COĞRAFYANIN DİLİ VE COĞRAFYA EĞİTİMİ: KÜLTÜR VE MEKÂNIN DİL ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ

Yıl 2024, Cilt: 13 Sayı: 39, 727 - 754, 30.12.2024

Cansu Taşkan

Öz

Coğrafya eğitimi, yalnızca doğal unsurların aktarımını değil, aynı zamanda mekân, kültür ve dil arasındaki etkileşimleri anlamayı da içerir. Bu etkileşimler, öğrencilerin çevrelerini algılama biçimlerini, kültürel değerler hakkındaki farkındalıklarını ve mekânsal kavrayışlarını doğrudan etkiler. Eğitim materyalleri, bu süreçte kritik bir rol oynar ve özellikle ders kitapları, coğrafi bilginin sunumunda en önemli araçlardan biri olarak kabul edilir. Bu çalışma, Türkiye’deki lise coğrafya ders kitaplarında yer alan yerel ve kültürel unsurların temsil biçimlerini inceleyerek, dil ve görsellerin pedagojik işlevlerini değerlendirmeyi amaçlamaktadır.
Araştırmada, Millî Eğitim Bakanlığı tarafından yayımlanan 9., 10., 11. ve 12. sınıf coğrafya ders kitapları doküman analizi ve tematik analiz yöntemleriyle ele alınmıştır. Analizler, yerel unsurların doğal ve beşerî bağlamlarda işlendiğini, ancak bölgeler arasında belirgin bir dengesizlik olduğunu göstermektedir. Batı Anadolu detaylı bir şekilde ele alınırken, Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerindeki tarihî ve kültürel zenginlikler yüzeysel bir şekilde temsil edilmiştir. Dilsel inceleme, kavramların çoğunlukla tanımlama düzeyinde kaldığını ve bağlam eksikliklerinin, öğrencilerin kavrayış süreçlerini sınırladığını ortaya koymaktadır. Görsel materyaller genelde metinleri destekleyici nitelikte olsa da, haritaların genelleştirilmiş yapısı ve açıklama eksiklikleri, bu materyallerin pedagojik etkisini sınırlamaktadır.
Sonuçlar, ders kitaplarının öğrencilerin coğrafi farkındalıklarını artırmada güçlü bir potansiyele sahip olduğunu, ancak içerik ve temsil dengesizliklerinin bu potansiyeli sınırlayabileceğini ortaya koymaktadır. Bu bağlamda, kitapların daha dengeli bir içerik yapısıyla güncellenmesi, kavramların bağlamsal örneklerle zenginleştirilmesi ve eleştirel düşünme etkinliklerinin yaygınlaştırılması gereklidir. Çalışma, coğrafya eğitimi literatürüne katkı sağlamayı ve ders kitaplarının geliştirilmesine yönelik bir çerçeve sunmayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Coğrafya eğitimi, Yerel ve kültürel unsurlar, Dilsel temsiller, Görsel materyaller

Kaynakça

• Akyüz, M. (2024). Sabahattin Ali’nin Rüzgâr Şiirine Ekoleştirel Bir Bakış. Söylem Filoloji Dergisi, (Edebiyat Kuramları ve Eleştiri Özel Sayısı), 26-40.
• ALSAÇ, D. F. (2021). Masalların Yapı Unsurlarının Çözümlemesi. Hiperlink Eğitim İletişim Yayın Gıda Sanayi ve Pazarlama Tic. Ltd. Şti.
• Anderson, J. (2007). Cultural Geography: A Critical Introduction. Wiley-Blackwell.
• Ar, M. (2021). Mekân, yer ve yersizlik kavramları üzerine bir inceleme. Şehir ve Medeniyet Dergisi, 7(14), 8-25.
• Ayten, A., & Vural, M. E. (2023). Ah Bu Gençler: Günümüz Gençliğinde Dini Kimliğin Görünümleri. İz Yayıncılık.
• Azaryahu, M. (1996). The power of commemorative street names. Environment and Planning D: Society and Space, 14(3), 311-330.
• Baltacı, A. (2019). Nitel araştırma süreci: Nitel bir araştırma nasıl yapılır?. Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5(2), 368-388.
• Bowen, G. A. (2009). Document analysis as a qualitative research method. Qualitative Research Journal, 9(2), 27-40.
• Bozkurt, M. (2021). Fantazmagorik Bir Mekân Olarak Twitter ve Simülatik Flâneurler. FSM İlmi Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, (17), 455-480.
• Braun, V., & Clarke, V. (2006). Using thematic analysis in psychology. Qualitative Research in Psychology, 3(2), 77-101.
• Brennan, M., & Cotter, C. (2014). UNESCO’s Role in Global Education. Springer.
• Cohen, S. B., & Kliot, N. (1992). Place-names in Israel's ideological struggle over the administered territories. Annals of the Association of American Geographers, 82(4), 653-680.
• Çelik, H., & Ekşi, H. (2013). Söylem Analizi. Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 27(27), 99-117.
• Depeci, C., & Çifçi, T. (2023). Ortaöğretim Coğrafya Ders Kitaplarında Küreselleşmenin Yer Alma Durumu. Eğitim Bilim ve Araştırma Dergisi, 4(2), 406-443. https://doi.org/10.54637/ebad.1334969
• Eren, F., & Keçer, K. A. Y. (2023). Bir Irmak Kıyı Düzenleme Projesinin Kentte Sosyal Adaletin Tesis Edilmesine Olan Katkısı Nedir?. Planlama, 33(1).
• Fairclough, N. (2010). Critical Discourse Analysis: The Critical Study of Language (2nd ed.). Routledge.
• Harley, J. B. (1989). Deconstructing the Map. Cartographica, 26(2), 1-20.
• Karagel, E. (2024). Altınözü (Hatay) İlçesi Köylerinin Toponomi Coğrafyası. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (16), 643-670.
• Kayaardı, F., & Bozyigit, R. (2023). Türkiye’de Coğrafya Eğitimi Alanında Nitel Yöntemle Yürütülen Lisansüstü Tezlerin Analizi (2017-2023). Necmettin Erbakan Üniversitesi Ereğli Eğitim Fakültesi Dergisi, 5(2), 403-425.
• Kerimoğlu, C. (2022). Dilin bilimi mümkün müdür?. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, (74), 69-100.
• Kıral, B. (2020). Nitel bir veri analizi yöntemi olarak doküman analizi. Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8 (15), 170-189. International Journal of Human Resource Management, 25(8), 1069-1089.
• Kincheloe, J. L. (2023). Eleştirel pedagoji. Yeni İnsan Yayınevi.
• Kök, D. S., & Uşma, G. (2022). Yeniden Kullanım ve Özgünlüğünden Uzaklaştırılan Yerel Kimlik ve Mimari: Antakya Zenginler Mahallesi Örneği. Electronic Turkish Studies, 17(3).
• Krippendorff, K. (2018). Content Analysis: An Introduction to Its Methodology (4th ed.). Sage.
• Lefebvre, H. (2014). The production of space (1991). In The people, place, and space reader (pp. 289-293). Routledge.
• Merriam, S. B., & Tisdell, E. J. (2015). Qualitative research: A guide to design and implementation. John Wiley & Sons.
• Millî Eğitim Bakanlığı (MEB). (2018). Ortaöğretim Coğrafya Dersi Öğretim Programı. Ankara: MEB Yayınları. Mitchell, D. (2000). Cultural geography: A critical introduction. Blackwell, 84-88.
• Mutlu, H. H., & Set, G. (2020). Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretiminde Kullanılan C1 Seviye Ders Kitaplarındaki Kültür Unsurlarının İncelenmesi (Gazi Yabancılar İçin Türkçe–İstanbul Yabancılar İçin Türkçe). Dil Dergisi, 1(171), 91-108.
• Özey, R., & Demirci, A. (2008). Coğrafya öğretiminde yöntem ve yaklaşımlar. Aktif Yayınevi.
• Özmen, O. (2020). Kültürlerarası iletişim bağlamında balkan göçmenlerinin kültürleşme süreci; Yalova ili örneği. Yalova Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İletişim Sanatları, Yüksek Lisans Tezi, Yalova
• Öztürk, H. N. Ö., & Nur, H. (2023). Edimsel Topoğrafyada Kırsaldan Kentsele: Karakusunlar’ın Dönüşümünü Haritalamak. Ankara Araştırmaları Dergisi, 11(2), 293-319.
• Relph, E. (1976). Place and placelessness. Pion Limited, 156.
• Rose-Redwood, R., & Alderman, D. (2011). Critical interventions in political toponymy. ACME: An International Journal for Critical Geographies, 10(1), 1-6.
• Sapir, E. (1921). Language: An introduction to the study of speech. Harcourt, Brace and Company, 29-32.
• Slocum, T., McMaster, R., Kessler, F., & Howard, H. (2009). Thematic Cartography and Geovisualization. Pearson.
• Smith, L. (2006). Uses of Heritage. Routledge.
• Şeker, Z. C. (2022). Türkçe derslerinde metinlerle eleştirel düşünme becerisinin geliştirilmesi bağlamında işlevsel bir yaklaşım önerisi: Çocuklar için felsefe (P4C). Uluslararası Sosyal Bilimler Eğitimi Dergisi, 8(1), 98-122.
• Taşkın, A. M., & Bozkurt, F. (2023). Singapur ve Türkiye Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programlarının Karşılaştırmalı Analizi. Batı Anadolu Eğitim Bilimleri Dergisi, 15(1), 177-199.
• Tuan, Y. F. (1977). Space and place: The perspective of experience. University of Minnesota Press.
• Tuan, Y.-F. (1991). Language and the Making of Place: A Narrative-Descriptive Approach. Annals of the Association of American Geographers, 81(4), 684-696..
• Tür, A. N., & Taşdemir, G. (2022). Ankara şapkacılarının sözel, görsel, mekânsal belleği ve temsili: Bozdağ kasket ve Ankara şapka örneği. Ankara Araştırmaları Dergisi, 10(1), 155-175.
• Türkan, O. (2021). Köy Yönetsel Alanlarındaki Köy Bağlısı Adlarının Coğrafi Açıdan Değerlendirilmesi: Kırşehir İli Örneği. Coğrafi Bilimler Dergisi, 19(1), 288-311.
• Türker, A., & Aksoy, B. (2020). Türkiye’de Coğrafya Eğitimi Alanında Yayımlanan Makalelere İlişkin Bir Literatür Değerlendirmesi (1923-2018). Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 18(35), 143-161.
• UNESCO. (2015). Education for All 2000-2015: Achievements and challenges. Paris: UNESCO Publishing.
• UNESCO. (2017). Education for Sustainable Development Goals: Learning Objectives. Paris: UNESCO Publishing.
• UNESCO. (2019). Man and Biosphere Programme: A New Perspective. Paris: UNESCO Publishing.
• UNESCO. (2021). Cultural Heritage and Education. Paris: UNESCO Publishing
• Ürkmez, Ö. (2021). Eskiçağ’daki Adam–Aslan İlişkisinin Zooikonografik Analizi. OANNES-Uluslararası Eskiçağ Tarihi Araştırmaları Dergisi, 3(2), 359-387.
• Vargün, Ö. (2023). Cumhuriyet Dönemi Ulus Kimlik İnşasında Müze, Kültür ve Sanat Yönetimi. Yeni Yüzyıl'da İletişim Çalışmaları, 2(8), 121-134.
• Whorf, B. L. (2012). Language, thought, and reality: Selected writings of Benjamin Lee Whorf. MIT press.
• Yavan, N., & Acar, S. (2012). Türkiye’de coğrafyanın yansımaları. Coğrafi Bilimler Dergisi, 10(1), 1-8.
• Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2005). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri, Seçkin Yayıncılık, Ankara. ISBN, 975(02), 007.