bildiretin Sözder Men Söz Tirkesteri / Kazak Tilinin Tüsindirme Sözdigin Jasau Tajiribeleri, Almatı. HASENOV, Ademi, (1954), Kazirgi Kazak Tilindegi San Esimder, Fil.ğıl.kan. diss. Almatı. JANPEYISOV, Erbol, (Red.), (2002), KG Kazak Grammatikası, Atsana, Fonetika, Sözjasam, Morfologiya, Sintaksis. Astana. JUBANOV, Kudaybergen, (1966), Kazak Tili Jönindegi Zertteuler. Almatı: Atamura. KABILDİNA, Laila, (2007), Mölşer-Ölşem Mağınalarının Funktsiyonaldı-Semantikalık Örisi, Astana. KALYEV, Ğаbdolla, (2005), Til Bilimi Terminderinin Tüsindirmeli Sözdigi, Almatı: “Sözdik-Slovar” Baspası. KAŞGARİ, Mahmud, (1997), Türki Tilder Sözdigi, Almatı: “Hant”, C.I-588 s, C.II-585 s, C.III. MARALBEK, Yermuhamet, (2016), Mölşer Esimdikter, KazUPU Habarşı. PEDERSEN, Holger, (1931), The Discovery of Language: Linguistic Science in the NineteenthCentury, (English translation by John Webster Spargo, Midland book edition 1962), Bloomington, IN: Indiana University Press. ROMANOVA, Galina, (1975), Naymenovaniye Mer Dlinıy V Russkom Yazıke, Moskova: izdatelstvo “Nauka”. SAURANBAYEV, Nığımet, ĞAYNYDEN, Musabayev, ve ŞORA, Sarıbayev, (2005), Orısşa-Kazakşa Sözdik. Almatı: Dayk-Press. SAUSSURE, Ferdinand De, (1999), Kurs Obşey Lingvistiki, Ekaterenburg: İzdatelstvo “Uralskogo universiteta”. TSEITLIN, Stella, (2000), Yazık i Rebenok: Lingvistika Detskoy Reçi, Moskova. XDHYCD (Xiandai hanyu cidian), (2012), Guo She Hui Ke Xue Yuan Yu Yan Yan Jiu Suo Ci Dian Bian Ji Shi Bian, 6 Ban. Baijing: Shangwu Yin Shu Gua,1874 ye.