Türkiye’de Metropoliten Kentlerin Nüfus Gelişimi

Yıl 2010, Cilt: 1 Sayı: 28, 193 - 215, 01.06.2010

Kemal Demir Suat Çabuk

Öz

Yerleşmelerin sınıflandırmalarda pek çok ölçüt kullanılmaktadır. Bu ölçütler içerisinde en yaygın kullanılanı, nüfus ölçütüdür. Bu çalışmada, metropoliten kentleri tanımlamada kullanılan “nüfus ölçütü” (1.000.000 üzeri nüfus), temel değerlendirme ölçütü olarak ele alınmıştır. Değerlendirmede veri olarak, 1950-2010 yılları arasında gerçekleştirilmiş olan genel nüfus sayımı sonuçları kullanılmıştır. Çalışmada, Türkiye’de nüfus ölçütüne göre, kentleşmeye ve özellikle de metropolitenleşmeye ilişkin bulgular ortaya konulmuştur. Bu bulgular ışığında, makalede şu sonuçlara ulaşılmıştır: Nüfus ölçütüne göre, Türkiye’de metropolitenleşme süreci 1950 sonrasında yaşanmaya başlamıştır. 2010 yılı nüfus verilerine göre İstanbul, Ankara, İzmir Bursa, Adana, Kocaeli Gaziantep ve Konya Türkiye’nin metropoliten kentleri olarak tanımlanabilmektedir. Bu sekiz metropoliten kentte toplam 27.504.885 kişi yaşamaktadır. Bu değer, Türkiye toplam nüfusunun %37,91’ini ve kentsel nüfusun %51,46’sını oluşturmaktadır. 1950-2010 nüfus verileri, Türkiye’de metropolitenleşme sürecinin artarak yaşandığını göstermektedir. Türkiye’de bugünkü nüfus artışı ve göç eğilimi devam etmesi durumunda, 2020 yılına kadar Antalya, Kayseri, Mersin ve Diyarbakır kentleri de 1.000.000 nüfusu geçerek, metropoliten kentler arasına katılacaklardır. 2020 yılından sonra ise başka bir kentin metropoliten kent düzeyine ulaşabilme ihtimali bulunmamaktadır. Bu nedenle, Türkiye’de metropolitenleşme süreci, bu 12 metropoliten kentin nüfus artışları nispetinde devam edecek ve doygunluk seviyesine ulaşacaktır. Bu süreç, bugün yaşandığı gibi gelecekte de kırsal ve diğer kentsel yerleşme türlerinin (küçük ve orta büyüklükte kentler) aleyhine bir durum olacaktır

Anahtar Kelimeler

Kent, Kentleşme, Metropoliten Alan, Metropolitenleşme, Mega Kent

THE POPULATION GROWHT OF METROPOLITAN CITIES IN TURKEY

Öz

There are many criteria using the classification of settlements. Among them, population is the most widespread one. In this study, “the population criteria which determine the metropolitan cities” are used as the main determinative criteria for evaluation. The cities which have a population over 1.000.000 are determined as metropolitan cities. The general population censuses between 1950-2010 are used as the main data for the evaluations. In the study, findings related to urbanization and especially metropolitanization revealed according to the population criteria in Turkey. Considering these findings, the obtained results of this paper are: According to the population criteria, the metropolitanization process in Turkey began after 1950. According to the population census of 2010, Ankara, İstanbul, İzmir, Bursa, Adana, Kocaeli, Gaziantep and Konya have been determined as the metropolitan cities of Turkey. Total population of these 8 cities is 27.504.885. This value makes up 37,91% of Turkey’s total population and 51,46% of total urban population. These population rates clearly show the metropolitanization fact which exists in Turkey. If population increase and migration tendency goes on in this way; Antalya, Kayseri, Mersin and Diyarbakır will have taken their places among the metropolitan cities with a population over 1.000.000 by 2020. It does not seem likely that any other city in Turkey will be able to be transformed into a metropolitan city after the year 2020. For this reason, it is thought that; the metropolitanization process will continue accordance with the population increase of these 12 cities and will reach its saturation point. At the same time, this process will be a handicap for both rural and other urban settlements (small, middle-sized and large cities)

Anahtar Kelimeler

Urban, Urbanization, Metropolitan Area, Metropolitanization, Mega City

Kaynakça

• Ak, İ., “Metropolitenleşme Sürecinde Türkiye ve İzmir Örneğinde Çözüm”, İ.T.Ü. Mimarlık Fakültesi, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul, 1981
• Aslanoğlu A. Rana., “Globalleşme ve Dünya Kenti”, Toplum ve Bilim, Sayı:69, Bahar, 1996, s.108-127
• Berger, L.Peter, “Four Faces of Global Culture”, The National Interest, No: 49, 1997, s-23-30
• Berköz, Lale., “Türkiye’de Metropolitenleşme Sürecinde Kentsel İlişkiler Konu- sunda Bir Araştırma; İstanbul Metropoliten Kent Örneği”, İ.T.Ü. Fen Bi- limleri Enstitüsü, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul, 1991
• Castells, Manuel, “The Information Age: Economy, Society, and Culture” Vol.I, The Rise of the Network Society. Oxford: Blackwell, 1996
• Castells, Manuel, “The Information Age: Economy, Society, and Culture”, Vol. I, The Rise of the Network Society. Second edition. Oxford: Blackwell., 2000
• Çabuk, Suat, “Küreselleşme ve Metropoliten Kentler”, Kent Yönetimi, İnsan ve Çevre Sorunları Sempozyumu- 99, İSTAÇ, İstanbul, 17-19 Şubat 1999, s.239
• Çabuk, Suat, “İstanbul’da Eğitim Donatımlarının Planlanmasına ve Uygulanmasına Yönelik Model Araştırması”, İ.T.Ü Fen Bilimleri Enstitüsü (Yayınlanma- mış Doktora Tezi), İstanbul, 2003
• Çabuk Suat, Demir Kemal ve Yüksel Özge, “Türkiye’de Göç Olgusu ve Metropoli- ten Nüfus Dinamikleri” Bölge Bilimi Kongresi, İ.T.Ü., İstanbul, 2007,
• Çıracı, Hale, “Türkiye’de Şehirleşme Olayına Bir Şehirsel Büyüme Modeli İle Yaklaşım”, İ.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul, 1982
• DİE (TÜİK) 1950-1955-1960-1965-1970-1975-1980-1985-1990-2000 Genel Nü- fus Sayımı Sonuçları, Ankara
• D.İ.E. (TÜİK) 1935, 1940, 1945, 1950, 1955, 1960, 1965, 1970, 1975, 1980, 1985, 1990, 1997 ve 2000 Yılları Genel Nüfus Sayımları (İdarî Bölünüş), Ankara
• Demographia, Demographia world urban areas:2025&2030 population projections, 2008 http://www.demograghia.com/db.worldua2015.pdf
• Dogan, Mattei and Kasarda, D. John, “The Metropolitan Era”, Newbury Park, California, 1988
• Doxiadis, A. Constantinos, “Existics”, Hutchinson Co., London, 1968
• Friedman, John, “The World City Hypothesis”, Development and Change, Vol.17, 1986, s.69-86
• Giddens Anthony, “Çağdas Temel Kuramlar”, Çev, Ahmet Demirhan, Vadi Yayın- ları,1997
• Giddens Anthony, “The Third Way and its Critics. Polity Pres” Cambridge, UK, 2000
• Göçer, Orhan, “Şehirsel Merkezler ve Şehirsel Kademelenme”, (Şehircilik Kitabı içerisinde), İ.T.Ü., Gümüssuyu, 1985
• Göçer, Orhan, “Metropoliten Planlama”, Y.T.Ü. Yayın No:204, İstanbul, 1990
• Hall, Peter, The World Cities, World University Library, London, 1966
• Hall, Peter and Pain, Kathy, “The Polycentric Metropolis: Learning from Mega- City Regions in Europe” London: Earthscan. 2006
• Jones, Emrys, “Metropolis”, Oxford University Press, 1990
• Keating, Michael, “Governing Cities and Regions: Territorial Restructuring in a Global Age”, Global City-Regions Trends, Theory, Policy, (Ed. Allen J. Scott), Oxford University Press,Oxford-New York, 2001
• Keleş, Ruşen, “Kentleşme Politikası” İmge Kitapevi, Ankara, 1993
• Keleş, Ruşen,“Yerinden Yönetim ve Siyaset”, Cem Yayınevi, Ankara, 2000
• Keyman, E. Fuat, “Küçülen ve Parçalanan Dünyada Siyaseti Anlamak”, Toplum ve Bilim, , Birikim Yayıncılık, İstanbul, 1995, s.41-65.
• Kıray, Mübeccel, “Kentleşme Yazıları”, Bağlam Yayınları, İstanbul, 2003
• Lyotard, ,F. John, “Postmodern Durum”, İkinci Baskı, Çev. Ahmet ÇİGDEM, Vadi Yayınları, Ankara, 2000
• Ocakçı Mehmet, “Metropolitenleşme Sürecinde İmalat Sanayi ve Metropoliten Şehir İlişkileri”, İ.T.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul, 1989
• Rabson William and Regan David, “Great Cities of The World”, London, 1972
• Sassen, Saskia, “Global Cities and Global City-Regions: A Comparison”, Global City-Regions Trends, Theory, Policy, (Ed. Allen J. Scott), Oxford University Press, Oxford-New York, 2001
• Suher, Hande, “Kentleşme ve Kentlileşme Politikaları”, (ed. Suher H.), TÜSES Yayınları, İstanbul, 1991
• Şanlı İbrahim, Ünal Yücel ve Kılıçarslan İsmet, “Internal Migration and Metropolitan Development in Turkey” İstanbul, 1976
• The Mori Memorial Foundation, “Global Power City Index 2009”, Tokyo, japan,; 2009 http://www.mori-m-foundation.or.jp
• Triggs, , I. Harry, “Town Planning:part, Present and Possible”, Methuen&Co. LTD., London, 1911
• Turak, Esat, “Metropoliten Alanlar:Kavramlar, Tanımlar, Ölçütler”, Dünya Şehir- cilik Günü Kolokyumu-1, MSÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayını:2, 1985
• Tümertekin, Erol, “Türkiye’de Şehirleşme ve Şehirsel Fonksiyonlar” İ.Ü. Coğrafya Enstitüsü yayınları, 1975
• U.N. “World Urbanization Prospects: The 2003 Revision”, United Nations,New York, 2003
• U.N. World Urbanization Prospects. The 2005 Revision Executive Summary. Fact Sheets. Data Tables (ESA/P/WP/200), United Nations,New York, Department of Economic and Social Affairs, Population Division, 2006, http://www.un.org/esa/population/publications/WUP2005/2005WUPHighli ghts_Final_Report.pdf,
• U.N. “World Population Policies 2005,” United Nations, Population Division. Department of Economic and Social Affairs,New York, 2006
• Wheatley, Paul, “Levels of Spatial Awereness in Islamic Cities”, Ekistics, N:42,s.354-366
• Yazar, K., Hakan, “Sürdürülebilir Kentsel Gelişme Çerçevesinde Orta Ölçekli Kentlere Dönük kent Planlama Yöntem Önerisi”, A.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kent ve Çevre Bilimleri Anabilim Dalı, (Yayınlanmamış Dokto- ra Tezi), Ankara, 2006
• sayılı Köy Yasası, http://www.tbmm.gov.tr/kanunlar/k442.html (11.08.2006)
• sayılı Büyükşehir Belediyesi Yasası, 23.7.2004 gün ve 25531 sayılı R. G.