Mehdi Ayaklanmasında Charles George Gordon’un Rolü

Yıl 2020, Cilt: 9 Sayı: 26, 399 - 414, 15.08.2020

Sungur Doğançay

Öz

Charles George Gordon 1833’te İngiltere’de doğdu. Küçük yaşta Kraliyet Askeri Akademisine katıldı ve buradan teğmen olarak mezun oldu. Kısa süre içerisinde askerlik alanında önemli başarılar elde etti. 1853-1856 yıllarında cereyan eden Osmanlı-Rus Savaşında görev aldı. Savaş sonrası müzakerelerde de bulundu. Bu sırada komutanlarının ve diplomatların dikkatini çekti. Nihayet Sudan’ın bir eyaleti olan Ekvator’da görevlendirildi. Burada görev yaptığı süre içerisinde Sudan hakkında tecrübe ve bilgi sahibi oldu. Buradaki görevi sona erince 1879’da ayrıldı ve ülkesine döndü. 1881-1898 yılları arasında Sudan’da vuku bulan Mehdi Ayaklanması; Sudan-Mısır ve İngiltere arasında büyük bir kriz yarattı. Kendini mehdi olarak Sudanlılara kabul ettiren Muhammed Ahmed bin Abdullah’ın güçlenmesi ve İngiltere’nin aleyhine nüfuz kazanması üzerine İngilizler tecrübeli generali Gordon’u Sudan’a gönderdi. İsyanı bastırmayı, Sudan’ın gelir kaynaklarından köle ticaretini kaldırmayı, Sudan’ı usulsüz vergilendiren mütegallibe kesimini bertaraf etmeyi amaçlayan Gordon Paşa göreve atandığı 1883’ten itibaren askerî ve diplomatik çalışmalara ağırlık verdi. Sudan’ın ekonomisinin temellerinden olan köle ticaretinin kaldırılmasının karşısında olanları, fakir halkı, Sömürgeci batıya karşı olanları ve Mehdinin gelmesini bekleyenlerin desteğini alan Mütemehdi karşısında Gordon’un işi zordu. Nitekim köyleri, kasabaları ve şehirleri ele geçiren isyancılar sonunda Hartum’u muhasara altına aldılar. Muhasara uzayınca şehirdekiler at, katır, eşek bunlar tükenince kedi, köpek yemek zorunda kaldılar. İngilizlerin Gordon’a yardım ulaştırmasının önüne geçerek burasını düşüren isyancılar Gordon’u günümüzde Sudan Cumhurbaşkanı’nın da konutu olan binanın merdivenlerinde katlettiler. İsyanı bastırmakta kararlı olan İngilizler Gordon’un ölümünden birkaç yıl geçtikten sonra Sudan’da daha kararlı çalışmalar yürüttüler lakin
isyanın bastırılması ancak 1898’de mümkün oldu. Bu çalışmada jeostratejik ve jeopolitik açıdan önemli bir konumda olan Sudan’da ortaya çıkan Mehdi Ayaklanmasını bastırmak ve bu stratejik bölgeyi İngiltere adına elinde tutmak isteyen General Gordon’un faaliyetleri ve bunun sonuçları hakkında
bilgi verildi.

Anahtar Kelimeler

Sudan, Mehdi, Mütemehdi, Charles George Gordon, Hartumlu Gordon, Gordon Paşa, Emin Paşa, Schnitzer

Kaynakça

• BOA, HR. SYS 995/73 - 995/58 - 995/59 - 991/83 - 995/57 - 1009/14 - 992/58 - 1004/18
• Y. A. HUS 177/37 - 177/33 – 176/50 Y. EE 127/82 – 10/56 – 127/56 Y. PRK. ASK 22/3 Y. PRK. HR, 7/60
• GORDON, M.Augusta, (1988) Letters of General Gordon To His Sister, New York.
• KAVAS, Ahmet, (2007), “Osmanlı-Darfur Münasebetleri”, İstanbul Üniversitesiİlahiyat Fakültesi Dergisi 16, 105-120.
• LAFFER, Stephanie, (2010), Gordon’s Ghosts: British Major-General Charles George Gordon and His Legacies, 1885-1960, PhD Thesis, Florida State UNIVERSUTY, USA.
• LUTSKİY, Borisoviç, (2011), Arap Ülkelerinin Yakın Tarihi, Yordam Kitap, İstanbul.
• ÖZ, Mustafa, “Muhammed Ahmed el-Mehdî”, TDVİA XXX, İstanbul, 2005, 496- 499.
• ÖZDAĞ, Abdullah, (2018), “Sudan’da Mehdilik Hareketi (1881-1885), TAD 3/S , 309-330.
• SCHMIEDE, H. Ahmed, (1995), “Emin Paşa (1840-1892)”, TDVİA XI, İstanbul, 117-119.
• SEYYİD, Eyman Fuad, (2003), “Mehdîler”, TDVİA XXVIII, Ankara, 380-382.