Kayısı İçin Klonal Anaç Potansiyelleri Açısından Yabani Erik Türlerinin Değerlendirilmesi

Yıl 2025, Cilt: 8 Sayı: 2, 80 - 88

Remzi Uğur , Duygu Özelçi , Mehmet Özelçi , Selçuk Avci , Erdoğan Çöçen , Ali Rıza Şahinoğlu , İhsan Akgül

https://doi.org/10.55257/ethabd.1792306

Öz

Bu araştırma, 2020–2024 yılları arasında, Türkiye’nin önemli sert çekirdekli meyve doğal yayılış alanlarından olan Malatya ve Elâzığ bölgelerinde yürütülmüştür. Çalışmadan temel amaç olarak kayısı üretiminde anaç olarak kullanılabilecek yabani erik genotiplerinin belirlenmesi ve seçilmesi hedeflenmiştir. Çalışma, sistematik bir seleksiyon ıslah programı çerçevesinde tasarlanmış, anaç performansı açısından önem taşıyan morfolojik ve gelişimle ilgili özelliklerin değerlendirilmesine odaklanılmıştır. İncelenen genotiplerin bütüncül bir şekilde değerlendirilmesi amacıyla, çok sayıda gelişim parametresini tek bir puanlama yaklaşımında bütünleştiren ağırlıklı tartılı derecelendirme sistemi kullanılmıştır. Araştırmanın ilk aşaması olan sürvey ve koleksiyon sürecinde toplam 159 yabani erik materyali tespit edilerek ön gözleme tabi tutulmuştur. Taksonomik sınıflandırma sonucunda bu materyallerin 37’sinin Prunus cerasifera, 16’sının Prunus spinosa, 9’unun Prunus divaricata ve 12’sinin Prunus domestica genotiplerinden oluştuğu belirlenmiştir. Bu çeşitlilik, araştırma bölgelerindeki doğal erik popülasyonlarının zengin genetik varyasyonunu yansıtmaktadır. İki yıllık morfolojik ve tarımsal değerlendirme sürecinin ardından, ümitvar özellikler gösteren 74 materyal, sonraki ağırlıklı sıralama aşamasında anaç adayı olarak tutulmuştur. Kümülatif performans puanlarına göre 64 genotip Seleksiyon-II aşamasına aktarılmış ve bu genotipler, ileri değerlendirmeler ve ıslah programlarında potansiyel kullanım için en ümitvar materyalleri temsil etmiştir. Çalışma sonucunda, Seleksiyon-II aşamasına geçen 64 genotipin yaklaşık 50’sinin bodur veya yarı bodur gelişim özellikleri sergilediği saptanmıştır. Bu özellik, modern sık dikim bahçe sistemlerine uyum sağlayabilecek anaçların geliştirilmesi açısından özel bir önem taşımaktadır. Söz konusu genotiplerin belirlenmesi, yabani erik popülasyonlarının anaç ıslahında değerli genetik kaynaklar olarak potansiyelini ortaya koymakta ve Türkiye’de kayısı yetiştiriciliğinin sürdürülebilirliğinin ve verimliliğinin artırılmasına yönelik önemli fırsatlar sunmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kayısı , erik , Prunus , seleksiyon , anaç.

Etik Beyan

Bu makale etik kurallara uygun olarak tüm proje çalışanları ile beraber hazırlanmış, Kayısı Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Yayın Kurulu onayıyla hazırlanıp yayına sunulmuştur.

Destekleyen Kurum

Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü(TAGEM)

Proje Numarası

TAGEM/BBAD/18/A01/P03/564

Teşekkür

Desteklerinden dolayı Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü(TAGEM) ve aynı zamanda Kayısı Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü'ne sonsuz teşekkür ederiz.

Evaluation of Wild Plum Species for Their Potential as Clonal Rootstock for Apricot

Öz

This research was conducted between 2020 and 2024 in the Malatya and Elazığ regions, two important centers of stone fruit cultivation in Turkey, with the primary objective of identifying and selecting wild plum genotypes that could serve as potential rootstocks for apricot production. The study was designed within the framework of a systematic selection breeding program, emphasizing the evaluation of morphological and growth-related traits relevant to rootstock performance. A weighted ranking system was employed to ensure a comprehensive assessment of candidate genotypes, integrating multiple growth parameters into a unified scoring approach. In the initial stage of exploration and collection, a total of 159 wild plum accessions were identified and subjected to preliminary monitoring. Taxonomic classification revealed that these accessions comprised 37 genotypes of Prunus cerasifera, 16 of Prunus spinosa, 9 of Prunus divaricata, and 12 of Prunus domestica. This diversity reflects the rich genetic variation present in the natural plum populations of the studied regions. Following a two-year period of morphological and agronomic evaluation, 74 accessions displaying promising characteristics were retained as rootstock candidates for subsequent weighted ranking. Based on their cumulative performance scores, 64 genotypes were advanced to the Selection-II stage, thereby representing the most promising materials for further investigation and potential use in breeding programs. At the conclusion of the study, it was determined that approximately 50 of the 64 genotypes advanced to Selection-II exhibited dwarf or semi-dwarf growth characteristics, an attribute of particular importance for the development of rootstocks adapted to modern high-density orchard systems. The identification of such genotypes underscores the potential of wild plum populations as valuable genetic resources for rootstock breeding, offering opportunities to enhance both the sustainability and productivity of apricot cultivation in Turkey.

Anahtar Kelimeler

Apricot , plum , prunus , selection , rootstock.

Etik Beyan

This article was prepared in compliance with ethical standards with the contribution of all project participants and has been submitted for publication with the approval of the Publication Board of the Apricot Research Institute Directorate.

Destekleyen Kurum

General Directorate of Agricultural Research and Policies (TAGEM).

Proje Numarası

TAGEM/BBAD/18/A01/P03/564

Teşekkür

We would like to express our deepest gratitude to the General Directorate of Agricultural Research and Policies (TAGEM) and the Apricot Research Institute Directorate for their invaluable support.

Kaynakça

• Asma, B. M. (2000). Malatya ekolojisinde kayısı genetik kaynaklarının değerlendirilmesi. Türkiye II. Ulusal Bahçe Bitkileri Kongresi Bildirileri, 1, 31–35.(In Turkish)
• Asma, B. M., & Öztürk, K. (2005). Analysis of morphological and pomological characteristics of apricot germplasm in Turkey. Genetic Resources and Crop Evolution, 52, 305–313.
• Basak, A. (2011). Growth and development of fruit trees under different environmental conditions. Acta Horticulturae, 903, 81–94.
• Bassi, D., & Audergon, J. M. (2001, September). Apricot breeding: update and perspectives. In XII International Symposium on Apricot Culture and Decline 701 (pp. 279-294).
• Costes, E., & García-Villanueva, E. (2007). Clarifying the effects of dwarfing rootstock on vegetative and reproductive growth during tree development: a study on apple trees. Annals of Botany, 100(2), 347-357.
• FAO. (2022). FAOSTAT: Crops and livestock products. Food and Agriculture Organization of the United Nations. Retrieved from http://www.fao.org/faostat
• Gogorcena, Y., J. Abadıa, and A. Abadıa. 2004. “A new technique for screening iron efficient genotypes in peach rootstocks elicitation of root ferric chelate reductase by manipulation of external iron concentrations”, Journal of Plant Nutrition, 27,1701-1715.
• Gogorcena, Y., Moreno, M. Á., & Pinochet, J. (2004). Response of peach and plum rootstocks to root-knot nematodes, waterlogging and iron chlorosis. Acta Horticulturae, 658, 519–525.
• Gülcan, R. (2010). Meyve türlerinde anaç kullanımı ve anaç–kalem ilişkileri. Türkiye Bilimler Akademisi Yayınları. (In Turkish)
• Güleryüz, M., Ercişli, S., 1995. Kayısı Anaçları. Atatürk Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi 26(3):412-423. Erzurum. (In Turkish)
• Gürcan, K., Koyuncu, F., & Paydaş Kargı, S. (2018). Evaluation of wild plum species as rootstocks for apricot. Acta Horticulturae, 1214, 67–72.
• Gürkan B., Uğur R., Gürkan T.2018. “Bazı erik anaçlarının Meloidogyn incognita ırk 1 ve Meloidogyn javanica ırk 1’e karşı reaksiyonlarının belirlenmesi”, Türk Tarım ve Doğa Bilimleri Dergisi, 5(1), 64-70. (In Turkish)
• Hartmann, H. T., & Kester, D. E. (2011). Plant propagation: Principles and practices (8th ed.). Prentice Hall. Jiménez, S., Dridi, J., Gutiérrez, D., Moret, D., Irigoyen, J. J., Moreno, M. A., & Gogorcena, Y. (2013). Physiological, biochemical and molecular responses in four Prunus rootstocks submitted to drought stress. Tree physiology, 33(10), 1061-1075.
• Jiménez, S., J. Pinochet, A. Abadıa, M.A. Moreno, and Y. Gogorcena. 2018. “Tolerance response to iron chlorosis of Prunus selections as rootstocks”, HortScience 43, 304-309.
• Kırca, L. (2025). Determination of Morphological and Biochemical Properties of Almond (Prunus amygdalus) Genotypes in Denizli-Çivril. Fruit Science, 12(1), 65-77.
• Layne, R. E. C., Bassi, D., & Damiano, C. (1996). Apricots. In J. Janick & J. N. Moore (Eds.), Fruit breeding, Volume I: Tree and tropical fruits (pp. 79–111). Wiley.
• Ling, J., Yu, W., Yang, L., Zhang, J., Jiang, F., Zhang, M., ... & Sun, H. (2025). Rootstock Breeding of Stone Fruits Under Modern Cultivation Regime: Current Status and Perspectives. Plants, 14(9), 1320.
• Loreti, F., & Massai, R. (2002). State of the art on peach rootstocks and orchard systems. Acta Horticulturae, 592, 253–263.
• Mohsen, A. T., Stino, R. G., Abd Allatif, A. M., & Zaid, N. M. (2020). In vitro evaluation of some grapevine rootstocks grown under drought stress. Plant Archives, 20(1), 1029-1034.
• Monastra, F., & De Salvador, F. R. (1993, September). Apricot: Present and future. In X International Symposium on Apricot Culture 384 (pp. 401-414).
• Reighard, G. L., & Loreti, F. (2008). Rootstock development. In D. R. Layne & D. Bassi (Eds.), The apricot (pp. 99–122). CABI.
• Sağlam, O., Yildiz, E., & Yaman, M. (2021). Selection of apricot (Prunus armeniaca L.) genotypes located in Hacılar of Kayseri.
• Tworkoski, T., & Fazio, G. (2016). Effects of apple rootstocks on growth, abscisic acid, and hydraulic conductivity of scion of different vigor. International Journal of Fruit Science, 16(4), 373–390.
• Tworkoski, T., & Fazio, G. (2016). Effects of apple rootstocks on growth, abscisic acid, and hydraulic conductivity of scion of different vigor. International Journal of Fruit Science, 16(4), 373–390.
• Webster, A. D. (2004). Vigour mechanisms in dwarfing rootstocks for temperate fruit trees. Acta Horticulturae, 658, 29–41.