Our Cultural Heritage from Past to Present: Investigating Cultural Elements of Turkish Islamic Architecture in Social Studies Course

Yıl 2023, , 119 - 135, 26.12.2023

Ali Yalçın

https://doi.org/10.59041/eyor.1376039

Öz

Human beings are an important element of cultural heritage. Because human beings have both contributed to the development of art and architecture with the architectural structures they have built and reflected their aesthetic understanding on their own architectural structures. After the Turks accepted Islam, they built many architectural works in Anatolia, the Balkans and the Middle East and contributed to the development of art and construction activities in these regions. In the light of this rich cultural background, this study aims to reveal the impressions and reflections in the social studies textbooks taught in schools. In this study, document analysis, one of the qualitative research methods, was used. The data of the study consisted of 4th, 5th, 6th and 7th grade social studies textbooks taught in Secondary and Imam Hatip Secondary Schools affiliated to the Ministry of National Education in the 2022-2023 academic year. Descriptive analysis technique was used to analyze the research data. According to the results of this study, it is seen that the subjects belonging to Turkish Islamic architecture are included at least in the 4th grade social studies textbook and mostly in the 6th and 7th grades. It was determined that the most common type of architectural structure was historical houses. Then, it was determined that the names of architectural types such as historical fountains, historical mosques, tombs, palaces and hospitals were mentioned. As can be understood from these results, the fact that examples of Turkish Islamic architecture are presented in social studies textbooks and introductory information is evidence that the understanding of Turkish Islamic art is not ignored. In addition, textbooks can be enriched with activities to develop children's cultural awareness of Turkish Islamic architecture.

Anahtar Kelimeler

Turkish-Islamic Arts, Social Studies, Architecture, Cultural heritage, Art, Textbooks

Geçmişten Günümüze Kültürel Mirasımız: Sosyal Bilgiler Dersinde Türk İslam Mimarisine Ait Kültürel Ögelerin Araştırılması

Öz

İnsan, kültürel mirasın önemli bir unsurudur. Çünkü insanoğlu, inşa ettiği mimari yapılarla hem sanat ve mimarinin gelişmesini sağlamış hem de kendisine ait mimari yapılara estetik anlayışını yansıtmıştır. Türkler, İslam dinini kabul etikten sonra Anadolu, Balkanlar ve Ortadoğu’da çok sayıda mimari eserler inşa ederek bu bölgelerin sanatını ve imar faaliyetlerinin gelişmesine katkı sunmuşlardır. Bu zengin kültürel birikim ışığından hareketle bu çalışma, okullarda okutulan sosyal bilgiler ders kitaplarındaki izlenimleri ve yansıma durumlarını ortaya çıkartmayı amaçlamıştır. Bu çalışmada, nitel araştırma yöntemlerinden doküman incelemesi kullanılmıştır. Araştırmanın verileri, 2022-2023 eğitim ve öğretim yılında MEB’e bağlı Ortaokul ve İmam Hatip Ortaokullarında okutulan 4, 5, 6 ve 7. Sınıf sosyal bilgiler ders kitaplarından oluşmaktadır. Araştırma verilerinin çözümlenmesinde betimsel analiz tekniği kullanılmıştır. Bu araştırmanın sonuçları göre, Türk İslam mimarisine ait konulara, en az 4. Sınıf sosyal bilgiler ders kitabında yer verilmiş, en çok 6 ve 7. Sınıf düzeyinde yer verildiği görülmektedir. Mimari yapı türü olarak en çok tarihi evlere yer verildiği belirlenmiştir. Daha sonra tarihi çeşme, tarihi cami, türbe, saray ve hastane gibi mimari türlerinin isimlerinin geçtiği belirlenmiştir. Ayrıca ders kitaplarında Türk İslam mimarisine ait metinsel açıklamalar, görsellerle desteklenmiştir. Bu sonuçlardan anlaşıldığı üzere Sosyal bilgiler ders kitaplarında Türk İslam mimarisine ait yapılardan örnekler sunulması ve tanıtıcı bilgilere yer verilmesi, Türk İslam sanat anlayışının göz ardı edilmediğinin kanıtıdır. Ayrıca çocukların, Türk İslam mimarisine yönelik kültürel farkındalıklarını geliştirmek amacıyla ders kitapları, etkinliklerle zenginleştirilebilir.

Anahtar Kelimeler

Türk-İslam sanatları, Sosyal Bilgiler, Mimari, Sanat, Kültürel miras, Ders kitapları

Kaynakça

• Akyüz, Y. (2021). Türk eğitim tarihi (M.Ö.1000-MS.2007). Pegem Akademi Yayıncılık.
• Arıkan, İ. (2012). İlköğretim 7. Sınıf öğrencilerinin kültürel miras ile ilgili başarı düzeyleri ve tutumlarının bazı değişkenlerle incelenmesi (Adıyaman Örneği). [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Adıyaman.
• Aslan, R. (2023). Lise ders müfredatında yer alan somut kültürel mirasların yeterlilik analizi [Unpublished Master's thesis]. Batman Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü. Batman.
• Avcı, M. & Taşer, S. (2020). Sosyal bilgiler dersinde kültür ve miras öğrenme alanının sosyal bilgiler öğretim programı üzerinden incelenmesi. The Journal of Academic Social Science, 8(111), 368-385. Doi: 10.29228/ASOS.46416.
• Bayır, Ö. G. & Köse, T. Ç. (2019). Kültürel miras ve korunmasına ilişkin ortaokul öğrencilerinin görüşleri. Kastamonu Eğitim Dergisi, 27(4), 1827-1840. https://doi.org/10.24106/kefdergi.3393
• Bıyıklı, S. N. (2010). Ders kitaplarında kültürel mirasın sunumu: Türkiye'deki 4. ve 5. sınıf sosyal bilgiler ders kitaplarındaki (1974-2009) görsellerin incelenmesi. [Unpublished Master Thesis]. Koç Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. İstanbul.
• Bilgili, A. S. (2014). Eğitim programlarımızda Türk-İslâm sentezi meselesi (1980-2000 yılları arasındaki tartışmalara bir projeksiyon). E–Kafkas Eğitim Araştırmaları Dergisi, 1(1). https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/180069
• Burckhardth, T. (2005). İslam sanatı dil ve anlam, (T. Koç. Çev.). Klasik Yayınları.
• Cansever, T. (1997). İslam’da şehir ve mimari. İz Yayıncılık.
• Creswell, J. W. (2016). Nitel araştırma yöntemleri beş yaklaşıma göre nitel araştırma ve araştırma deseni (M. Bütün & S. B. Demir, Çev.). Siyasal Kitabevi.
• Çakan, V. (2018). Türkistan’da medrese eğitimi ve medreselerin Türk eğitim tarihindeki yeri. XVIII. Türk Tarih Kongresi, Ankara, Turkey.
• Daşdemir, İ. & Tekin, S. (2018). Sosyal bilgiler ders kitaplarında Türk-kültür ögelerinin kullanımı. Journal of Turkish World Studies 18(1), 215-228. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/510441
• Doğan, İ. (2010). Türk eğitim tarihinin ana evreleri, kurumlar, kişiler ve söylemler. Nobel Yayıncılık.
• Evirgen, Ö. F., Özkan, J. & Öztürk S. (2020). Ortaokul ve imam hatip ortaokulu 5. sınıf sosyal bilgiler ders kitabı. (S. Elmacı, A. Altun & A. Beldağ, Eds.). MEB Yayınları.
• Grabar, O. (2010). İslam sanatının oluşumu. (N. Yavuz. Çev.). Kanaat Kitap.
• Gültekin, G., Akpınar, M., Nohutçu, M., Özerdoğan, P. & Aygün, S. (2019). Ortaokul ve imam hatip ortaokulu 7. sınıf sosyal bilgiler ders kitabı. MEB Yayınları.
• Kartal, H. B. (2014). İslam mimarisinin düşünsel arka planına dair bir yaklaşım denemesi. Muhafazakâr Düşünce, 10(39). https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/991791
• Kılıç, B. (2015). Orhan Cezmi Tuncer’in Türk-İslam sanat tarihine katkıları. [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Çorum.
• Kılıçoğlu, G. (2009). Sosyal bilgiler tanımı, dünyada ve Türkiye’de gelişimi ve önemi. (M. Safran, Ed.). Sosyal bilgiler öğretimi. İçinde (ss. 3-16). Pegem Akademi Yayıncılık.
• Loeb, S., Dynarski, S., McFarland, D., Morris, P., Reardon, S. & Reber, S. (2017). Descriptive analysis in education: A guide for researchers. (NCEE 2017–4023). National Center for Education Evaluation and Regional Assistance.
• Nasr, S. H. (1992). İslam sanatı ve maneviyatı. (A. Demirhan. Çev.). İnsan Yayınları.
• Özaydın, A., Kamilov Zaydin, İ., Hunkan, Ö, S. & Cöhçe, S. (2013). İlk Müslüman Türk devletleri. T.C. Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Öztürk, C. & Otluoğlu, R. (2002). Sosyal bilgiler öğretiminde edebi ürünler ve yazılı materyaller. Pegem Akademi Yayıncılık.
• Pehlivan, A. (2015). Açık ve örgün eğitim sosyal bilgiler ders kitapları ve öğretim programında somut olmayan kültürel miras ögelerinin incelenmesi. [Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi]. Anadolu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Sönmez, Z. (1989). Başlangıcından 16. yy. kadar Anadolu’da Türk İslam mimarisinde sanatçılar. Türk Tarih Kurumu.
• Şahin, E. (2019). Ortaokul ve imam hatip ortaokulu 6. sınıf sosyal bilgiler ders kitabı. Anadol Yayıncılık.
• Şahin, M. (2010). Türk tarihi ve kültürü, Sözkesen Matbaacılık.
• Tüysüz, S. (2020). İlkokul sosyal bilgiler 4. sınıf ders kitabı. Tuna Matbaacılık.
• UNESCO. (2023). UNESCO Türkiye kültürel miras listesi: Http://Www.Unesco.Org.Tr/Pages/125/122/Unesco-D%C3%Bcnya Miras%C4%B1- Listesi. (Erişim Tarihi: 15.09.2023).
• Yaşar, Ş. (2008). Sosyal bilgiler öğretiminde kullanılan araç ve gereçler. (Ş. Yaşar, Ed.). Hayat bilgisi ve sosyal bilgiler öğretimi, İçinde (ss. 121-141). Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2021). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin Yayıncılık.
• Yıldırım, P. & Keçeci, G. (2022). Türk-İslam âlimlerinin fen bilimleri ders kitaplarında ve öğretim programında yeri. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 19(2), 429-445. Https://Doi.Org/10.33711/Yyuefd.1064898.
• Yılmaz, L. (2020). Mersin’de somut kültürel miras bilinci ve koruma üzerine bir değerlendirme, Amisos, 5(8), 156-177. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1172386