Alevi Kültüründe Ölüm Ritüelleri ile İslam Öncesi Türklerin Ölüm Ritüellerine Karşılaştırmalı Genel Bakış

Yıl 2024, Cilt: 13 Sayı: 37, 153 - 165, 30.04.2024

Mehmet Alperen Kılboz

Öz

Ritüeller toplumları bir araya getiren, kimlik oluşturan, geçmişi hatırlatan unsurlar olarak karşımıza çıkar. Genellikle belirli bir toplum veya kültür içerisinde ortak paylaşılan değerler bütünüdür. . Bu çalışmada da ayrı iki kültür olarak değerlendirebileceğimiz toplumların ölüm ile ilgili inanış ve uygulamalarına yakından bakacağız.
Ölüm, insan hayatının kaçınılmaz bir gerçeğidir ve farklı kültürlerde bu geçiş sürecini anlama ve ona anlam katma biçimleri büyük çeşitlilik gösterir. Ölüm kültürel olarak insanların yaşam boyunca kabul ettiği, anlamlandırdığı ve ritüellerle çevrelediği bir fenomendir. Bu çalışmada, özellikle Alevilik ve Türk kültürleri içinde ölüm ritüellerine genel hatlarıyla bakacağız. Alevilik, özgün inançları ve ibadet biçimleriyle tanınan bir İslam yorumu olarak öne çıkar. Alevilikte ölüm, sadece fiziksel bir ayrılık değil, aynı zamanda ruhsal bir geçiş olarak kabul edilir. Alevilerde cenaze törenleri genellikle cem evlerinde düzenlenen ayinlerle gerçekleşir. Bu ayinlerde, topluluk dua, zikir ve semahlarla bir araya gelerek ölenin ruhuna saygı gösterir ve manevi bir destek sağlar. Türk kültüründe ise ölüm, tarihsel ve kültürel derinliklerle şekillenmiş geleneksel ritüellerle kutlanır. Cenaze törenleri genellikle aile ve topluluk tarafından düzenlenir. Ölenin evinde ağıt ve yas süreci yaşanır, komşular ve dostlar ziyaret edilir. Cenaze namazı, cami veya mezarlıkta düzenlenir ve defin işlemi gerçekleştirilir. Her iki kültürde de ortak olan bir tema, ölüm ritüellerinin toplumsal bir birlik ve dayanışma ortamı yaratma amacını taşımasıdır. Alevilikte vurgulanan eşitlik ve Türk kültüründe aile bağlarına duyulan güçlü bağlılık, ölümle yüzleşme sürecinde önemli bir role sahiptir. Sonuç olarak, Alevilik ve Türk kültürlerindeki ölüm ritüelleri, manevi bir geçişin ifadesi olarak değerlendirilebilir. Her iki kültür de ölümü anlamak, geçişi onurlandırmak ve topluluk içinde bir dayanışma duygusu yaratmak için benzersiz ritüeller ve adetler geliştirmiştir. Bu makale, Alevilik ve eski Türk topluluklarının ölümle ilgili kültürel pratiklerini inceleyerek, bu iki geleneğin ölüm anlayışını ve ritüellerini derinlemesine anlamaya çalışacaktır.

Anahtar Kelimeler

İslâmiyet, Eski Türk İnancı, Alevi, Ritüel, Ölüm

Proje Numarası

1

Kaynakça

• AKTAŞ, A. (2015) “Alevilerde Ölüm, Cenaze, Yas İlgili İnanış ve Ritüeller”, Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi
• CAFEROĞLU, A. (1070) “Türklerde Av Kültü ve Müessesesi”, VII.Türk Tarih Kongresi s.169-175
• ÇAĞATAY, N. (1993) ‘’Türklerin Tarihteki Yeri ve Milli Özellikleri’’, Türk Tarih Kurumu Yayınları
• GÜL, İ. (2022), ‘’Kültürel Değişimin Gelecek Kuşaklara Etkisi: Alevi-Bektaşi İnancında Hakka Yürüme Erkânı Örneği’’, Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi
• İBN MÜHENNA, (1988) İbn Mühenna Lügatı, çev: Abdullah Battal, Türk Dil KurumuYayınları, Ankara.
• KAŞGARLI Mahmud, (2006) Divanü Lugat-İt-Türk, I, II, III, IV. Cilt. Çev:Besim Atalay,Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara
• KÖKSAL, A. (2017). Türkiye 1997 Genel Nüfus Sayımı Sonuçları Hakkında Düşünceler. DTCF Dergisi, 40(1-2). MEJUYEV, V. (1987). Kültür ve Tarih. (S. H. Yokova, Çev.). Ankara: Başak Yayınları.
• OCAK, A. Y.(1989). “Alevi”, TDV İslam Ansiklopedisi, cilt: II, İstanbul, 1989.
• ÖZDEMİR, A. R. (2022), Alevi-Bektaşi Yolunda İkrar Kavramının Kuramsal Çerçevesi, Kültür Araştırmaları Dergisi
• PAMİR, A. (2003), ‘’Türklerin Geleneksel Dini Şamanizm’in Orta Asya Eski Türk Kamu Hukuku'na Etkisi’’, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi.