Creative Problems of Azerbaijani Prose of the 1960-1970s in Literary Criticism

Yıl 2022, , 1069 - 1084, 01.11.2022

Terane Turan Rahimli

https://doi.org/10.22559/folklor.2273

Öz

This research deals with directions of evaluation of 1960-70s prose in literary criticism, which considered one of crucial development stages of Azerbaijani literature, past in history with “new prose" event. As critique analyzes 1960-70s prose under influence of different ideologies in two different socio-political contexts-Soviet era and years of national independence, many of its ideas and conclusions lead to serious discussions, debates. And we followed connection of literary criticism with these years’ prose, process of their joint development as a whole in context of literature, time and we studied scientific-theoretical understanding of stage features of prose in criticism, its main creative problems-history and modernity, artistic hero, genre, style, plot, composition, literary-theoretical views on the literary language issues. I. Shikhli's "Invincible Kura", I. Huseynov's "Mahshar", M. Ibrahimov's "Parvane", F. Karimzade's "Snowy Pass", etc. when evaluating the best prose works of the period, revealed errors of criticism arising from Soviet thinking disappeared in 1980-90s, replaced by more accurate, objective evaluation criteria, nationality was justified as main quality of prose. As a result, since 1970s, it was realized that criticism that focused on self-awareness, paid attention to the shortcomings, errors of prose analyzes eliminated them, evaluated 1960-70s prose from an objective scientific view.

Anahtar Kelimeler

azerbaijan, history, modernity, prose, literary criticism

1960-1970’lerin Azerbaycan Nesrinde Edebi Eleştirideki Yaratıcı Sorunları

Öz

Bu araştırmada Azerbaycan edebiyatının önemli inkişaf merhalelerinden sayılan, “yeni nesir” hadisesi ile tarihe geçen 1960-70’li yıllar nesrinin edebi tenkitte değerlendirilmesi istikametleri konu edilmektedir. Bu merhalenin nesrinin Azerbaycan edebiyatı tarihindeki yerini belirlemekte edebi tenkit önemli roller üstlenmiştir. Fakat tenkit 1960-70’li yıllar nesrini iki farklı sosyo-politik durumda – Sovyet dönemi ve bağımsızlık yıllarında farklı ideolojilerin tesiri altında değerlendirdiğinden onun birçok fikir ve kanaatleri ciddi müzakerelere, tartışmalara sebebiyet vermiştir. Bu amaç doğrultusunda makalede söz konusu yılların nesir eserleri ile edebi tenkidin ilişkisini, gelişim sürecini bir bütün olarak edebiyat ve zaman bağlamında izlemiş, nesrin merhalelerinin edebi tenkitte teorik açıdan derki, onun esas problemleri – tarihsellik ve çağdaşlık, kahraman, janr, tür, üslup, süje, konu, kompozisyon, dil meselelerine edebi-teorik bakış açısı değerlendirilmiştir. Sovyet dönemi tenkidi ile bağımsızlık dönemi tenkidini karşılaştırmak, İsmayıl Şıhlı’nın “Deli Kür”, İsa Hüseynov’un “Mahşer”, Mirza İbrahimov’un “Pervane” romanları, Ferman Kerimzade’nin “Karlı aşırım” kısa hikâyesi ve diğer eserlerle ilgili farklı fikir ve kanaatlerin bir araya getirilmesi konuya yeni bakış açısından bakmaya imkân tanımıştır. Edebi tenkidin, nesirde tarihsellik ve çağdaşlığa yaklaşımının doğrudan kahraman konteksti ile ilişkisi ispat edilmiştir. Bu değerlendirme zamanı tenkidin kendisinin de önemli ilmi-nazari yeniliklerle zenginleştiği ortaya çıkmıştır. Dönemin en iyi nesir eserlerini değerlendirdiğimiz zaman tenkidin Sovyet bakış açısının etkisinde ortaya çıkan yanlışlarının 1980-90’lı yıllarda ortadan kaldırıldığını, daha doğru ve objektif değerlendirme ölçütleri esasında değerlendirildiğini, millîliğin bu nesrin esas özelliği olarak esaslandırıldığı görülmüştür. Nesrin “düşünen” kahramanları onun mahiyetini yenileyen esas nitelik olarak belirlenmiştir. Sonuç olarak XX. yüzyılın 70’li yıllarından başlayarak milli kimliğe yönelen, nesirle ilgili tahlillerin eksiklerine, yanlışlarını irdeleyen edebi tenkidin onları ortadan kaldırması, 1960-70’li yıllar nesrini objektif bilimsel açıdan değerlendirdiği belli olmuştur. 1980’li yıllarda genel olarak edebiyatın basmakalıp kahramanlardan uzaklaşması da bu değerlendirmeden kaynaklanıyordu. Araştırmalarımız sonucunda elde edilen veriler Azerbaycan edebi tenkidinin ve nesrinin gelişim sürecini izlemek ve onun belli merhalelerinin değerlendirmek açısından edebiyat bilimine fayda sağlayacaktır.

Anahtar Kelimeler

azerbeycan, nesir, tarihsellik, çağdaşlık, tenkit

Kaynakça

• Aliyev, A. (1990). Literature and truth. Maarif publishing house.
• Aliyeva, S. (1979). Crafts lessons. Azerbaijan magazine, No 12, 119-142.
• Alishanoglu, T. (1999). Azerbaijan “new prose”. Science publishing house.
• Arif, M. (1968). Selected works. In 3 volumes, 2nd volume. Publication of the Academy of Sciences of Azerbaijan.
• Asadullayev, S. (1975). History, art, modernity. Youth publishing house.
• Bayramov, G. (1988). History and modernity. See: Socialist realism at the modern stage. Science publishing house.
• Elchin. ( 1997). The problem of history and modernity in literature (based on the theoretical study of the literary-historical process in Azerbaijan), Institute of Literature named after Nizami of ANAS.
• Garayev, Y. (1976). Criticism: Problems, portraits. Azerbaijan State Publishing House.
• Garayev, Y. (1988). The criterion is personality. Writer publishing house.
• Hajiyev, A. (1990). Creative individuality of the artist. API publishing house.
• Hasanzade, L. (2007). Poetics of Azerbaijani prose of 50-60s (based on the works of Isa Huseynov), Institute of Literature named after Nizami of ANAS.
• Huseyn, M. (1962). New stage, new tasks. “Azerbaijan” magazine, No 7, 3-24.
• Huseyn, M. (1979). Works. 10 volumes. vol.10, Writer publishing house.
• Huseynov, A. (1976). The movement of time and the prose. The first article. “Azerbaijan” magazine, No 7, 195-208.
• Huseynov, A. (1980). Prose and time. Writer.
• Ibrahimov, I. (1962). Historical optimization paths. “Azerbaijan” magazine, No 7, 197-213.
• Khalilov, Q. ( 1973). From the history of development of the Azerbaijani novel. Science publishing house.
• Salamoglu T. ( 2005). Poetics of the modern Azerbaijani novel (80s of the XX century). Science publishing house.
• Talibzade, K. ( 1994). Selected works. In 2 volumes, v.2, Azerbaijan State Publication.
• Zlobin, S. (1957). About my work on a historical novel. In kn: Soviet literature and questions of mastery. Issue. 1. Moscow.