Özel Eğitim Kurumuna Devam Eden Eğitsel Tanısı Olan Ve Olmayan Okul Öncesi Dönem Otizmli Çocukların Sosyal İletişim Ve Oyun Becerilerinin Değerlendirilmesi

Yıl 2024, Cilt: 13 Sayı: 39, 543 - 570, 30.12.2024

Asiye Masanoğlu , Yakup Burak , Mine Akkaynak

Öz

Bu araştırmada özel eğitim kurumuna devam eden eğitsel tanısı olan ve olmayan okul öncesi dönem otizmli çocukların sosyal iletişim ve oyun becerilerinin değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Araştırma nicel araştırma metodu ile desenlenmiştir. Araştırmanın çalışma grubunu 2022-2023 eğitim- öğretim yılında İstanbul ili Beylikdüzü ve Avcılar ilçe sınırları içerisinde bulunan özel eğitim ve rehabilitasyon merkezinde eğitim alan 36-72 aylık 117 otizmli çocuk oluşturmaktadır. Araştırmada veri toplama aracı olarak “Gilliam Otistik Bozukluk Derecelendirme Ölçeği II- (GOBDÖ-2-TV)”, “Yeterlik İndeksi: Özel Gereksinimli Küçük Çocukların Gelişimsel İşlevlerinin Değerlendirilmesi Türkçe Versiyonu”, “Sosyal İletişim Kontrol Listesi-Revize-Okul Öncesi Türkçe Versiyon” ve “Yenilenmiş Knox Okul Öncesi Oyun Ölçeği” kullanılmıştır. Araştırma verilerinin analizinde Pearson korelasyon katsayı, t-testi, tek yönlü varyans analizi (ANOVA) teknikleri kullanılmıştır. Araştırma bulguları doğrultusunda tıbbi tanısı olan ancak eğitsel tanısı olmayan otizmli 34 okul öncesi dönem çocuğun Yeterlik İndeksi ve Gilliam Otistik Bozukluk Derecelendirme Ölçeği II puanlarının otizm puan aralığında olmaları nedeniyle bu çocukların otizm tanısının onayladığı söylenebilir. Bunun yanı sıra özel eğitim kurumuna devam eden eğitsel tanısı olan ve olmayan okul öncesi dönem otizmli çocukların davranış ve sosyal beceriler işlevindeki puanları sosyal beceriler ve uygun olmayan davranışlar benzer puanlara sahip olup hafif derecede yetersizlik ve yetersizlik şüphesi değerlerini göstermiş ve tutarlılık ilişkisi tespit edilmiştir. Araştırmanın bulgularından elde edilen sonuçlara göre otizm olan okul öncesi dönem çocukların sosyal iletişim becerilerindeki yetersizlik alanlarıyla oyun becerilerindeki yetersizlikleri arasında pozitif yönlü bir ilişki olduğu tespit edilmiştir.
Anahtar Kelime: Otizm Spektrum Bozukluğu, Eğitsel Tanı, Okul Öncesi, Sosyal İletişim, Oyun

Anahtar Kelimeler

Otizm Spektrum Bozukluğu, Eğitsel Tanı, Okul Öncesi, Sosyal İletişim, Oyun

Etik Beyan

Danışmanlığını yaptığınız, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel Eğitim Anabilim Dalı Okul Öncesi Eğitimi Yüksek Lisans Programı öğrencisi Asiye MASANOĞLU tarafından yapılmış olunan başvuru, Trakya Üniversitesi Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırmaları Etik Kurulu'nun 23.03.2022 tarihli toplantısında alınan 03/09 numaralı kararı ile uygun görülmüştür. Gereğini bilgilerinize rica ederim.

Destekleyen Kurum

T.C. TRAKYA ÜNİVERSİTESİ REKTÖRLÜĞÜ Sosyal ve Beşeri Bilimler Araştırmaları Etik Kurulu Başkanlığı

Proje Numarası

E-29563864-050.04.04-232345

Kaynakça

• Adley M. (2015). Peer-mediated sandplay and symbolic play in children with autism spectrum disorder (Yayımlanmamış doktora tezi), Antioch University, Kaliforniya.
• Aksoy, V. ve Şafak, P. (2020). 573 Sayılı KHK’dan günümüze özel eğitimde eğitsel tanılama ve değerlendirme: Neredeyiz, nereye gitmeliyiz?. Turkish Journal of Special Education Research and Practice, II, 1:47-67.
• Althoff, C.E., Dammann C.P., Hope, S.J., Ausderau, K.K. (2019). Parent-mediated interventions for children with autism spectrum disorder: A systematic review. The American Journal of Occupational Therapy, LXXIII, 3.
• Amerikan Psikiyatri Birliği (APB). (2013). Ruhsal bozuklukların tanısal ve sayımsal el kitabı, Beşinci Baskı (DSM-5), Tanı Ölçütleri Başvuru Kitabı, Çev. Köroğlu, E. Hekimler Yayın Birliği, Ankara.
• Ardıç, A. (2013). Otistik spektrum bozukluğu tanısı almış çocukların ailelerine yönelik bir psiko-eğitsel grup programının ebeveynlerin bazı psikolojik değişkenleri üzerine etkisi (Yayımlanmamış doktora tezi), Anadolu Üniversitesi, Eskişehir.
• Ayasrah, M. N., Alnajjar, F. Y. A., & Khasawneh, M. A. S. (2023). The effect of a play-based training program on developing verbal and non-verbal communication skills among autistic children. Clinical Schizophrenia & Related Psychoses, 1-4.
• Aydos, S. ve Çalış, E. (2021). Otizm spektrum bozukluğu öncesi ve sonrasıyla tanı: çocuk gelişimci bakış açısıyla bir inceleme. Türkiye Sağlık Bilimleri ve Araştırmaları Dergisi, IV, 1: 31-53.
• Batu, S., Çolak, A., Odluyurt, S. (2012). Özel gereksinimli çocukların kaynaştırılması (ss. 16-24). Vize Yayıncılık: Ankara.
• Bradshaw J, Steiner A.M., Gengoux G., Koegel L.K. (2015). Feasibility and effectiveness of very early intervention for infants at risk for autism spectrum disorder: A systematic review. Journal Autism Development Disorder, XLV, 3: 778–794.
• Broady, T.R., Stoyles, G.J., Morse, C. (2017). Understanding carers’ lived experience of stigma: the voice of families with a child on the autism spectrum. Health Social Care Community, 25: 224-33.
• Cavkaytar, A., Ergenekon, Y., Acar Ç., Çolak, A. (2019). Kaynaştırmada başarı için birlikte yürüyelim: Yardımcı destek personel eğitimi el kitabı, (ed Y. Ergenekon). Ayrıntı Basımevi: İstanbul.
• Cohen, J. (1992). A power primer. Psychological Bulletin, CXII, 1: 155-165.
• Connolly, M., & Gersch, I. (2016). Experiences of parents whose children with autism spectrum disorder (ASD) are starting primary school. Educational Psychology in Practice, XXXII 3: 245-261.
• Conrad C.E., Rimestad M.L., Rohde J.F., Petersen B.H., Korfitsen C.B., Tarp S. (2021). Parent-mediated interventions for children and adolescents with autism spectrum disorders: A systematic review and metaanalysis. Frontiers in Psychiatry, 12.
• Corsaro, W. A. (2011). The sociology of childhood (3. Baskı). Pine Forge Press: Kaliforniya.
• Curran, P. J., West, S. G., & Finch, J. F. (1996). The robustness of test statistics to nonnormality and specification error in confirmatory factor analysis. Psychological Methods, I, 1: 16-29.
• Çolak, A. (2016). Otizm spektrum bozukluğunu anlamak (Ed. Atilla Cavkaytar). T. C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara. ISBN No: 9786054628797.
• Çopuroğlu, Y. C., & Mengi, A. (2014). Toplumsal dışlanma ve otizm. Electronic Turkish Studies, IX, 5.
• Dawson B, Trapp R. G. (2001). Probability&related topics for making inferences about data. Basic&Clinical Biostatistics (3th Ed.), (ss. 69-72). Lange medical Books/McGraw-Hill Medical Publishing Division.
• Değirmenci, Ş, Uyanık Balat, G. (2016, Haziran 1-3). Knox okul öncesi oyun ölçeğinin geçerlik güvenirlik çalışması. Uluslararası Avrasya Eğitim Araştırmaları Kongresi, Muğla, Türkiye.
• Deniz, E., Francis, G., Torgerson, C., & Toseeb, U. (2022). Parent-mediated play‐based interventions to improve social communication and language skills of preschool autistic children: A systematic review and meta-analysis protocol. PloS One, XVII: 8.
• Diken, İ. H., Ardıç, A., Diken, Ö., & Gilliam, J. E. (2012). Gilliam otistik bozukluk derecelendirme ölçeği-2 Türkçe versiyonu’nun (GOBDÖ-2-TV) geçerlik ve güvenirliğinin araştırılması: Türkiye standardizasyon çalışması. Eğitim ve Bilim Dergisi, XXXVII: 166.
• Eberle, S. G. (2011). Playing with the multiple intelligences how play helps them grow. American Journal Of Play, IV, 1: 19-51.
• El-Amrosy, S. H., Shattla, S. I., Zayed, D. A., Doma, N. I., Badawy, S. A., & El Fiky, E. R. (2023). The effectiveness of training program based on playgroup activities on social and communication skills of children with autism. HIV Nursing, XXIII 1: 567-576.
• Elder, J. H., Kreider, C. M., Brasher, S. N., & Ansell, M. (2017). Clinical impact of early diagnosis of autism on the prognosis and parent–child relationships. Psychology research and behavior management, 283-292. Erkuş, A. (2005). Bilimsel araştırma sarmalı. Seçkin Yayınevi: Ankara.
• Foo, M., Yap, P. M. E. H., & Sung, M. (2015). The experience of Singaporean caregivers with a child diagnosed with autism spectrum disorder and challenging behaviours. Qualitative Social Work, XIV, 5: 634-650.
• Fujiwara A. Sonoyama S. (2018). The effects of selection and intervention in social play based onan ecological assessment of a child with autism spectrum disorder at a kindergarten. Journal of Special Education Research. VII, 1: 47-56.
• Göksoy, S. ve Öksüz, K. (2019). Eğitsel tanılama sürecinde rehberlik ve araştırma merkezinde çalışan öğretmenlerin yaşadıkları sorunlar ve çözüm önerileri. Diyalektog Ulusal Sosyal Bilimler Dergisi, XX, 65-80.
• Gray, D.E. (2002). ‘Everybody just freezes. Everybody is just embarrassed’: Felt and enacted stigma among parents of children with high functioning autism. Sociology of Health & Illness. XIV, 734-49.
• Hair, J. F., Black, W. C., Babın, B. J., & Anderson, R. E. (2010). Multivariate data analysis (7th ed.). Englewood Cliffs: Prentice Hall.
• Harrop C. (2015). Evidence-based, parent-mediated interventions for young children with autism spectrum disorder: The case of restricted and repetitive behaviors. Autism, XIX, 6: 662–72.
• Hartley, S. L., Barker, E. T., Seltzer, M. M., Floyd, F., Greenberg, J., Orsmond, G., & Bolt, D. (2010). The relative risk and timing of divorce in families of children with an autism spectrum disorder. Journal of Family Psychology, XIV, 4: 449.
• Hayes, S.A., Watson, S.L. (2013). The impact of parenting stress: a meta-analysis of studies comparing the experience of parenting stress in parents of children with and without autism spectrum disorder. Journal Of Autism And Developmental Disorders, XLIII, 3: 629–642.
• Hobson, R. P., Lee, A., & Hobson, J. A. (2009). Qualities of symbolic play amongchildren with autism: A social-developmental perspective. Journal of Autism and Developmental Disorders, XXXIX, 1: 12-22.
• Hoogsteen, L., & Woodgate, R. L. (2013). The lived experience of parenting a child with autism in a rural area: Making the invisible, visible. University of Manitoba.
• İnan, B., Akçamuş, M. Ç. Ö., Bakkaloğlu, H., & Yalçın, S. (2020). Otizm spektrum bozukluğu olan çocuklar için Sosyal İletişim Kontrol Listesi-Revizenin Türkçeye uyarlama ve geçerlik-güvenirlik çalışması. Erken Çocukluk Çalışmaları Dergisi, IV, 1: 172-196.
• Kaba, D., & Aysev, A. S. (2020). DSM-5 tanı ölçütlerine göre erken çocukluk döneminde otizm spektrum bozukluğunun değerlendirilmesi. Türk Psikiyatri Dergisi, XXXI, 2: 106-112.
• Karasar N. (2014). Bilimsel araştırma yöntemi (26. Baskı). Nobel Yayınevi: Ankara.
• Kent C., Cordier R., Joosten A., Wilkes-Gillan S., Bundy A., Speyer R. (2021). A systematic review and meta-analysis of interventions to improve play skills in children with autism spectrum disorder. Review Journal of Autism and Developmental Disorders, VII, 1:91–118.
• Kim, H. Y. (2016). Statistical notes for clinical researchers: Sample size calculation 3. Comparison of several means using one-way ANOVA. Restorative Dentistry & Endodontics, XLI, 3: 231-234.
• Korkmaz, İ. (2010). Sosyal öğrenme kuramı (B.Yeşilyaprak, Ed.). Eğitim Psikolojisi Gelişim-Öğrenme-Öğretim (6. Baskı). Pegem Akademi: Ankara.
• Kuhaneck, H. M., Burroughs, T., Wright, J., Lemanczyk, T., & Darragh, A. R. (2010). A qualitative study of coping in mothers of children with an autism spectrum disorder. Physical and Occupational Therapy in Pediatrics, XXX, 4: 340-350.
• Lakens, D. (2013). Calculating and reporting effect sizes to facilitate cumulative science: a practical primer for t-tests and ANOVAs. Frontiers in Psychology, 4 Law M.L., Singh J., Mastroianni M., Santosh P. (2021). Parent-mediated interventions for infants under 24 months at risk for autism spectrum disorder: A systematic review of randomized controlled trials. Journal of Autism and Developmental Disorders, VIII, 1: 22.
• Lee, J.D., Meadan H. (2021). Parent-mediated interventions for children with ASD in low-resource settings: A scoping review. Review Journal of Autism and Developmental Disorders, VIII, 3: 285-98.
• Lindsay, S., Hounsell, K. G., & Cassiani, C. (2017). A scoping review of the role of LEGO® therapy for improving inclusion and social skills among children and youth with autism. Disability and health journal, X, 2: 173-182.
• Liu, Q., Hsieh, W.Y., Chen, G. (2020). A systematic review and meta-analysis of parent-mediated intervention for children and adolescents with autism spectrum disorder in mainland China, Hong Kong, and Taiwan. Autism, 24, 8: 1960-79.
• Lynch, M. (2015). More play, please: The perspective of kindergarten teachers on play in the classroom. American Journal Of Play, VII, 3: 347-370.
• Matson, J. L., Hess, J. A., & Mahan, S. (2013). Moderating effects of challenging behaviors and communication deficits on social skills in children diagnosed with an autism spectrum disorder. Research in Autism Spectrum Disorders, VII, 1: 23-28.
• Milli Eğitim Bakanlığı (MEB). (2022). Otizm spektrum bozukluğu olan bireyler "aileler için rehber kitapçık". Özel Eğitim ve Rehberlik Hizmetleri Genel Müdürlüğü. https://orgm.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2021_02/04102533_otyzm_spektrum_bozukluyu_olan_byreyler_TR.pdf
• Nevill, R.E., Lecavalier, L., Stratis, E.A. (2018). Meta-analysis of parent-mediated interventions for young children with autism spectrum disorder. Autism, XXII, 2: 84-98.
• O’Keeffe, C., & McNally, S. (2023). A systematic review of play-based interventions targeting the social communication skills of children with autism spectrum disorder in educational contexts. Review Journal of Autism and Developmental Disorders, X, 1: 51-81.
• O’Keeffe, C., McNally, S. A. (2021). Systematic review of play-based interventions targeting the social communication skills of children with autism spectrum disorder in educational contexts. Review Journal of Autism and Developmental Disorders, 1–31.
• Oono IP, Honey EJ, McConachie H. (2013). Parent-mediated early intervention for young children with autism spectrum disorders (ASD). Evidence‐Based Child Health: A Cochrane Review Journal, 8: 2380-2479.
• Ökmen, D. (2017). Basit rastgele örnekleme yönteminde üstel ortalama tahmin edicileri (Yüksek lisans tezi), Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Muğla. https://hdl.handle.net/20.500.12452/4008 Özdamar K. (2001). SPSS ile biyoistatistik (4. Baskı), (ss. 261-265). Nisan Kitabevi: Eskişehir. Pallant J. (2013). SPSS survival manual. McGraw- Hill Education: New York.
• Rakap, S., Birkan, B. & Kalkan, S. (2017) Türkiye’de otizm spektrum bozukluğu ve özel eğitim Tohum Otizm Vakfı Raporu. https://tohumotizm.org.tr/wp-content/uploads/2018/10/tosboe2017.pdf
• Rivera. K. (2018). Otizm olarak bilinen belirtilerden kurtulmak (A. Devlet, A. Akçan, B. Kır., Çev. Ed.), (2. Baskı). Yeni İnsan Yayınevi. İstanbul
• Robins, D.L, Casagrande, K., Barton, M., Chen, C.M., Dumont-Mathieu, T., Fein, D. (2014). Validation of the modified checklist for autism in toddlers, revised with follow-up (M-CHAT-R/F). Pediatrics, 133: 37-45.
• Selimoğlu, Ö. G., Özdemir, S., Töret, G ve Özkubat, U. (2013). Otizmli çocuğa sahip ebeveynlerin otizm tanılama sürecinde ve tanı sonrasında yaşadıkları deneyimlerine ilişkin görüşlerinin incelenmesi. International Journal of Early Childhood Special Education, V, 2: 129-161.
• Shalev, R.A., Lavine, C., Di Martino, A. (2020). A systematic review of the role of parent characteristics in parentmediated interventions for children with autism spectrum disorder. Journal of Developmental and Physical Disabilities, XXXII, 1: 1-21.
• Simeonsson, R. J., & Bailey Jr, D. B. (1991). Evaluating programme impact: Levels of certainty. In Early intervention studies for young children with special needs. Boston, MA: Springer US.
• Staunton, E., Kehoe, C., & Sharkey, L. (2020). Families under pressure: Stress and quality of life in parents of children with an intellectual disability. Irish journal of psychological medicine, 1-8.
• Sucuoğlu, B., & Demir, Ş. (2018). Yeterlik İndeksi: Özel gereksinimli küçük çocukların gelişimsel işlevlerinin değerlendirilmesi. İlköğretim Online, XVII, 1: 223-238.
• Tartaglia, N.R., Wilson, R., Miller, J.S., Rafalko, J., Cordeiro, L., Davis, S. (2017). Autism Spectrum Disorder in Males with Sex Chromosome Aneuploidy: XXY/Klinefelter Syndrome, XYY, and XXYY. Journal of Developmental and Behavioral Pediatrics, XXXVIII, 3: 197–207.
• Tarver J, Palmer M, Webb S, Scott S, Slonims V, Simonoff E. (2019). Child and parent outcomes following parent interventions for child emotional and behavioral problems in autism spectrum disorders: A systematic review and meta-analysis. Autism, XXIII, 7: 1630-44.
• Thiemann-Bourque, K. S., Brady, N. C. ve Fleming, K. K. (2012). Symbolic play of preschoolers with severe communication impairments with autism and other developmental delays: More similarities than differences. Journal of Autism and Developmental Disorders, 42: 863-873.
• Trembath, D., Gurm, M., Scheerer, N.E., Trevisan, D.A., Paynter, J., Bohadana, G. (2019). A systematic review of factors that may influence the outcomes and generalizability of parent-mediated interventions for young children with autism spectrum disorder. Autism Research, XII, 9: 1304–21.
• Ünlü E. (2017). Otizm spektrum bozukluğunda tarama, tanılama ve değerlendirme (Ümit Şahbaz, Ed.), (ss.157-183). Zihin yetersizliği ve otizm spektrum bozukluğu. Vize Yayıncılık: Ankara.
• Waddington, H., Reynolds, J. E., Macaskill, E., Curtis, S., Taylor, L. J., & Whitehouse, A. J. (2021). The effects of JASPER intervention for children with autism spectrum disorder: Asystematic review. Autism, XV, 8: 2370–2385.
• Wainer, A. L., Berger, N. I., & Ingersoll, B. R. (2017). Brief report: The preliminary psychometric properties of the Social Communication Checklist. Journal of Autism and Developmental Disorders, 47: 1231-1238.
• Webb, S.J., Jones, E.J., Kelly, J., Dawson, G. (2014). The motivation for very early intervention for infants at high risk for autism spectrum disorders. International Journal Speech Lang Pathol, XVI, 1: 36–42.
• Wilson, K. P., Carter, M. W., Wiener, H. L., DeRamus, M. L., Bulluck, J. C., Watson, L. R., Crais, E. R. ve Baranek, G. T. (2017). Object play in infants with autism spectrum disorder: A longitudinal retrospective video analysis. Autism & Developmental Language Impairments, 2:1-12.
• Yassıbaş, U., Şahin, C. H., Çolak, A. & Toprak, Ö. F. (2019). Çocukları Otizm spektrum bozukluğu olan ailelerin yaşam deneyimlerine yönelik yapılan çalışmaların incelenmesi: Meta-sentez çalışması. Eğitimde Nitel Araştırmalar Dergisi, 7:86-113.
• Yücel, G. (2006). Bağımsız otistik çocuklar eğitim merkezi hakkında uzaktan eğitime dayalı aile eğitim programının etkililiği (Yüksek lisans tezi), Anadolu Üniversitesi, Eskişehir. https://hdl.handle.net/11421/3838
• Zengı̇n-Akkuş, P., Bahtı̇yar Saygan, B., İlter Bahadur, E., Cak, T. ve Özmert, E. (2020). Otizm spektrum bozukluğu tanısı ile yaşamak: Ailelerin deneyimleri. Türkiye Çocuk Hastalıkları Dergisi, XV, 4: 272-279.