Türk müziğinde yeni bir form; Sâz ü terennüm

Yıl 2024, , 61 - 78, 31.12.2024

Aziz Destegül , Gamze Köprülü Yazıcı

https://doi.org/10.31722/ejmd.1529141

Öz

Türk müziği diğer müziklerde de olduğu gibi iki icrâ dinamiği üzerinden ifade olunur. Ses (vokal) ve çalgı icrâları, yer aldığı kültür içerisinde farklı biçimlerde kendisini gösterir. Türk müziği kültürü, içerisinde yer alan şarkı, türkü, peşrev, kâr, saz semâî gibi daha pek çok sese ve çalgı icrâsına dayalı dinamik form anlayışı ile ortaya konur. Gelenek içerisinde yer alan kâr ve seyr-i nâtık formları, sanatlı bir form olmaları yanında makam ve usûl öğretimini de destekleyen bir yapıya sahiptirler. Nitel çalışmada bu anlayış ile mezkûr iki formun öğreticiliğinden yararlanarak sâz ü terennüm adı ile yeni bir form örneği ortaya konmak amaçlanmıştır. Nitel çalışmada ezgi analizleri ve kaynak taraması ile birlikte sâz ü terennüm formunun Türk müziği nazarî ve icrâ anlayışına uygunluğu ve icrâcılar tarafından kullanılabilirliği için uzman görüşlerine yer verilmiştir. Sâz ü terennüm formunun örneklendirilmesi, Şehrî Kırşehrî el-Mevlevî Yusuf İbn Nizameddin İbn Yusuf Rumî’nin Risale-i Mûsikîsi’nde yer alan Hûz-i Bûselik, Horasâni Hüseynî, Arazbar, Bûselik Aşîran ve Sultân-i Irak terkipleri ile yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türk müziği, Sâz ü Terennüm, Form, İcrâ, Makam.

TÜRK MÜZİĞİNDE YENİ BİR FORM; SÂZ Ü TERENNÜM

Öz

Türk müziği diğer müziklerde de olduğu gibi iki icrâ dinamiği üzerinden ifade olunur. Ses (vokal) ve çalgı icrâları, yer aldığı kültür içerisinde farklı biçimlerde kendisini gösterir. Türk müziği kültürü, içerisinde yer alan şarkı, türkü, peşrev, kâr, saz semâî gibi daha pek çok sese ve çalgı icrâsına dayalı dinamik form anlayışı ile ortaya konur. Gelenek içerisinde yer alan kâr ve seyr-i nâtık formları, sanatlı bir form olmaları yanında makam ve usûl öğretimini de destekleyen bir yapıya sahiptirler. Nitel çalışmada bu anlayış ile mezkûr iki formun öğreticiliğinden yararlanarak sâz ü terennüm adı ile yeni bir form örneği ortaya konmak amaçlanmıştır. Nitel çalışmada ezgi analizleri ve kaynak taraması ile birlikte sâz ü terennüm formunun Türk müziği nazarî ve icrâ anlayışına uygunluğu ve icrâcılar tarafından kullanılabilirliği için uzman görüşlerine yer verilmiştir. Sâz ü terennüm formunun örneklendirilmesi, Şehrî Kırşehrî el-Mevlevî Yusuf İbn Nizameddin İbn Yusuf Rumî’nin Risale-i Mûsikîsi’nde yer alan Hûz-i Bûselik, Horasâni Hüseynî, Arazbar, Bûselik Aşîran ve Sultân-i Irak terkipleri ile yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Türk müziği, Sâz ü Terennüm, Form, İcrâ, Makam.

Kaynakça

• Akdoğu, O. (1993). Türk Mûsikîsi Nazarîyatı Dersleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Akdoğu, O. (2003). Türk Müziğinde Türler ve Biçimler. İzmir: Meta Basım.
• Başara, E. (2008). Hoca Abdülkâdir’e Atfedilen Terkipler. C.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 12(2): 253-260.
• Dinç, S. (2021). Kutbüddîn Şîrâzî’nin Dürretü’t-Tâc’ındaki Mûsikî Bölümünün İncelenmesi. (Yayımlanmamış doktora tezi). Ondokuz Mayıs Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, İslam Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı, Samsun.
• Doğrusöz, N. (2012). Yusuf Kırşehri'nin Müzik Teorisi. Kırşehir: Kırşehir Valiliği.
• İrden, S. (2020). Türk Mûsikîsinde Düzen-Perde-Makam-Terkib Uygulamaları. Konya: Eğitim Yayınevi.
• Kamiloğlu, R. (1998). Şehrî Kırşehrî el-Mevlevî Yusuf İbn Nizâmeddin İbn Yusuf Rûmî'nin Risâle-i Mûsikîsi'nin Transkribe ve Değerlendirilmesi. (Yayımlanmamış yükseklisans tezi). İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Eğitimi Ana Bilim Dalı, Malatya.
• Karabaşoğlu, C. (2010). Abdülkādir-i Merâgî’nin Makāsidu’l-Elhân Adlı Eseri. (Yayımlanmamış doktora tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İlahiyat Ana Bilim Dalı, İslam Tarihi ve Sanatları Bilim Dalı, İstanbul.
• Karaca, T. (2022). Cinuçen Tanrıkorur’un İcâd Ettiği Form Seyr-i Nâtık. Ankara: Sonçağ Akademi.
• Kaygusuz, N. (2006). Muallim İsmail Hakkı Bey ve Musiki Tekamül Dersleri. İstanbul: İTÜ Vakfı Yayınları.
• Kolukırık, K. (2012). Abdülkâdir Merâgî ve Şerhu’l-Edvâr’ı. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Köprülü, G. (2016). Benâî’ye Ait Mûsikî Risâlesi’nin İncelenmesi. (Yayımlanmamış doktora tezi). Gazi Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü, Türk Müziği Ana Bilim Dalı, Ankara.
• Köprülü, G. (2019). K-38 Edvârı. Ankara: Gece Kitaplığı.
• Özalp, M. N. (2000). Türk musikisi tarihi I. Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
• Özalp, M. N. (2000). Türk Mûsikîsi Tarihi II. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Özkan, İ.H. (1989). Kâr. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi içinde. https://islamansiklopedisi.org.tr/kar
• Öztürk, O. M. (2014). Makamı Anlamak: Makam Nazarîye Tarihinde Başlıca Modeller. Theory İn Music, (10):9-36.
• Sezikli, U. (2007). Abdülkâdir Merâgî ve Câmiu'l-Elhân'ı. (Yayımlanmamış doktora tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İlahiyat Ana Bilim Dalı, İslam Tarihi ve Sanatları Bilim Dalı, İstanbul.
• Tıraşçı, M. (2017). Türk Mûsikîsi Nazarîyatı Tarihi. İstanbul: Kayıhan Yayınları.
• Tura, Y. (2001). Kantemiroğlu: Kitābu ‘İlmi´l-Mūsīḳī’ alā vechi´l Ḥurūfāt-Mûsikîyi Harflerle Tesbît ve İcrâ İlminin Kitabı. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Tura, Y. (2006). Tedkîk ü Tahkîk İnceleme ve Gerçeği Araştıma Nâsır Abdülbâki Dede. İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Uygun, M. N. (1990). Kadızâde Tirevî ve Musikî Risâlesi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İslam Medeniyeti ve Sosyal Bilimler Ana Bilim Dalı, İstanbul.
• Uygun, M. N. (1996). Safiyyuddin Abdulmu`min Urmevî ve Kitabu`l Edvâr’ı. (Yayımlanmamış doktora tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İslam Medeniyeti ve Sosyal Bilimler Anabilim Dalı, İstanbul.
• Uygun, M. N. (2019). Kitâbü’l-Edvâr-Safiyüddin Abdülmü’min Urmevî. İstanbul: İbn Haldun Üniversitesi Yayınları.
• Yahya Kaçar, G. (2008). Türk Mûsikîsinde Makam. İstem Dergisi, (11):145-158.
• Yahya Kaçar, G. (2021). Eser ve icrâ tahlili yöntemleri. Ankara: Gece Kitaplığı.
• Yalçın, G. (2020). Kevserî Mecmuâsı. Ankara: Gece Kitaplığı.
• Yavuzoğlu, N. (2009). Türk Müziğinde Makamlar ve Seyir Özellikleri. İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2016). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.