Vesayetçi Demokrasi Anlayışına Bir Örnek: 1966 Cumhurbaşkanı Seçimi

Yıl 2020, Cilt: 9 Sayı: 27, 911 - 930, 15.12.2020

Faruk Yahşi

Öz

1961 Anayasası çelişkili bir görüntüye sahiptir. Bu çelişki, anayasanın hem demokratik ve özgürlükçü hem de sivil yönetimin hareket alanını kısıtlayıcı hükümlere birlikte yer vermesinden kaynaklanmaktadır. Anayasanın askeri bir darbenin ardından ve askeri idarenin denetiminde hazırlanmış olması da bu çelişkili durumun ortaya çıkmasındaki temel etkendir. Askerler 27 Mayıs darbesinin ardından yönetimi sivillere devrederken yeni anayasada kendileri için birtakım ayrıcalıklı alanlar yaratmışlardır. Milli güvenlik politikalarının belirlenmesinde askeri otoriteyi siyasi otoriteye ortak kılan Milli Güvenlik Kurulu (MGK) bu özerk alanların açık örneğidir. Genelkurmay Başkanlığı’nın Milli Savunma Bakanı’na bağlanmak yerine, hiyerarşik açıdan Milli Savunma Bakanı’ndan daha üst konumda olan Başbakan’a karşı sorumlu kılınması da askerin sistem içerisinde edindiği ayrıcalıklardandır. Yeni anayasa, yasama organı içerisinde de askerler için farklı bir düzenlemeye yer vermiştir. Darbeyi gerçekleştiren Milli Birlik Komitesi (MBK) üyesi askerlerin Cumhuriyet Senatosu’nda tabii senatör olarak yer alacakları ve bu görevlerini ömür boyu sürdürecekleri belirtilmiştir. Anayasa’daki bu düzenlemeler Türkiye’de vesayetçi demokrasi anlayışının gelişmesini sağlamıştır. Belirtmek gerekir ki; Türkiye’deki vesayetçi demokrasi anlayışı sadece Anayasa’daki hükümlerle değil, askerin siyasi olaylara dolaylı müdahaleleriyle de izlenebilmektedir. Bu çerçevede; 1961 Anayasası’nın uygulamada kaldığı dönemde gerçekleşen tüm cumhurbaşkanı seçimlerinin,
askerin kontrolünde gerçekleşmesi ve asker kökenli isimlerin cumhurbaşkanı seçilmesi dikkat çekicidir. Bu çalışma da
1966 cumhurbaşkanı seçim sürecini incelemektedir. Çalışma, vesayetçi demokrasi anlayışının cumhurbaşkanı seçimindeki etkisini tespit etmeyi hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler

Vesayetçi Demokrasi, 27 Mayıs Askeri Darbesi, 1961 Anayasası, 1966 Cumhurbaşkanı Seçimi

Kaynakça

• AKIN, Rıdvan, (2009), Gazi’den Günümüze Cumhurbaşkanlığı 1923-2007,İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• AYDIN, S. ve TAŞKIN, Y., (2020), 1960’tan Günümüze Türkiye Tarihi, 7. Baskı, İstanbul: İletişim.
• DAHL, Robert A., (2010), Demokrasi Üzerine, (Çeviren: Betül Kadıoğlu), 2. Baskı, Ankara: Phoenix.
• DURSUN, Davut, (2000), Ertesi Gün Demokrasi Krizinde Basın ve Aydınlar: 27 Mayıs – 12 Mart – 12 Eylül, İstanbul: İşaret Yayınları.
• DURSUN, Davut, (2005), “Türk Demokrasisinde Kurumsallaşma Sorunu ve Krizleri Çözme Yöntemi Olarak Askeri Müdahaleler”, Liberal Düşünce, I, 3: 175- 196.
• DURSUN, Davut, (2006), “Türk Siyasetinde ‘Merkez’ ve ‘Çevre’ Eksenleri Arasında Seyreden Değişim Sürecinde Seçimlerin Rolü”, Bilgi Sosyal Bilimler Dergisi,12: 124-133.
• ERDOĞAN, Mustafa, (2016), Türkiye’de Anayasalar ve Siyaset, Güncellenmiş 9. Baskı, Ankara: Hukuk Yayınları.
• GÖZLER, Kemal, (2000), Türk Anayasa Hukuku, Bursa: Ekin Yayınevi.
• HEYWOOD, Andrew, (2014), Siyaset Teorisine Giriş, (Çeviren: Hızır Murat Köse), İstanbul: Küre Yayınları.
• HUNTINGTON, Samuel P., (1996), Üçüncü Dalga Yirminci Yüzyıl Sonlarında Demokratlaşma, (Çeviren: Ergun Özbudun), Ankara: Yetkin Yayınları.
• KAHRAMAN, Hasan Bülent, (2008), Türk Siyasetinin Yapısal Analizi – I Kavramlar, Kuramlar, Kurumlar, İstanbul: Agora Kitaplığı.
• KARPAT, Kemal, (2009), “27 Mayıs Sonrasındaki Siyasi Gelişmeler ve Toplumsal Kökenleri”, Osmanlı’dan Günümüze Kimlik ve İdeoloji, (Çeviren: Güneş Ayas), 3. Baskı, İstanbul: Timaş Yayınları, 111-157.
• KARPAT, Kemal, (2015), Osmanlı’dan Günümüze Asker ve Siyaset, İstanbul:Timaş Yayınları.
• KAZANCIGİL, Ali, (2014), “Türkiye’de Modern Devletin Oluşumu ve Kemalizm”, Türk Siyasal Hayatı: Türkiye’de Politik Değişim ve Modernleşme, (Ed. E. Kalaycıoğlu-A.Y. Sarıbay), Genişletilmiş 5. Baskı, Ankara: Sentez Yayıncılık, 191-212.
• LIJPHART, Arend, (1996), Çağdaş Demokrasiler: Yirmibir Ülkede Çoğunlukçu ve Oydaşmacı Yönetim Örüntüleri, (Çeviren: E. Özbudun-E. Onulduran), Ankara: Yetkin Yayınları
• MARDİN, Şerif, (2014), “Türk Siyasasını Açıklayabilecek Bir Anahtar: Merkez-Çevre İlişkileri”, (Çeviren: Şeniz Gönen), Türk Siyasal Hayatı Türkiye’de Politik Değişim ve Modernleşme, (Ed. E. Kalaycıoğlu-A.Y. Sarıbay), Genişletilmiş 5. Baskı, Ankara: Sentez Yayıncılık, 115-147.
• ÖZBUDUN, Ergun, (1993), Demokrasiye Geçiş Sürecinde Anayasa Yapımı, Ankara: Bilgi Yayınevi.
• ÖZBUDUN, Ergun, (2012), 1924 Anayasası, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• ÖZBUDUN, Ergun, (2015), Anayasalcılık ve Demokrasi, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• ÖZDEMİR, Hikmet, (2007), Atatürk’ten Günümüze Cumhurbaşkanı Seçimleri, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• ÖZDEMİR, Hikmet, (2013), “Siyasal Tarih 1960-1980”, Türkiye Tarihi 4- Çağdaş Türkiye 1908-1980, (Ed. Sina Akşin), 12. Baskı, İstanbul: Cem Yayınevi, 225- 293.
• SARIBAY, Ali Yaşar, (2001), Türkiye’de Demokrasi ve Politik Partiler, İstanbul: Alfa Yayınları.
• SCHMITTER, Philippe C. ve KARL, Terry Lynn, (1995), “Demokrasi Nedir… Ne Değildir?”, (Çeviren: Levent Gönenç), Demokrasinin Küresel Yükselişi, (Ed. L.Diamond-M.F. Plattner), Ankara: Yetkin Yayınları, 67-81.
• SOYSAL, Mümtaz, (1969), Anayasaya Giriş, Genişletilmiş 2. Baskı, Ankara: Sevinç Matbaası.
• SOYSAL, Mümtaz, (1997), 100 Soruda Anayasanın Anlamı, 11. Baskı, İstanbul: Gerçek Yayınevi.
• TANÖR, Bülent, (2016), Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri, 27. Baskı, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• YAZICI, Serap, (1997), Türkiye’de Askeri Müdahalelerin Anayasal Etkileri, Ankara: Yetkin Yayınları.
• YAZICI, Serap, (2012), Demokratikleşme Sürecinde Türkiye, 2. Baskı, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.