An Assessment of Beliefs on Animals in Kayseri Folklore

Yıl 2014, Cilt: 11 Sayı: 1, 23 - 28, 01.03.2014

R. Özen E. Yüksel

Öz

Beliefs are among the main components of folk culture, and reflect, to a great extent, the social and cultural structure of the society. Animals and practices applied in animal breeding as the core subjects of veterinary folklore possess an important role for folk beliefs. Thus, conducting research in this field is essential to the understanding and description of the socio-cultural structure of the society. This study was aimed at the compilation of folk beliefs about animals in Kayseri province, one of the oldest settlement areas of Anatolia. It was also sought to discover the origin of the beliefs maintained in this area. For this purpose, 50 people residing in Kayseri province and its vicinity were interviewed in person. The findings obtained were assessed, using the “content analysis” method. Data analysis demonstrated that the folk believed that the evil spirits disguised in the form of animal body appeared to the house owner in the cellar of old houses; that the entry of evil spirits into a house could be prevented by hanging tambourines made of goat or calf skin on the walls of the house; that it would start raining when a snake was killed and burnt; and that a few black sheep included in a flock of Akkaraman sheep ensured protection against the evil eye. In conclusion, beliefs on animals in Kayseri folklore, which were compiled from oral sources, were ascertained to have their roots in the beliefs and culture structure of both Central Asia and Anatolia.

Anahtar Kelimeler

Beliefs, folklore, Kayseri, veterinary folklore

Kayseri Folklorunda Hayvanlar İle İlgili İnanışlar Üzerine Bir Değerlendirme

Öz

İnanışlar, halk kültürünün en önemli öğelerinden olup toplumların sosyal ve kültürel yapısını büyük ölçüde yansıtırlar. Veteriner hekimliği folklorunun ana çalışma konularını oluşturan hayvanlara ve hayvancılığa ait uygulamalar, halk inanışları içerisinde önemli bir yer tuttuğundan, bu alanda yapılacak çalışmalar toplumların sosyo-kültürel yapısının tanınması ve tanımlanması açısından vazgeçilmez niteliktedir. Bu çalışmada, Anadolu’nun en eski yerleşim merkezlerinden biri olan Kayseri’de, hayvanlarla ilgili halk inanışlarının derlenmesi ve bu inanışların kökenlerine ulaşılması amaçlandı. Bu amaçla, Kayseri ve çevresinde yaşayan 50 kişiyle görüşüldü. Elde edilen bulgular “içerik analizi” yöntemiyle değerlendirildi. Verilerin analizi sonucunda, kötü ruhların, hayvan biçimine girerek, eski evlerin mahzenlerinde ev sahiplerine göründüğü; keçi veya dana derisinden yapılan teflerin duvara asılarak o eve kötü ruhların girmesinin engellenilmesine çalışıldığı; yılan öldürülüp yakıldığında mutlaka yağmur yağmaya başladığı; Akkaraman sürüsüne birkaç adet kara koyun bırakılmasının nazara karşı koruma sağladığı şeklinde bulgulara ulaşıldı. Sonuç olarak, Kayseri folklorunda sözlü kaynaklardan derlenen hayvanlarla ilgili inanışların kökenlerinde hem Orta Asya’nın hem de Anadolu’nun inanç ve kültür yapısının izlerinin bulunduğu ileri sürülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Folklor, inanışlar, Kayseri, veteriner hekimliği folkloru

Kaynakça

• Abudukelimı B. Uygur Türklerinin Dinî İnanışları. Yüksek Lisans Tezi. Ankara Üniv. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Felsefe ve Din Bilimleri (Dinler Tarihi) Programı. Ankara- Türkiye, 2006.
• Acıpayamlı O. Türkiye'de yağmur duası ve psikososyal metot'la incelenmesi. DTCFD 1963; 21(12):1Acıpayamlı O. Türkiye'de yağmur duası II. DTCFD 1964; 22(3-4):221-50.
• Akbay OH. "Tohno Hikâyeleri"nde geçen halk inanışları üzerine bir değerlendirme. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 2012; 4(6):87-107.
• Akgün E. Şamanist Türk halklarında kurban sungusu ve kendisine kurban sunulan varlıklar. Türk Dünyası Araştırmaları 2008; (172):21-32.
• Akman E. Türk ve dünya kültüründeki su kültü üzerine düşünceler. Kastamonu Eğitim Dergisi 2002; 10(1):1-10.
• Alp KÖ. Orta Asya’dan Anadolu’ya Kültürel Sembollere Giriş. Ankara: Eflatun Yayınevi, 2009; s. 38, 39, 51, 55.
• Araz R. Harput'ta Eski Türk İnançları ve Halk Hekimliği. Ankara: Levent Ofset, 1995; s.54,77, 151,1
• Arslan ES. Ege Bölgesi Folklorunda Veteriner Hekimliği ve Hayvancılık Üzerine Araştırmalar. Doktora Tezi. Ankara Üniv. Sağlık Bilimler Enstitüsü, Veteriner Hekimliği Tarihi ve Deontoloji Programı. Ankara-Türkiye,1998.
• Artun E. Tekirdağ’da batıl inanışlar. Tekirdağ Halk Kültürü Araştırmaları 1998; (1):66-83.
• Buluç S. Şaman. MEB İslam Ansiklopedisi Cilt XI. İstanbul; 1970; s.327.
• Çalışkan Z. Sarız ve Çevresinde Yaşayan Avşarların Örf ve Adetlerinde Dini Unsurların Sosyolojik Tetkiki. Yüksek Lisans Tezi. Erciyes Üniv. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Din Sosyolojisi Programı. Kayseri-Türkiye,1992.
• Çay AM. Türk Milli Kültüründe Hayvan Motifleri I (Koyun ve Keçi etrafında oluşan gelenekler). Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, 1990; s.62.
• Çetin ÇZ. Tatar Türklerinde mitolojik varlıklarla ilgili mitler ve inanışlar (iyeler ve yaratıklar). Bilig 2007; (43):1-32.
• Çıblak N. Halk kültüründe nazar, nazarlık inancı ve bunlara bağlı uygulamalar. Türklük Bilimi Araştırmaları 2004; (15):103-25.
• Dinçer F. Türk Folklorunda veteriner hekimliği (beş doğu ilimizde yeni örnekleriyle). I. Uluslararası Türk Folklor Kongresi. 23-30 Haziran 1975; Ankara-Türkiye.
• Duvarcı A. Türklerde tabiat üstü varlıklar ve bunlarla ilgili kabuller, inanmalar, uygulamalar. Bilig 2005; (32):125-44.
• Ergun P. Alevilik -Bektaşilikteki tavşan inancının mitolojik kökenleri üzerine. Türk Kültürü ve Hacı Bektaşı Veli Araştırma Dergisi 2011; (60):2813
• Eyuboğlu İZ. Anadolu İnançları. İstanbul: Derin Yayınları, 2007; s.132.
• İnan A. Nazarlıklar. Türk Folklor Araştırmaları.1963; 8 (169):3138.
• İnan A. Tarihte ve Bugün Şamanizm (Materyaller ve Arastırmalar). Ankara:Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1986; s. 23.
• Kalafat Y. Doğu Anadolu'da Eski Türk İnançlarının İzleri. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, 1990; s. 22, 43, 50, 56, 77,97,98.
• Kalafat Y. Türk Halk İnançlarında Tabu. Ankara: Berikan Yayınevi, 2012; s.68, 122, 123.
• Kılıç A. Isparta yöresi halk inançları. Uluslar arası Anadolu İnançları Kongresi. 23-28 Ekim 2000; Ürgüp (Nevşehir)-Türkiye.
• Kılıç S. Uşak ve çevresinde yağmur yağdırma uygulamaları (Takmak köyü örneği). Turkish Studies 2011; 6(1): 495-506.
• Labecka-Koecherowa M. Şaman ayini- yeniden yapılanma deneyi. Tiyatro Araştırmaları Dergisi 1995; (12):77-98.
• Mollaibrahimoğlu Ç. Anadolu Halk Kültüründe Hayvanlar Etrafında Oluşan İnanç ve Pratikler. Yüksek Lisans Tezi. Karadeniz Teknik Üniv. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Programı. Trabzon-Türkiye, 2008.
• Oğuz, ÖM, Oral Z. 2004, Türkiye’de 2004 yılında yaşayan halk inanışları: nesneler ve uygulamalar. http://www.thbmer.gazi.edu.tr/yayinlar/pdf/inanis. pdf; Erişim tarihi: 10.5.2009.
• Ögel B. Türk Mitoloji I. Cilt. İkinci Baskı. Ankara: TTK Basımevi, 1993; s.560.
• Ögel B. Türk Mitoloji II. Cilt. Ankara: TTK Basımevi, 1995; s.275, 326,327.
• Roux JP. Orta Asya’da Kutsal Bitkiler ve Hayvanlar. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2005; s.76,
• Tatlıoğlu D. Türkmen ırımları (Halk inançları). Cumhuriyet Ünv. İlahiyat Fak. Dergisi 2000; 4(1):151–66.
• Tavkul U. Kültürel etkileşim açısından On İki Hayvanlı Türk Takviminin yayılışı. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi 2007; 4(1):25-45.
• Yıldız ŞN. Türk Halk Anlatılarında Hayvan Motifleri. Yüksek Lisans Tezi. Fırat Üniv. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Programı. Elazığ-Türkiye, 2011. Kaynak Kişiler
• Mustafa ÇİMEN, 1977, Üniversite Mezunu, Veteriner Hekim, Tomarza
• Fatih KÖSE, 1976, Üniversite Mezunu, İnşaat Mühendisi, Başakpınar/Talas
• Yılmaz DOĞAY, 1972, Ortaokul Mezunu, Çiftçi, Başakpınar/Talas Sezai YAZGAN,1937, Okuryazar Değil, Marangoz, Başakpınar/Talas
• Süleyman KANDAĞI, 1935, Okuryazar Değil, Serbest Meslek, Başakpınar/Talas
• Mehmet ÖZTÜRK, 1950, Ortaokul, Çiftçi, Merkez/ Sarız
• Ahmet KILAVUZ, 1958, Okuryazar Değil, Çiftçi, Merkez/Tomarza
• Ayhan KISA, 1947, İlkokul Mezunu, Esnaf, Tavlasun
• Aziz AKTAŞ,1964, Lise Mezunu, Çiftçi, Yukarı Borandere Köyü/Pınarbaşı
• Sıtkı ÇALIK, 1951, İlkokul Mezunu, Çiftçi, Esenköy/Pınarbaşı
• Mehmet KURTAR, 1953, İlkokul Mezunu, Çiftçi, Büyük Tuzhisar/Bünyan
• Mehmet ÖNER,1946, İlkokul Mezunu, Çiftçi, Esenköy/Pınarbaşı
• Gürsel ÇETİNKAYA, 1965, İlkokul Mezunu, Çiftçi, Kahvecioğlu Köyü/Bünyan
• Kürşat ERKEK, 1979, Üniversite Mezunu, Çiftçi, Merkez/Sarız
• Basri KÖKOĞLU, 1959, Lise Mezunu, İşletmeci, Yaylacı Köyü/Sarız
• Muhsin TANRIVERDİ,1951, İlkokul Mezunu, Çiftçi, Yıldırım Köyü/Sarıoğlan
• Mustafa YAMAN, 1964, İlkokul Mezunu, Çiftçi, Yıldırım Köyü/Sarıoğlan
• Faysal KIRAÇ, 1969, İlkokul Mezunu, Çiftçi, Kahveci Köyü/Bünyan
• Dursun EROĞLU,1961, Ortaokul Mezunu, Çiftçi, Kahveci Köyü/Bünyan
• Doğan ÇALIK, 1977, Lise Mezunu, Çiftçi, Saçlı Köyü/Pınarbaşı
• Cuma DURMUŞ, 1952, İlkokul Mezunu, Çiftçi, Saçlı Köyü/Pınarbaşı
• Yusuf ASLAN, 1950, İlkokul Mezunu, Çiftçi, Saçlı Köyü/Pınarbaşı
• Ahmet ARSLAN, 1944, İlkokul Mezunu, Çiftçi, Kahveci Köyü/Bünyan
• Mustafa KIRIKKOY, 1943, İlkokul Mezunu, Çiftçi, Kavlaklar Köyü/Pınarbaşı
• Reşat ASLAN, 1964, İlkokul Mezunu, Çiftçi, Horsa Köyü/Pınarbaşı
• Galip METİN, 1973, Lise Mezunu, Çiftçi, Kavlaklar Köyü/Pınarbaşı
• Cemal KARAKOÇ,1933, Okur Yazar Değil, Çiftçi, Reşit Köyü/Sarıoğlan
• Nurettin YILDIZ, 1965, İlkokul Mezunu, Çiftçi, Reşit Köyü/Sarıoğlan
• Mustafa ÖZÇELİK,1951, Okur Yazar Değil, Çiftçi, Çelikbilek/Tomarza
• Abuzer DOĞAN, 1943, İlkokul Mezunu, Çiftçi, Çalışkan Köyü/İncesu
• Nihat YILDIZ, 1968, Lise Mezunu, Çiftçi, Çalışkan Köyü/İncesu
• Kerem SOLAK,1944, Okur Yazar Değil, Sindehöyük/Develi
• Ali ÖZDEMİR, 1974, İlkokul Mezunu, Çiftçi, Hoşça Köyü/Develi
• Mesut ÖZDEMİR, 1980, Lise Mezunu, Hayvan Sağlığı Teknisyeni, Palas/Sarıoğlan
• Murat KIRAÇ, 1951, İlkokul Mezunu, Çiftçi, Merkez/Develi
• İrfan CULHAOĞLU, 1974, Memur, Merkez/Develi Erhan KURTOĞLU,1961, İlkokul Mezunu, Çiftçi, Çöteli Köyü/Develi
• Samet AKARSU, 1979, Ortaokul Mezunu, Çiftçi, Soysal Köyü/Develi
• Yaşar GÜL, 1966, İlkokul Mezunu, Çiftçi, Karaca Ören Köyü/Develi
• Arif ÖZKALE, 1949, İlkokul Mezunu, Çiftçi, Çayırözü Köyü /Develi
• Orhan BERK, 1972, İlkokul Mezunu, Çiftçi, Çöten Köyü/Develi
• Vedat AYDIN, 1969, İlkokul Mezunu, Çiftçi, Hoşça Köyü/Develi
• Selim YARICI,1977, Üniversite Mezunu, Veteriner Hekimi, Bakırdağ Beldesi/Develi
• Okan KAYAALP,1982, Üniversite Mezunu, Veteriner Hekimi, Merkez/Talas
• Erdal KARAGÖZ,1972, Üniversite Mezunu, Memur, Gesi/Melikgazi
• Abdullah ARI, 1966, İlkokul Mezunu, Çiftçi, Süksün Köyü/İncesu
• İlyas ÇEKİÇ, 1964, İlkokul Mezunu, Çiftçi, Süksün Köyü/İncesu
• Sakine ULUHAN, 1943, İlkokul Mezunu, Ev Hanımı, Çanakpınar/Tomarza
• Münevver KAHRAMAN, 1946, Ortaokul Mezunu, Ev Hanımı, Talas
• Şuayip ALTEMEL, 1949, İlkokul Mezunu, Esnaf, Akmescit Köyü/Bünyan Yazışma Adresi: Doç. Dr. Rahşan ÖZEN
• Fırat Üniversitesi Veteriner Fakültesi Veteriner Hekimliği Tarihi ve Deontoloji Anabilim Dalı 23119, Merkez-Elazığ 0 424 2370000 - 3997 [e-mail]