Ziya Gökalp Felsefesinde İrade Özgürlüğünün İmkânı ve Değerlerin Doğası: Hüsün ve Kubuh Teorisi

Yıl 2022, Cilt: 9 Sayı: 2, 1014 - 1032, 15.09.2022

Osman Demirci

https://doi.org/10.51702/esoguifd.1112339

Öz

ÖzBu makalede Ziya Gökalp’in hüsün ve kubuh teorisi bağlamında irade özgürlüğü ve değer yargıları hakkındaki görüşlerinin bir bütünlük içinde ele alınarak tutarlılığı yönünden değerlendirilmesi amaçlanmaktadır. Geleneksel kelam düşüncesindeki iyi ve kötünün akılla mı yoksa vahiyle bilineceği tartışmasına yeni bir bakış açısı getiren düşünür, pozitivist felsefenin etkisiyle bu konuda belirleyici unsurun toplum olduğunu iddia edecektir. Düşünürün, gerek irade özgürlüğü gerekse değerler konusundaki görüşleri toplum merkezli felsefesine göre şekillenmektedir. Ona göre insan iradesini aşan değer yargılarının yegâne dayandığı yer toplumdur. Toplum hem insanın özgürlüğünü sınırlandırmada hem de onun değer yargılarını belirlemektedir. Gökalp’te gerek irade özgürlüğünün toplumsal hayattaki imkânı gerekse değerler karşısındaki bireyin pasif konumu oldukça vurucu bir şekilde ele alınmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kelâm, Ahlâk, Hüsün - Kubuh, İrade Özgürlüğü, Ziya Gökalp

The Opportunıty of Freedom of Wıll and The Nature of Values In The Phılosophy of Ziya Gökalp: The Theory of Husn and Qubh

Öz

Abstract In this article, it is aimed to evaluate Ziya Gökalp's views on freedom of will and value judgments in the context of husn - qubh theory in terms of consistency by considering them as a whole. Bringing a new perspective to the discussion of whether good and evil can be known by reason or revelation in traditional theology, the thinker will claim that society is the determining factor in this regard, with the influence of positivist philosophy. The thinker's views on both freedom of will and values are shaped according to his society-centered philosophy. According to him, the only place where value judgments that exceed human will are based on society. Society both limits the freedom of people and determines their value judgments. In Gökalp, both the possibility of freedom of will in social life and the passive position of the individual in the face of values are dealt with in a very striking way.

Anahtar Kelimeler

Kalam, Morality, Husn - Qubh, Freedom Of Will, Ziya Gokalp

Kaynakça

• Kaynakça Bergson, Henri. Yaratıcı Tekâmül, çev. Mustafa Şekip Tunç. İstanbul: MEB Yayınları, 1947.
• Berkes, Niyazi. Türkiye’de Çağdaşlaşma. İstanbul: Doğu – Batı Yayınları, 1978.
• Çelebi, İlyas. “Hüsün ve Kubuh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/59-63. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Durkheim, Emile. Dini Hayatın İlkel Biçimleri. çev. Fuat Aydın. İstanbul: Ataç Yayınları, 2005.
• Erişirgil, Mehmet Emin. Bir Fikir Adamının Romanı Ziya Gökalp. İstanbul: Remzi Kitabevi, 2. Basım, 1984.
• Gökalp, Ziya. “Ahlâka Doğru”. Küçük Mecmua 1/4 (Diyarbakır: Ziya Gökalp, 26 Haziran 1338): 1-4.
• Gökalp, Ziya. “Aile Ahlâkı: Türk Ailesinin Temelleri”. Yeni Mecmua: İlim, Sanat ve Ahlâka Dair Haftalık Dergi [YM] 1/22 (İstanbul: Mehmet Talat, 06 Kanunuevvel 1917), 421-424.
• Gökalp, Ziya. “Dine Doğru”. Küçük Mecmua. 1/5 (Diyarbakır: Ziya Gökalp, 3 Temmuz 1338), 1-7.
• Gökalp, Ziya. “Dinin İctimâ‘î Hizmetleri –II”. İslâm Mecmuası 3/36 ( İstanbul: Halim Sabit, 1331), 772-776.
• Gökalp, Ziya. “Felsefeye Doğru”. Küçük Mecmua 1/6 (Diyarbakır: Ziya Gökalp, 10 Temmuz 1338), 1-6.
• Gökalp, Ziya. “Ferdiyet ve Şahsiyet”, Yeni Mecmua: İlim, Sanat ve Ahlâka Dair Haftalık Dergi [YM] 1/1 (İstanbul: Mehmet Talat, 12 Temmuz 1917), 2-3.
• Gökalp, Ziya. “Hüsn ve Kubh”. İslâm Mecmuası 1/8 (İstanbul: Halim Sabit, 1330), 228-230.
• Gökalp, Ziya. “İnsandaki Feyzlerin Menşei”. Küçük Mecmua 1/14 (Diyarbakır: Ziya Gökalp, 4 Eylül 1338), 1-5.
• Gökalp, Ziya. “Kıymet Hükümleri”. İslâm Mecmuası 2/17 ( İstanbul: Halim Sabit, 1330), 470-471.
• Gökalp, Ziya. “Mefkûre Nedir?”. Küçük Mecmua 1/8 (Diyarbakır: Ziya Gökalp, 24 Temmuz 1338), 1-6.
• Gökalp, Ziya. “Mefkûrenin Harikaları”. Küçük Mecmua 1/12 (Diyarbakır: Ziya Gökalp, 21 Ağustos 1338), 1-5.
• Gökalp, Ziya. “Tekâmül Mefkûresi”. Küçük Mecmua 1/16 (Diyarbakır: Ziya Gökalp, 18 Eylül 1338), 1-3.
• Gökalp, Ziya. “Umumculuk”. Küçük Mecmua 1/33 (Diyarbakır: Ziya Gökalp, 5 Mart 1339), 1-3.
• Gökalp, Ziya. “Yaratıcı İçtima”. Küçük Mecmua 1/15 (Diyarbakır: Ziya Gökalp, 11 Eylül 1338), 1-3.
• Gökalp, Ziya. “Ahlâk Buhranı”. Yeni Mecmua: İlim, Sanat ve Ahlâka Dair Haftalık Dergi [YM] 1/7 (İstanbul: Mehmet Talat, 23 Ağustos 1917), 122-124.
• Gökalp, Ziya. “Ahlâk İctimâî midir?”, İctimaiyat Mecmuası 1/3( İstanbul, 1917), 113-116.
• Gökalp, Ziya. “Ahlâka Doğru”. Küçük Mecmua 1/4 (Diyarbakır: Ziya Gökalp, 26 Haziran 1338), 1-4.
• Gökalp, Ziya. “Aile Ahlâkı: Türk Ailesinin Temelleri” Yeni Mecmua: İlim, Sanat ve Ahlâka Dair Haftalık Dergi [YM] 1/22 (İstanbul: Mehmet Talat, 06 Kanunuevvel, 1917), 421-424.
• Gökalp, Ziya. “Dehaya Doğru”. Küçük Mecmua 1/3 (Diyarbakır: Ziya Gökalp, 19 Haziran 1338), 1-5.
• Gökalp, Ziya. “Dinin İctimâ‘î Hizmetleri –III”, İslâm Mecmuası 4/37 ( İstanbul: Halim Sabit, 1331), 791-796.
• Gökalp, Ziya. “Ferdiyet ve Şahsiyet”. Yeni Mecmua: İlim, Sanat ve Ahlâka Dair Haftalık Dergi [YM] 1/1 (İstanbul: Mehmet Talat, 12 Temmuz 1917), 2-3.
• Gökalp, Ziya. “Hükümet ve Tahakküm”. Küçük Mecmua 1/25 (Diyarbakır: Ziya Gökalp, 4 Kanunuevvel 1338), 9-12.
• Gökalp, Ziya. “İctimâ‘î Usûl-i Fıkıh”. İslâm Mecmuası 1/3 (İstanbul: Halim Sabit, 1329), 84-87.
• Gökalp, Ziya. “İhtilat ve İçtima”, Yeni Mecmua: İlim, Sanat ve Ahlâka Dair Haftalık Dergi [YM] 1/2 (İstanbul: Mehmet Talat, 19 Temmuz 1917), 22-25.
• Gökalp, Ziya. “İlme Doğru”. Küçük Mecmua 1/2 (Diyarbakır: Ziya Gökalp, 12 Haziran 1338), 1-3.
• Gökalp, Ziya. “İnsandaki Feyzlerin Menşei”. Küçük Mecmua 1/14 (Diyarbakır: Ziya Gökalp, 4 Eylül 1338), 1-5.
• Gökalp, Ziya. “Kıymetler Nefsi mi, Yoksa Şey'i mi” Küçük Mecmua 1/31 (Diyarbakır: Ziya Gökalp, 5 Şubat 1339), 7-10.
• Gökalp, Ziya. “Millet Nedir?”, İctimaiyat Mecmuası 1/3 (İstanbul, 1917), 148-155.
• Gökalp, Ziya. “Milliyetçilik ve Beynelmilliyetçilik”. Yeni Mecmua: İlim, Sanat ve Ahlâka Dair Haftalık Dergi [YM] 2/35 (İstanbul: Mehmet Talat, 14 Mart 1918), 162-165.
• Gökalp, Ziya. “Örf Nedir?”. İslâm Mecmuası 1/10 ( İstanbul: Halim Sabit, 1330), 290-295.
• Gökalp, Ziya. “Taife ve Zümre”, Yeni Mecmua: İlim, Sanat ve Ahlâka Dair Haftalık Dergi [YM] 1/4 (İstanbul: Mehmet Talat, 02 Ağustos 1917), 62-63.
• Gökalp, Ziya. “Yaratıcı İçtima”. Küçük Mecmua 1/15 (Diyarbakır: Ziya Gökalp, 11 Eylül 1338), 1-3.
• Gökalp, Ziya. Limni ve Malta Mektupları Ziya Gökalp Külliyatı-II. haz. Fevziye Abdullah Tansel. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1989.
• Gökalp, Ziya. “Manevi Hayat Ve Derûnî Hayat”. Küçük Mecmuâ 1/10 (Diyarbakır: Ziya Gökalp, 30 Temmuz 1922), 1-6.
• Gökalp, Ziya. Şiirler ve Halk Masalları. haz. Fevziye Abdullah Tansel. Ankara: Türk Tarih Kurumu yayınları, 3. Basım, 1989.
• Gökalp, Ziya. Türkçülüğün Esasları. haz. Mehmet Kaplan. İstanbul: MEB Yayınları, 1970.
• Gökalp, Ziya. Türkleşmek İslamlaşmak Muasırlaşmak. İstanbul: Evkâf-ı İslamiye Matbaası, 1918.
• İnalcık, Halil. Osmanlı ve Modern Türkiye. İstanbul: Timaş Yayınları, 2013.
• Kardaş, Rıza. “Ziya Gökalp”. İslam Ansiklopedisi. 13/579-617. İstanbul: MEB Yayınları, 1983.
• Kadri, Hüseyin Kazım. Ziya Gökalp’in Tenkidi. haz. İsmail Kara. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1989.
• Karpat, Kemal H. İslam'ın Siyasallaşması. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi yayınları, 2. Basım, 2005.
• Korlaelçi, Murtaza. “Ziya Gökalp’teki Pozitivist Etkiler”. Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10 / 8 (Ocak 1992), 59-72.
• Köksal, Asım Cüneyd . "Osmanlılarda Mukaddimat-ı Erbaa Literatürü". Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 14 / 27 (Şubat 2018), 101-132.
• Mehmet Seyyid, Usûl-i Fıkıh Dersleri. haz. Selçuk Camcı-Haydar Yıldırım. İstanbul: Akademi Yayınevi, 2011.
• Okay, Orhan. “Ziya Gökalp”. Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 14/125-128. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Topçu, Nureddin. İradenin Dâvası Devlet ve Demokrasi. haz. Ezel Elverdi – İsmail Kara. İstanbul: Dergâh Yayınları, 3. Basım. 1998.
• Türkdoğan, Orhan. Ziya Gökalp Sosyolojisinin Temel İlkeleri. İstanbul: İFAV Yayınları, 2. Basım. 1998.
• Ülken, Hilmi Ziya. Türkiye'de Çağdaş Düşünce Tarihi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınlar, 4. Basım. 2017.
• West, David. Kıta Avrupası Felsefesine Giriş, Rousseau, Kant ve Hegel’den Foucault ve Derrida’ya. çev. Ahmet Cevizci. İstanbul: Paradigma Yayınları, 2005.