Develi İlçesi ve Civarında Yetişen Bazı Doğal Tıbbi Bitkilerin Etnobotanik Özellikleri ve Yerel Kullanımı

Yıl 2024, Cilt: 7 Sayı: 1, 17 - 24

Ali İrfan İlbaş Erman Beyzi Mustafa Çimen Abdulkadir Polat

https://doi.org/10.55257/ethabd.1388358

Öz

Bu çalışma, Kayseri il sınırları içerisindeki Develi ilçe merkezi ve civarındaki yerleşkelerde doğal olarak yetişen ve yöre halkı tarafından tıbbi amaçlı kullanılmakta olan kimi bitkilerin etnobotanik ve tıbbi kullanımı ile ilgili bilgileri ortaya koymak amacıyla gerçekleştirilmiştir. Çalışma verileri ön görüşmelerle tespit edilen, Develi ilçesinde yaşayan, yaşamış veya yakın ilişkisi olan ve konu hakkında bilgi sahibi 11 kişi ile yapılan görüşmelerden elde edilmiştir. Bu görüşmelerde bitki tür adı, halk arasında bilinen yöresel adı, yararlanılan bitki kısmı, kullanım amacı, kullanım şekli, lokalitesi ve toplama zamanı ve kullanım sonrası şikayetleri bilgilerini içeren görüşme formuna dayalı bir mini anket çalışması gerçekleştirilmiştir. Araştırma alanında doğal olarak yetişen toplam 25 bitkinin yöre halkı tarafından tıbbi amaçlı kullanıldığı tespit edilmiştir. Asteraceae (3), Fabaceae (2), Lamiaceae (2), Malvaceae (3) ve Rosaceae (3) familyaları birden fazla bitki türü içeren bitki familyalar olmuştur. Bu bitkilerden 12 adet takson odunsu (7’si ağaç ve 5’i çalı formunda) ve 13 adet takson ise otsu olarak tespit edilmiştir. Sadece meyve, çiçek ve tohumlarından yararlanılan tür sayısı sırasıyla 6, 3 ve 1 adet, çiçek ve tohum birlikte yararlanılan ise 1 adet olmuştur. Tek başına veya birlikte vejetatif kısımlarından (kök, gövde, yaprak, sürgün) yararlanılan tür saysı 9 adet, hem vejetatif hem de generatif farklı bitki kısımlarının kullanılabildiği tür sayısı ise 5 adet olmuştur. Bu bitki taksonlarından 5'i aktarlarda ve halk pazarlarında drog olarak yaygın şekilde ticareti yapılan, ekonomik değeri olan bitkiler arasında yer almaktadır. Bu çalışma, yörede gelecekte yapılacak entnobotanik çalışmalara ön bilgi sağlaması ve yerel tıbbi bitkilerin geleneksel kullanımına ilişkin bilgilerin yeni nesillere aktarılması açısından önem taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler

Develi ilçesi, Tıbbi bitkiler, Etnobotanik, Etnomedikal, Takson, Drog

Teşekkür

Saha çalışmalarının yürütülmesinde yardımını gördüğümüz ve görüş bildiren tüm katılımcılarımıza ve Develi halkına teşekkür ederiz.

Ethnobotanical Characteristics and Local Use of Some Natural Medicinal Plants Growing in Develi District and Surroundings

Öz

This study was carried out to reveal information about the ethnobotanical and medicinal uses of some plants that grow naturally in Develi district center and surrounding settlements within the borders of Kayseri province and were used for medicinal purposes by the local people. The study data were obtained from interviews with 11 people who lived in Develi district, lived or had a close relationship with it, and were knowledgeable about the subject, determined through preliminary interviews. In these interviews, a mini-survey study was conducted based on an interview form that included information on the plant species name, local name among the public, plant part used, purpose of use, method of use, locality and collection time, and post-use complaints. It was determined that a total of 25 plants growing naturally in the research area were used for medicinal purposes by the local people. Asteraceae (3), Fabaceae (2), Lamiaceae (2), Malvaceae (3) and Rosaceae (3) families were plant families containing more than one plant species. Of these plants, 12 taxa were identified as woody (7 in tree form and 5 in shrub form) and 13 taxa as herbaceous. The number of species whose fruits, flowers and seeds were used only was 6, 3 and 1, respectively, and the number of species whose flowers and seeds were used together was 1. The number of species whose vegetative parts (root, trunk, leaf, shoot) which used alone or together were 9, and the number of species whose used both vegetative and generative different plant parts were 5. Five of these plant taxa are among the plants with economic value that are widely traded in herbalists and public markets as drug. This study is important in terms of providing preliminary information for future ethnobotanical studies in the region and transferring information on the traditional use of local medicinal plants to new generations.

Anahtar Kelimeler

Develi District, Medicinal plants, Ethnobotany, Ethnomedicine, Taxon, Drug

Kaynakça

• Abe, R., Ohtani, K., 2013. An ethnobotanical study of medicinal plants and traditional therapies on Batan Island, the Philippines. J. Ethnopharmacol, 145: 554–565.
• Akbulut, S., 2015. Differences in the traditional use of wild plants between rural and urban areas: The sample of Adana. Studies on Ethno-Medicine, 9(2): 141¬–150.
• Akbulut, S., Özkan, Z. C., 2014. Traditional usage of some wild plants in Trabzon region (Turkey). Kastamonu University Journal of Forestry Faculty, 14(1): 135–145.
• Albuquerque, U. P., Lucena. R. F. P., Montero, J. M., Florentino, A. T. N., Almeida, C. F., 2006. Evaluating two quantitative ethnobotanical techniques. Ethnobot. Res. App., 4: 51–60.
• Alkan, G., 2019. Kılıçkaya köyü ve çevresinin (Yusufeli-Artvin) halk ilacı olarak kullanılan bitkilerinin belirlenmesi. (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi), Artvin Çoruh Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Artvin. 47 s.
• Altundağ, E., Özhatay, N., 2009. Local names of some useful plants from Iğdır province (East Anatolia). Journal of Faculty of Pharmacy of Istanbul University, 40: 101–115.
• Anonim, 2014. Devlet Su İşleri 12. Bölge Müdürlüğü Kayıtları, Kayseri.
• Anonim, 2021. Tibbi ve Aromatik Bitkiler Sektör Politika Belgesi 2020-2024. T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı, Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü, Ankara. https://www.tarimorman.gov.tr/TAGEM/Belgeler/yayin/Tıbbi%20ve%20Aromatik%20Bitkiler%20SPB.pdf (Erişim: 27/10/2023).
• Anonim 2023a. http://www.kayseri.gov.tr/develi, (Erişim: 03/11/2023).
• Anonim 2023b. http://www.develi.gov.tr, (Erişim: 03/11/2023).
• Anonim 2023c. https://www.develi.bel.tr/develi, (Erişim: 03/11/2023).
• Anonim 2023d. https://kayseri.ktb.gov.tr/TR-54988/develi.html, (Erişim: 03/11/2023).
• Barros, F. B., Varela, S. A., Pereira, H. M., Vicente, L., 2012. Medicinal use of fauna by a traditional community in the Brazilian Amazonia. Journal of Ethnobiology and Ethnomedicine, 8:37.
• Baytop, T., 1999. Türkiye’de Bitkiler ile Tedavi, Geçmiste ve Bugün. Nobel Tıp Kitabevleri, II. Baskı.
• Baytop, T., 2007. Türkçe Bitki Adları Sözlüğü. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Dil Kurumu Yayinlari No: 578, 3. Baskı, Ankara. 512 s.
• Deveci, M., Özbucak, B. T., Demirkol, G., 2012. Ordu Üniversitesi kampüs alanı florasının tespiti. Akademik Ziraat Dergisi, 1(2): 107–116.
• Erşen Bak, F., Çiftçi, K., 2020. Artvin’in merkez köylerinde bazı tıbbi bitkilerin yöresel kullanımları. Artvin Çoruh Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi, 21(2): 318–329.
• Ertuğ F., 2014. Etnobotanik, Resimli Türkiye Florası 1. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. Cilt 1, İstanbul. ss: 319–421
• Ertuğ, F., 2002. Bodrum yöresinde halk tıbbında yararlanılan bitkiler. 14. Bitkisel İlaç Hammaddeleri Toplantısı, Bildiriler, 29-31 Mayıs 2002, Eskişehir, ss:76–93.
• Göktaş, Ö., Gıdık, B., 2019. Tıbbi ve aromatik bitkilerin kullanım alanları. Bayburt Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi, 2(1): 136–142.
• Güner, A., Aslan, S., Ekim, T., Vural, M., Babaç, M. T., 2012. Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı Bitkiler), Nezahat
• Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flora Araştırmaları Derneği Yayını, İstanbul.
• Gürdal, B., Kültür, Ş., 2013. An ethnobotanical study of medicinal plants in Marmaris (Mugla, Turkey). Journal of Ethnopharmacology, 146: 113-126.
• Hossain, U., Rahman, M. O., 2018. Ethnobotanical uses and informant consensus factor of medicinal plants in Barisal district, Bangladesh. Bangladesh J. Plant Taxon., 25(2): 241–255.
• Kara, N., Altıntaş, H., Şirikçi, B. S., Gül, M., 2021. Aktarlardaki bitkisel droglar ve kullanımları: Isparta örneği. Türk Tarım ve Doğa Bilimleri Dergisi, 8(3): 540–546.
• Karakaya, S., Polat, A., Aksakal, Ö., Sümbüllü, Y. Z., İncekara, Ü., 2020. Ethnobotanical study of medicinal plants in Aziziye District (Erzurum, Turkey). Turk J Pharm Sci, 17(2): 211–220.
• Karaköse, M., Akbulut, S., Özkan, Z. C., 2019. Ethnobotanical study of medicinal plants in Torul district, Turkey. Bangladesh J. Plant Taxon., 26(1): 29–37.
• Kılınç, M., Karakaya, H., 1992. Çambası yaylasının subalpin ve alpin vejetasyonu üzerine fitososyolojik bir arastırma. Doga, Turkish Journal of Botany, 16: 195–206.
• Korkmaz, M., Karakurt, E., 2014. Kelkit (Gümüşhane) aktarlarında satılan tıbbi bitkilerin etnobotanik özellikleri. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 18(3): 60–80.
• Korkmaz, M., Karakurt, E., 2015. Kelkit (Gümüşhane) ilçesinde halk ilacı olarak kullanlan bitkilerin belirlenmesi üzerine etnobotanik bir çalışma. Biological Diversity and Conservation, 8(3): 290–303.
• Ötnü, H., Akan H., 2020. Şanlıurfa’daki eczanelerde ve aktarlarda fitoterapi amaçlı satılan bitkiler. KSÜ Tarım ve Doğa Derg, 23(4): 947–965.
• Özbucak, T. B., Kutbay, H. G., Özbucak, S., 2006. Ordu İli Boztepe Piknik Alanının florası. Ekoloji, 15(59): 37–42.
• Polat, R., Çakılcıoğlu, U., 2019. Ethnobotanical study on medicinal plants in Bingöl (City center) (Turkey). Journal of Herbal Medicine, 16: 100211.
• Polat, R., Çakılcıoğlu, U., Kaltalioğlu, K., Ulusan, M. D., Türkmen, Z., 2015. An ethnobotanical study on medicinal plants in Espiye and its surrounding (Giresun- Turkey). Journal of Ethnopharmacology, 163: 1–11.
• Saraç, D. U., Özkan, Z. C., Akbulut, S., 2013. Rize İlinin etnobotanik özellikleri. Biological Diversity and Conservation, 6(3): 57–66.
• Tulukcu, E., Sağdıç, O., 2011. Konya’da aktarlarda satılan tıbbi bitkiler ve kullanılan kısımları. Erciyes Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Fen Bilimleri Dergisi, 27(4): 304–308.
• Türkan, Ş., Malyer, H., Aydın, S. Ö., Tümen, G., 2006. Ordu İli ve çevresinde yetişen bazı bitkilerin etnobotanik özellikleri. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 10(2): 162–166.
• Ullah, S., Khan, M. R., Shah, N. A., Shah, S. A., Majid, M., Farooq, M. A., 2014. Ethnomedicinal plant use value in the Lakki Marwat District of Pakistan. Journal of Ethnopharmacology, 158: 412–422.
• Yalçın, S., Akan, H., Çakılcıoğlu, U., 2021. Suruç İlçesindeki (Şanlıurfa-Türkiye) Aktarlarda satılan şifali bitkiler. International Journal of Nature and Life Sciences (IJNLS), 5(1): 40–51.