Hâricîlerin Günümüzdeki Devamı İbâdîler mi, Selefîler mi? Metodik Bir Tartışma

Yıl 2016, Cilt: 9 Sayı: 1, 77 - 98, 30.06.2016

Kadir Gömbeyaz

https://doi.org/10.18403/emakalat.06629

Cited By: 4

Öz

İslam tarihinin oldukça erken bir döneminde ortaya çıkmış Hâricîler, gerek akademik gerekse de popüler yazında günümüzde yaşayan ancak birbirinden kalın çizgilerle ayrılan iki mezhebi grup, yani İbâdîler ve Selefîler ile zaman zaman irtibatlandırılmaktadır. İbâdîlerin köken itibariyle Hâricîler’in ‘günümüze kadar ulaşan tek kolu’ ve ‘organik devamı’ olarak görülmesinde haklılık payı bulunmakla birlikte özellikle Ezârika üzerinden oluşturulan Hâricîlik resmi üzerine İbâdîlik’in iliştirilmesi birtakım problemli neticeleri husûle getirmektedir. Aralarında herhangi bir organik bağ bulunmamasına rağmen Selefîlerin tümünün veya belli bazı alt gruplarının Hâricîliğin ‘günümüzdeki görünümleri’ veya ‘neo-Hâricîler’ şeklinde tanımlanması ise bir zihniyet veya pratik benzerliği temelinde yükselmektedir. Ancak bu durum da bazı problemli durumları gündeme taşımaktadır. İşte bu çalışma özelde İbâdîliğin ve Selefîliğin Hâricîliğin devamı olarak nitelenmesinin doğurduğu metodik problemler genelde de bu örneklem üzerinden mezhep araştırmalarının mahiyet ve metodolojisi üzerine odaklanmaktadır. Bunu yaparken birtakım yargılara varma değil, metodik problemleri gündeme taşıma ve bunların halline dair tartışma ve önerileri provoke etme amacını gözetmektedir.

Anahtar Kelimeler

Hâricîlik, İbâdîlik, Selefîlik, Metodoloji, İslam fırkaları

Kaynakça

• Akpınar, Muhammed Raşit. “Osmanlı Toplumunda Selefî Düşüncenin Tipik Bir Temsilcisi Olarak Kadızâdeliler”. İlahiyat Akademi -Selefîlik Özel Sayısı-, I/1-2, (2015): 303-315.
• Alan, Hüseyin. “Haricilik ve New Selefilik”, http://www.kuremedya.com/huseyin-alan-haricilik-ve-new-selefilik- 8718y.html#. Erişim Tarihi: 01.01.2016.
• Ali Yahya Muammer. el-İbâdiyye: Dirâsetün Mürekkezetün fî usulihim ve ta’rîhihim. 2. Bsk., Kahire: Mektebetü Vehbe, 1407/1987.
• Apak, Âdem. “İslâm Tarihi Boyunca Selef ve Selefîlik Kavramlarının Anlam Serüveni”. Tarihte ve Günümüzde Selefîlik: Milletlerarası Tartışmalı İlmî Toplantı 08-10 Kasım 2013. İstanbul: Ensar Yayınları, 2014, ss. 39-50.
• Arıkan Adem. “Nijerya’da Selefîler”. İlahiyat Akademi -Selefîlik Özel Sayısı-, I/1-2, (2015): 283-302.
• Arıkan Adem. “On the Probability of the Creation of the Ibn Taymiyya School of Ottoman Thought via Birgiwī Meḥmed Efendī – A Critical Ap- proach –”. Ilahiyat Studies, VI/2, (2015): 147-180, http://dx.doi.org/10.12730/13091719.2015.62.130.
• Ateş, Orhan. “el-Milel ve’n-Nihal’in Mukaddimesi Çerçevesinde Şehristânî'nin Fırka Yazıcılığının Bazı Sorunları”. e-Makâlât Mezhep Araştırmaları, I/2, (2008): 105-130.
• Avcu, Ali. “Dār al-hijra in Khārijī and Ismāʿīlī Thought”. Ilahiyat Studies, II/2, (2011): 169-187, http://dx.doi.org/10.12730/13091719.2011.22.36.
• Büyükkara, Mehmet Ali. “Bir Bilim Dalı Olarak İslâm Mezhepleri Tarihi ile İlgili Metodolojik Problemler”. İslâmî İlimlerde Metodoloji/Usûl Mes’elesi I, İstanbul: Ensar Neşriyat, 2005, ss. 441-491.
• Büyükkara, Mehmet Ali. Çağdaş İslami Akımlar. İstanbul: Klasik Yayınları, 2015.
• DAİŞ’in Temel Felsefesi ve Dini Referansları Raporu. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2015.
• Evkuran, Mehmet. “Bir Kriz Teolojisi ve Toplumsal Hareket Olarak Selefîlik -Selefî İdeoloji ve İslâm Dünyasındaki Etkileri Üzerine Bir Analiz-”. İlahiyat Akademi -Selefîlik Özel Sayısı-, I/1-2, (2015): 71-90.
• el-Fakîhî, Alî b. Muhammed Nâsır. er-Reddü’l-kavîmi’l-bâliğ alâ kitâbi’l-Halîlî el-müsemmâ bi’l-Hakkı’d-dâmiğ. Medine: Dâru’l-Meâsir, H. 1421.
• el-Fezârî, Abdullah b. Yezîd. Six Kalam Works by Abd Allah b. Yazid al- Fazari. thk ve nşr. Abdulrahman al-Salimi & Wilferd Madelung, Leiden & Boston: Brill, 2014.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. “İbâzıyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 19: 256-261.
• Furat, Ahmet Hamdi. “Selefîliğin Osmanlıya Etkisi Bağlamında Kullanılan Bir Argüman: İbn Teymiyye’nin es-Siyâsetü’ş-Şer’iyye İsimli Eserinin Osmanlı Dünyasında XVI. ve XVII. Asırdaki Tercümeleri”. Marife – Selefîlik Özel Sayısı–, IX/3, (2009): 215-226.
• Griffel, Frank. “What Do We Mean By ‘Salafi’? Connecting Muhammad Ab- duh with Egypt’s Nur Party in Islam’s Contemporary Intellectual Histo- ry”. Die Welt Des Islams, 55, (2015): 186-220; doi: 10.1163/15700607- 00552P02.
• el-Halîlî, Ahmed b. Hamd. el-Hakku’d-dâmiğ. y.y., H. 1409.
• Hoffman, Valerie J. “Ibadism: History. Doctrines and Recent Scholarship”, Religion Compass, IX/9, (2015): 297-307, doi: 10.1111/rec3.12164.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer ed-Dımeşkî. Hâşiyetü Reddi’l-muhtâr ale’d-Dürri’l-muhtâr: Şerhu Tenvîri’l-ebsar. I-VIII, Kahire: Şerike ve Mektebe ve Matba‘a Mustafa el-Bâbî el-Halebî ve Evlâduhu, 2 bsk., 1386/1966.
• Kalaycı, Mehmet. “Şiîlik-Sünnîlik İlişkisinin Kapsamı ve Sınırlarına Dair Bazı Metodik Mülahazalar”. e-Makâlât Mezhep Araştırmaları, VI/2, (2013): 293-319.
• Kalaycı, Mehmet. “Mezhepleri veya Dîni Hareketleri Tamamlan(Ma)Mış Kim- liksel Süreçler Olarak Okumak”. Kur’ân ve Toplumsal Bütünleşme (Me- zhepler ve Dinî Gruplar Arası İlişkiler) içinde, ed. Hayati Hökelekli & Vejdi Bilgin, Bursa: Bursa Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2015, ss. 227-245.
• el-Kalhâtî, Ebû Abdillah Muhammed b. Saîd. el-Keşf ve’l-beyân. I-II, thk. Seyyide İsmail Kâşif, Maskat: Saltanatu Umân Vizâretü’t-Türâsi’l-Kavmî ve’s-Sekâfe, 1980.
• Koca, Ferhat. “İslâm Düşünce Tarihinde Selefîlik: Tarihsel Serüveni ve Genel Karakteristiği”. İlahiyat Akademi -Selefîlik Özel Sayısı-, I/1-2, (2015): 15-70.
• Kutlu, Sönmez. “İslâm Mezhepleri Tarihinde Usûl Sorunu”. İslâmî İlimlerde Metodoloji/Usûl Mes’elesi I, İstanbul: Ensar Neşriyat, 2005, ss. 391-440.
• Mamouri, Ali. “Who are the Kharijites and what do they have to do with IS?”. http://www.al-monitor.com/pulse/en/originals/2015/01/islamic- state-kjarijites-continuation.html, Erişim Tarihi: 01.01.2016.
• Ocak, Ahmet Yaşar. Yeniçağlar Anadolu’sunda İslam’ın Ayak İzleri: Osmanlı Dönemi (Makaleler-Araştırmalar). İstanbul: Kitap Yayınevi, 2011.
• Özervarlı, M. Sait. “Selefiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 36: 399-402.
• Özcan, Mustafa. “Haricilik ile Mürcie Arasında”. http://www.milligazete.com.tr/koseyazisi/Haricilik_ile_Murcie_arasinda /17599, Erişim Tarihi: 01.01.2016.
• Özcan, Mustafa & Özcan, Leyla. IŞİD ve Kökenleri: Haricilik ve Selefilik. İstanbul: Safa Yayın Dağıtım, 2015.
• Öztürk, Mustafa. “Tefsir Geleneğinde Selefîlik Ekolü”. İlahiyat Akademi - Selefîlik Özel Sayısı-, I/1-2, (2015): 195-252.
• eş-Şehristânî, Ebu’l-Feth Muhammed b. Abdilkerîm. el-Milel ve’n-nihal. I-II, thk. Abdülemîr Alî Mühennâ - Alî Hasan Fâ’ûr, Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 1996.
• Şeker, Fatih M. “Vehhâbîliğin Osmanlı Mütefekkirleri Üzerindeki Akisleri”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, V/21, (Bahar 2012): 329-358.
• Taşken, Cemalettin. “Modern Çağın Haricileri: IŞİD”. http://ankarastrateji.org/yorum/modern-ca-n-haricileri-i-id/, Erişim Tarihi: 01.01.2016.
• Tolerance Understanding Coexistence: Oman’s Message of Islam (broşür). 2. Bsk., Maskat & Münih: Uman Sultanlığı Evkaf ve Dinî İşler Bakanlığı (Vizâretü’l-Evkâf ve’ş-Şü’ûni’d-Dîniyye), 2014.
• Turhan, Sabri. “Selefilik Hariciliğin Uzantısıdır”. http://www.anahabergazete.com/selefilik-hariciligin-uzantisidir-haberi, Erişim Tarihi: 01.01.2016.
• Yıldırım, Ramazan. “Arap Baharı ve Sonrasında Selefîlik -Mısır Örneği-”. İlahiyat Akademi -Selefîlik Özel Sayısı, I/1-2, (2015): 263-281.
• http://www.alhayat.com/Articles/4213177, Erişim Tarihi: 31.05.2016.
• http://www.tizafri.com/viewtopic.php?f=5&t=256, Erişim Tarihi: 31.05.2016.